Abir Esber’in kahramanları serbest düşüşte

Romanın kapağı (Independent Arabia)
Romanın kapağı (Independent Arabia)
TT

Abir Esber’in kahramanları serbest düşüşte

Romanın kapağı (Independent Arabia)
Romanın kapağı (Independent Arabia)

Katya el-Tavil
Suriyeli yazar ve yönetmen Abir Esber’in Dar-ul Hachette- Novel’den çıkan “Sukut Hurra” (Serbest Düşüş) adlı romanını okuyanlar, Fransız yazar Albert Camus’un Düşüş (Chute Libre) adlı romanından esinlenildiğine tanık oluyor. Kitapta, bir babanın ve bir annenin “düşüşü”, katillerin ve çatışma taraflarının pençeleri arasındaki Şam’ın düşüşü ve nihayetinde de duygusal, ahlaki, ekonomik ve coğrafi açıdan anlatıcının “düşüşü” yer alıyor.
Romanda, gerçek kahramanlardan bahsetmek mümkün değil. Genel olarak kahraman olması gereken Yasmina Halil Dağer; 40 yaşında, boşanmış, sevmeyi öğrendiği ve ardından ona yabancılaştığını hissettiği babasıyla birlikte yaşayan bir kadın olarak anlatılıyor. Avrupalı bir yakınıyla seyahat ederek, henüz 10 yaşındayken kendisini terk eden annesi hakkında yeterince bilgi sahibi olmayan Yasmina, Avrupalı bir yakınıyla seyahat ederek hayatında yalnızca “kaçış sanatını” öğrenmiş bir kadın. Aşktan, sorumluluklardan, çalışmaktan, hayata bağlanmaktan ve hatta aşık olduğu Şam şehrinden bile kaçan bir kadını simgeliyor. Her şeyden kaçıyor ve kaçış yolunda yanında olan sevdiğine ihanet ediyor. Onu istihbarat servisinin eline düşürüyor, cezaevine girmesine ve işkence görmesine neden oluyor. Yasmina, durumunun tamamen farkında olduğunu belirtirken, kendisini: “Sevdiği adamın kabilesindeki küçük Yasmina… Onlar seni büyütürken, sana rüzgârı taklit etmeyi, ağaçları bırakmayı, ayrılığı ikinci bir deri olarak giyinmeyi ve anılardan kurtulmayı öğrettiler” sözleriyle özetliyor. (Sy 50)
Özgür bir kişilik
Yasmina, her açıdan “düşüş” yaşaması dolayısıyla acı çeken bir kadın. Öncelikle coğrafi açıdan hiçbir yere mensup değil. Şehirler arasında dolaşıyor, kendine bir ev bulamıyor ve Şam’daki ailesinden miras kalan tek evi de alacağı parayla geçimini sağlamak için satmaya çalışıyor. Suriyeli Yasmina, Şam, Beyrut, Dubai ve Montreal şehirlerini dolaşıyor, ancak hiçbir yerde kendisini güvende hissedemiyor. Kaçmaktan ve düşmekten geri durmuyor.
Kahraman ayrıca, ahlaki açıdan da bir düşüşe tanık oluyor. Hikâyesine babasını öldürerek başlayan 40 yaşlarındaki bu kadın, bir kadının hayatta kalmak ve istediğini elde etmek için her türlü suçu işleyebileceğini gösteriyor. Yasmina, sevgilisine ihanet ediyor, onu yetkililere teslim ediyor ve Suriye hapishanelerinde çürümeye terk ediyor. Çevresindekilerle eğlenirken, Dubai’deki bir otelde çalışan basit bir Filipinli hizmetçiyle tanışıyor, daha sonra ise onu da kaderine terk ediyor. Yasmina, kitapta tüm ahlaki ve insani değerlerden mahrum ve ihanetle açgözlülüğün tam ortasına düşmüş durumda.
Bu düşüşün zirve noktasını ise son satırdaki psikolojik alıntılar yansıtıyor. Başından beri işlerin daha kötüye gittiğini hisseden okuyucuya “trajik bir çöküş” dayatılıyor. Kitapta, sanki ilk satırdan son satıra kadar kaçınılmaz bir son var. Kitapta “düşüş” sanki kaçınılmaz ve tüm karakterler için yazılmış bir kader.
Üslupta çelişkiler
Okuyucu, Esber’in romanını okurken, anlatılanın tamamen tutarsız olduğunu hissedebilir. Hikaye ilginç, heyecan verici ve okuyucuda okuma isteği uyandırıyor. Ancak hikâye aynı zamanda öfke verici ve bir aşamadan sonra yazar, okuyucusuna karakterler hakkında yeni bilgiler vermeyi bırakıyor. Bu durumda anlatı, bazen okuyucunun önceki sayfalardan bildiği şeylerin gereksiz ve yararsız tekrarlarını içeriyor. Bazen de özellikle Şam, Suriye veya Beyrut’ta geçen sayfalarda ayrıntılara girildiğinde, olayların gelişimiyle ilgisi olmayan güzel ama aşırı duyguya yer veriliyor.
Yazarın kitapta yaptığı bir diğer hata ise karakterlerini tam olarak yansıtamaması. Özellikle coğrafi ve yaşantı açısından bir dereceye kadar karakter hakkında bilgi verilse de bazı karakterler, okuyucu tarafından yeterinde anlaşılamıyor. Baba, sevgili ve akraba karakterleri bulanık kalırken, yalnızca anne karakteri yer yer anlaşılır şekilde aktarılmış. Yazar, kitap boyunca her ne kadar kahramanın Yasmina’yı büyüten, ona karakterinin oluşmasında katkı sağlayan ‘erkekler’ olduğunu belirtse de romanda iyi bir erkek karakter geliştirememiş.
Yazarın ve yayınevinin kasıtlı olmadan düştüğü bir tuzağa da dikkat edilmeli. Zira romanın başında yazarın babasının 13 Ağustos 2012 Çarşamba günü öldüğü (sy 8) belirtilirken, gerçekte ise 13 Ağustos 2012 tarihi, pazartesi gününe denk geliyor. Bu durum ise dikkat edilmesi gereken bir hata.
Romandaki bu hatalara rağmen okuyucu, anlatımda güzel bir üslubun kullanıldığına tanık oluyor. Zamirlerin kullanımı, metin bağlamında, özellikle de kişileri ele alırken farklılık gösteriyor. Bu farklılık ise, metne bir hareketlilik ve çekicilik sağlıyor. Bir bölümde ise Yasmina, babasının yokluğunda onunla konuşuyor, onun anılarından alıntılar yapıyor.
“Serbest Düşüş” romanıyla Abir Esber, okuyucusunu yirminci yüzyılın sonlarından günümüzdeki Şam sokaklarına taşıyor. Onları, bu dönemlerin dikkat çekici politik ve toplumsal değişimlerine tanık ediyor. Okuyucu ve karakterleri Hafız Esed günlerindeki Şam’dan Beşşar Esed günlerindeki Şam’a ve olaylara tanık oluyor. Roman, okuyucularını Şam sokaklarına ve Yasmina’nın “serbest düşüşünün” tam ortasına bırakıyor.



Mario Vargas Llosa’nın ardından: Edebiyat devinin 4 eseri

Vargas Llosa, ABD'deki Harvard, Princeton ve Columbia gibi prestijli üniversitelerde dersler vermişti (AFP)
Vargas Llosa, ABD'deki Harvard, Princeton ve Columbia gibi prestijli üniversitelerde dersler vermişti (AFP)
TT

Mario Vargas Llosa’nın ardından: Edebiyat devinin 4 eseri

Vargas Llosa, ABD'deki Harvard, Princeton ve Columbia gibi prestijli üniversitelerde dersler vermişti (AFP)
Vargas Llosa, ABD'deki Harvard, Princeton ve Columbia gibi prestijli üniversitelerde dersler vermişti (AFP)

Minerva’nın Baykuşu bu hafta, 13 Nisan’da hayatını kaybeden çağdaş edebiyatın devlerinden Mario Vargas Llosa’nın eserlerinin peşinden giderek, farklı coğrafyalarda yaşanan siyasi ve toplumsal mücadeleleri takip edecek.

Genç yaşında başladığı edebiyat kariyerinde hızla yükselerek önce Peru’nun sonra da dünyanın en çok tanınan yazarlarından birine dönüşen Llosa, 28 Mart’ta 89 yaşına girmişti. Hayatını kaybetmesinin ardından Peru hükümeti 14 Nisan’da bir günlük yas ilan etti. Latin Amerika liderlerinden Avrupalı siyasetçilere kadar birçok isim büyük yazar için taziye mesajları paylaştı. 

2010 Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazanan Llosa, Julio Cortazar, Carlos Fuentes ve Gabriel Garcia Marquez gibi Latin Amerikalı yazarlarla adını edebiyat tarihine yazdırdı. 

Siyasi görüşlerindeki değişim ve polemikçiliğiyle de adından çokça bahsettiren Llosa’nın 4 eserini inceledik.

Kent ve Köpekler

Llosa’nın 23 yaşındayken kaleme aldığı Kent ve Köpekler hem ülkesinde hem de dünyada büyük ses getirerek Latin Amerikalı yazarın tanınmasını sağladı.

Yazarına İspanyolca edebiyatın en saygın ödüllerden biri olan La Crítica Ödülü’nü 1964’te kazandıran roman, Peru'nun başkenti Lima’daki Leoncio Prado Askeri Akademisi’nde okuyan öğrenciler arasında geçiyor. 

fvghyj
Vargas Llosa, "bireyin direnişini, başkaldırısını ve yenilgisini" işleyen romanlarıyla Nobel Edebiyat Ödülü'nün sahibi oldu (Can Yayınları)

Anlatının eleştirel tonunu şekillendiren düşünceler, Llosa’nın da iki yıl öğrencilik yaptığı bu askeri okuldaki zorlu deneyimlerine dayanıyor. Zengin ve yoksulların, burjuva ve işçilerin çocuklarının okuduğu akademideki katı hiyerarşik düzen, ayrımcılık ve çeşitli örtbas uygulamaları Peru toplumunun mikrokozmosu olarak sunuluyor. 

Yayımlandığında büyük skandal yaratan ve yüzlerce kopyası askeri okulda törenle yakılan eser, bakış açılarını çizgisel olmayan bir anlatım tekniği kullanarak aktarmasıyla William Faulkner’ın Ağustos Işığı’yla Ses ve Öfke’sini de akla getiriyor. 

İspanyolcadan çeviren: Roza Hakmen, 448 s., 2024, Can Yayınları
 

Katedral’de Sohbet

Llosa’nın “Yazdıklarım arasında yangından sadece bir roman kurtarmak zorunda kalsaydım onu kurtarırdım” dediği Katedral’de Sohbet, okuru 1950’lerde Manuel A. Odria diktatörlüğü altındaki Peru’nun çalkantılı yıllarına götürüyor. 

General Odria yönetimine yakın olan zengin bir iş insanının oğlu Santiago Zavala’yla babasının şoförü Ambrosio’nun yıllar sonra karşılaşıp Katedral adlı barda sohbete dalmasıyla başlayan roman, dönemin sınıfsal çatışmalarından özgürlük mücadelesi ve esaret altında yaşamanın zorluklarına uzanan bir anlatıya dönüşüyor. 

fvghy
Katedral'de Sohbet, Perulu yazarın üzerinde en çok uğraştığı eserlerinden biri (AFP)

Llosa’nın Lima’daki San Marcos Üniversitesi’ndeyken cunta karşıtı komünist öğrenci grubu Cahuide’de geçirdiği yılların etkisini taşıyan Zavala karakteri, insanlığa karamsar bakış açısıyla anlatının uç kutuplarından birini oluşturuyor. Peru halkını saran teslimiyetçi tavır ve cuntanın yolsuzlukları onun gözünden karanlık bir panorama halini alıyor.

Geçmiş ve şimdiki zaman kipleri arasındaki hızlı geçişleriyle dikkat çeken 800 sayfalık devasa eser, şu dürüst sorunun peşinden uzun bir yolculuğa çıkıyor:

Acaba Peru tam olarak ne zaman çuvallamıştı?

İspanyolcadan çeviren: Süleyman Doğru, 808 s., 2022, Can Yayınları
 

Dünya Sonu Savaşı

19. yüzyıl Brezilyası’nın derinliklerine inen Dünya Sonu Savaşı, Güney Amerika ülkesinin tarihindeki en kanlı çatışmalarından biri olan Canudos Savaşı’nı (1896–1898) konu ediniyor.

Dini lider ve vaiz Antonio Conselheiro’nun öncülük ettiği bir grup yoksul insanın, Bahia eyaletindeki Canudos köyünde kendilerine ait bir yaşam alanı oluşturması, önce eyalet yönetimiyle sonra da federal hükümetle gerilimin tırmanmasına neden olur. Eyalet yönetiminin talebiyle köye baskın düzenleyen orduyla Canudos sakinleri arasında şiddetli çatışmalar yaşanır. Uzun süre askerlere karşı direnen köylüler, Brezilya ordusunun dördüncü baskınında neredeyse tamamen katledilir. Yaklaşık 25 bin kişinin öldürüldüğü savaşta Canudos’ta sadece 150 kişi hayatta kalır.

sdfrgty
Llosa'nın birçok romanında Latin Amerika'daki diktatörlükler ve savaşlar konu ediniliyor (AFP)

Salman Rushdie’nin “akan kan kadar karanlık” diye nitelediği roman, toplumla iktidar arasındaki çatışmaları, şiddeti ve fanatizmi savaşın her iki tarafına da ışık tutarak ele alıyor. Bu özellikleriyle Dünya Sonu Savaşı, Amerikalı edebiyat eleştirmeni Harold Bloom tarafından “Batı kanonuna” da dahil edildi.

İspanyolcadan çeviren: Süleyman Doğru, 856 s., 2021, Can Yayınları
 

Teke Şenliği

Teke Şenliği, Dominik Cumhuriyeti’nde 31 yıl hüküm süren ve bu süreçte yaklaşık 50 bin kişinin ölümünden sorumlu tutulan diktatör Rafael Trujillo’nun iktidarında yaşananları ve ona düzenlenen suikastı anlatıyor.

cfdvbghtyj
Perulu yazar, birçok romanında bilinç akışı ve çizgisel olmayan zaman gibi modernist anlatı tekniklerini kullanıyor (AFP)

Llosa, kendine has çok katmanlı anlatısını üç hikayeyi iç içe geçirerek kurguluyor. İlk hatta Trujillo’nun has adamlarından birinin kızı olan Urania Cabral’ın gözünden takip ettiğimiz anlatı, ikinci izlekte bizi diktatörün öldürülmeden önceki son gününe götürüyor. Üçüncü ve son hikayeyse Trujillo’ya suikast düzenleyen kişileri ve sonrasında nasıl öldürüldüklerini gösteriyor. 

Tarihi olaylar ve gerçek kişiler arasına ustalıkla yerleştirilen kurmaca karakterlerle zenginleşen roman, diktatörlüğün yarattığı travmatik etkilerden iktidarın yozlaşmasına ve toplumsal cinsiyet rollerinin hiyerarşik yapılanmasına kadar birçok önemli meseleyi ele alıyor.

İspanyolcadan çeviren: Peral Bayaz, 552 s., 2024, Can Yayınları

Birçok Latin Amerikalı yazar gibi Llosa da siyasi olarak aktifti. Gençliğinden beri Marksist düşünceye yakın durdu, Küba devrimini ve Fidel Castro yönetimini destekledi. Ancak 1960’ların sonlarına doğru Havana yönetimini eleştirdi ve Kübalı şair Heberto Padilla’nın 1971’de hapse atılmasının ardından kendisini “liberal” diye tanımlayarak sol çizgiden uzaklaştı. Peru’da liberal reformları savunan merkez sağ Demokratik Cephe koalisyonunun liderliğini yaparak 1990’da devlet başkanlığı seçimine girdi fakat yarışı rakibi Alberto Fujimori’ye karşı büyük farkla kaybetti. 

Brezilya'da radikal sağcı Jair Bolsonaro'yu Lula da Silva'ya tercih etti. Kolombiya'da solcu Gustavo Petro'nun zaferinden hoşnutsuzluğunu dile getirdi, Şili'de ülkenin en genç devlet başkanı olan Gabriel Boric karşısında sağcı rakibi José Antonio Kast'ı övdü. Arjantin'in “anarko-kapitalist” lideri Javier Milei'ye de destek verdi. 

Diktatörlüğün tehlikelerine, fanatizme ve zulme karşı birçok eser kaleme almış bir yazarın komünizmden ultra-liberalizme kayışı her zaman tartışmalı konulardan biri oldu. Siyasi görüşlerindeki keskin dönüşlere rağmen hayatı boyunca edebiyatın öneminde ısrar eden ve onu bir ölüm kalım mücadelesi olarak gören Llosa, kurmacaya atfettiği değeri Nobel Edebiyat Ödülü kabulü konuşmasında şöyle ifade ediyor:  

Kurmaca, uygarlığın varlığını sürdürebilmesi, içimizde insanın en iyi yanlarının uyandırılabilmesi ve korunabilmesi için mutlak bir gerekliliktir (…) Edebiyatsız bir dünya, tutkulardan, ülkülerden ya da başkaldırıdan yoksun bir dünya olurdu, insanı gerçekten insan yapan şeyden, kendi olmaktan sıyrılıp düşlerimizin hamuruyla yoğurulmuş bir başkasına, başkalarına dönüşme gücünden yoksun kılınmış bir otomatlar dünyası olurdu.

Independent Türkçe