عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
YAŞAM Edebiyat

Abir Esber’in kahramanları serbest düşüşte

Romanın kapağı (Independent Arabia)
Romanın kapağı (Independent Arabia)
    İstanbul/Şarku’l Avsat
TT
TT

Abir Esber’in kahramanları serbest düşüşte

Romanın kapağı (Independent Arabia)
Romanın kapağı (Independent Arabia)

Katya el-Tavil
Suriyeli yazar ve yönetmen Abir Esber’in Dar-ul Hachette- Novel’den çıkan “Sukut Hurra” (Serbest Düşüş) adlı romanını okuyanlar, Fransız yazar Albert Camus’un Düşüş (Chute Libre) adlı romanından esinlenildiğine tanık oluyor. Kitapta, bir babanın ve bir annenin “düşüşü”, katillerin ve çatışma taraflarının pençeleri arasındaki Şam’ın düşüşü ve nihayetinde de duygusal, ahlaki, ekonomik ve coğrafi açıdan anlatıcının “düşüşü” yer alıyor.
Romanda, gerçek kahramanlardan bahsetmek mümkün değil. Genel olarak kahraman olması gereken Yasmina Halil Dağer; 40 yaşında, boşanmış, sevmeyi öğrendiği ve ardından ona yabancılaştığını hissettiği babasıyla birlikte yaşayan bir kadın olarak anlatılıyor. Avrupalı bir yakınıyla seyahat ederek, henüz 10 yaşındayken kendisini terk eden annesi hakkında yeterince bilgi sahibi olmayan Yasmina, Avrupalı bir yakınıyla seyahat ederek hayatında yalnızca “kaçış sanatını” öğrenmiş bir kadın. Aşktan, sorumluluklardan, çalışmaktan, hayata bağlanmaktan ve hatta aşık olduğu Şam şehrinden bile kaçan bir kadını simgeliyor. Her şeyden kaçıyor ve kaçış yolunda yanında olan sevdiğine ihanet ediyor. Onu istihbarat servisinin eline düşürüyor, cezaevine girmesine ve işkence görmesine neden oluyor. Yasmina, durumunun tamamen farkında olduğunu belirtirken, kendisini: “Sevdiği adamın kabilesindeki küçük Yasmina… Onlar seni büyütürken, sana rüzgârı taklit etmeyi, ağaçları bırakmayı, ayrılığı ikinci bir deri olarak giyinmeyi ve anılardan kurtulmayı öğrettiler” sözleriyle özetliyor. (Sy 50)
Özgür bir kişilik
Yasmina, her açıdan “düşüş” yaşaması dolayısıyla acı çeken bir kadın. Öncelikle coğrafi açıdan hiçbir yere mensup değil. Şehirler arasında dolaşıyor, kendine bir ev bulamıyor ve Şam’daki ailesinden miras kalan tek evi de alacağı parayla geçimini sağlamak için satmaya çalışıyor. Suriyeli Yasmina, Şam, Beyrut, Dubai ve Montreal şehirlerini dolaşıyor, ancak hiçbir yerde kendisini güvende hissedemiyor. Kaçmaktan ve düşmekten geri durmuyor.
Kahraman ayrıca, ahlaki açıdan da bir düşüşe tanık oluyor. Hikâyesine babasını öldürerek başlayan 40 yaşlarındaki bu kadın, bir kadının hayatta kalmak ve istediğini elde etmek için her türlü suçu işleyebileceğini gösteriyor. Yasmina, sevgilisine ihanet ediyor, onu yetkililere teslim ediyor ve Suriye hapishanelerinde çürümeye terk ediyor. Çevresindekilerle eğlenirken, Dubai’deki bir otelde çalışan basit bir Filipinli hizmetçiyle tanışıyor, daha sonra ise onu da kaderine terk ediyor. Yasmina, kitapta tüm ahlaki ve insani değerlerden mahrum ve ihanetle açgözlülüğün tam ortasına düşmüş durumda.
Bu düşüşün zirve noktasını ise son satırdaki psikolojik alıntılar yansıtıyor. Başından beri işlerin daha kötüye gittiğini hisseden okuyucuya “trajik bir çöküş” dayatılıyor. Kitapta, sanki ilk satırdan son satıra kadar kaçınılmaz bir son var. Kitapta “düşüş” sanki kaçınılmaz ve tüm karakterler için yazılmış bir kader.
Üslupta çelişkiler
Okuyucu, Esber’in romanını okurken, anlatılanın tamamen tutarsız olduğunu hissedebilir. Hikaye ilginç, heyecan verici ve okuyucuda okuma isteği uyandırıyor. Ancak hikâye aynı zamanda öfke verici ve bir aşamadan sonra yazar, okuyucusuna karakterler hakkında yeni bilgiler vermeyi bırakıyor. Bu durumda anlatı, bazen okuyucunun önceki sayfalardan bildiği şeylerin gereksiz ve yararsız tekrarlarını içeriyor. Bazen de özellikle Şam, Suriye veya Beyrut’ta geçen sayfalarda ayrıntılara girildiğinde, olayların gelişimiyle ilgisi olmayan güzel ama aşırı duyguya yer veriliyor.
Yazarın kitapta yaptığı bir diğer hata ise karakterlerini tam olarak yansıtamaması. Özellikle coğrafi ve yaşantı açısından bir dereceye kadar karakter hakkında bilgi verilse de bazı karakterler, okuyucu tarafından yeterinde anlaşılamıyor. Baba, sevgili ve akraba karakterleri bulanık kalırken, yalnızca anne karakteri yer yer anlaşılır şekilde aktarılmış. Yazar, kitap boyunca her ne kadar kahramanın Yasmina’yı büyüten, ona karakterinin oluşmasında katkı sağlayan ‘erkekler’ olduğunu belirtse de romanda iyi bir erkek karakter geliştirememiş.
Yazarın ve yayınevinin kasıtlı olmadan düştüğü bir tuzağa da dikkat edilmeli. Zira romanın başında yazarın babasının 13 Ağustos 2012 Çarşamba günü öldüğü (sy 8) belirtilirken, gerçekte ise 13 Ağustos 2012 tarihi, pazartesi gününe denk geliyor. Bu durum ise dikkat edilmesi gereken bir hata.
Romandaki bu hatalara rağmen okuyucu, anlatımda güzel bir üslubun kullanıldığına tanık oluyor. Zamirlerin kullanımı, metin bağlamında, özellikle de kişileri ele alırken farklılık gösteriyor. Bu farklılık ise, metne bir hareketlilik ve çekicilik sağlıyor. Bir bölümde ise Yasmina, babasının yokluğunda onunla konuşuyor, onun anılarından alıntılar yapıyor.
“Serbest Düşüş” romanıyla Abir Esber, okuyucusunu yirminci yüzyılın sonlarından günümüzdeki Şam sokaklarına taşıyor. Onları, bu dönemlerin dikkat çekici politik ve toplumsal değişimlerine tanık ediyor. Okuyucu ve karakterleri Hafız Esed günlerindeki Şam’dan Beşşar Esed günlerindeki Şam’a ve olaylara tanık oluyor. Roman, okuyucularını Şam sokaklarına ve Yasmina’nın “serbest düşüşünün” tam ortasına bırakıyor.

Daha fazlasını oku

 
 
YAŞAM

Marx’ın ilk ve tek romanı: Scorpion ve Felix

Almanya'nın Chemnitz kentindeki 13 metrelik Karl Marx Anıtı; arkadaki duvarda Komünist Manifesto'daki "Bütün ülkelerin işçileri, birleşin!" cümlesi Almanca, İngilizce, Fransızca ve Rusça olmak üzere 4 dilde yazılı (Unsplash)
Almanya'nın Chemnitz kentindeki 13 metrelik Karl Marx Anıtı; arkadaki duvarda Komünist Manifesto'daki "Bütün ülkelerin işçileri, birleşin!" cümlesi Almanca, İngilizce, Fransızca ve Rusça olmak üzere 4 dilde yazılı (Unsplash)
TT
TT

Marx’ın ilk ve tek romanı: Scorpion ve Felix

Almanya'nın Chemnitz kentindeki 13 metrelik Karl Marx Anıtı; arkadaki duvarda Komünist Manifesto'daki "Bütün ülkelerin işçileri, birleşin!" cümlesi Almanca, İngilizce, Fransızca ve Rusça olmak üzere 4 dilde yazılı (Unsplash)
Almanya'nın Chemnitz kentindeki 13 metrelik Karl Marx Anıtı; arkadaki duvarda Komünist Manifesto'daki "Bütün ülkelerin işçileri, birleşin!" cümlesi Almanca, İngilizce, Fransızca ve Rusça olmak üzere 4 dilde yazılı (Unsplash)

Minerva’nın Baykuşu bu hafta “dünya işçisi” Karl Marx’ın ilk ve tek romanının peşinden giderek felsefe ve edebiyat dünyasında bir yolculuğa çıkıyor. 

Yayın dünyasına yeni adım atan Tetes Kitap’ın Türkiye’deki okurlarla buluşturduğu ilk eser, Marx’ın 19 yaşında kaleme aldığı romanı Scorpion ve Felix oldu. 

Selahattin Özpalabıyıklar’ın çevirdiği roman, Homeros’tan Kitab-ı Mukaddes’e, Ovidius’tan Shakespeare ve Goethe’ye kadar açık ya da örtük göndermelerle örülü; okurun yolunu kaybetmemesi çok zor. Neyse ki Özpalabıyıklar’ın titiz notları Scorpion ve Felix’in diğer felsefe ve edebiyat yapıtlarıyla ilişkisini kapsamlı şekilde haritalandırarak yardıma koşuyor. 

Marx’ın “Shandy’ci mizahı”

Marx’ın 19 yaşında yazdığı ve hiçbir zaman tamamlamadan babasına doğum günü hediyesi olarak verdiği bu “roman” üzerine nasıl düşünmeli? Kitabın başında yer verilen Duncan Large’ın makalesi, romanın Laurence Sterne’ün Tristram Shandy Beyefendi’nin Hayatı ve Görüşleri’yle nasıl bir diyalog içinde yürüdüğünü farklı açılardan inceleyerek metni belirli bir çerçeveye oturtuyor. Scorpion ve Felix’teki “Shandy’ci mizahı” ve bunun Marx’ın düşüncesindeki izdüşümlerini ezber bozarak gösteriyor. 

Scorpion ve Felix’in üslubu ve parçalı yapısı, Marx’ın düşüncesinin her seferinde yoklayacağı sınırlara dair de bir önsezi sunuyor. Large, Marx’ın Mayıs 1842’de 24. doğum gününde Rheinische Zeitung’da imzasız olarak yayımlanan ilk yazısı Son Prusya Sansür Yönergesi’nden şu cümleleri hatırlatıyor:

Ben eğlenceliyim ama yasa bana ciddi yazmamı emrediyor. Cüretkarım ama yasa üslubumun mütevazı olmasını emrediyor.

Bir de tabii ki 18. Brumaire var. Burada Marx, Hegel'in tarihin tekrar ettiğine dair düşüncesini “düzelterek” işe başlar: Evet, tarihte her önemli figür ve olay iki kez karşımıza çıkar ama Hegel, bunun “ilkinde trajedi, ikincisindeyse komedi” olarak gerçekleştiğini söylemeyi unutmuştur. Aynı düşüncenin öncülü, Marx’ın Hegel’in Hukuk Felsefesinin Eleştirisine Katkı’sının giriş bölümünde de karşımıza çıkıyor: 

Dünya tarihinin son aşaması, onun komedisidir.

Large’ın gösterdiği gibi Scorpion ve Felix’in her fragmanında, Hegel’de “kavramın ciddiyetinin” üzerine inşa edildiği “prototiptik Cermen ciddiyetine” karşı edebiyatın ve mizahın silahlarını zehir gibi kullanan bir Marx’la karşılaşıyoruz. 

21. Bölüm’deki “filolojik yumurtlamalara” göre Scorpion’un terzilik yapan babası Merten’in adı Roma mitolojisindeki savaş tanrısı Mars’tan geliyor. Babanın mesleğiyle adın etimolojik kökeni arasında bir bağlantıya işaret ediliyor:

Savaş tanrısının zanaatı da terzininki gibi kesmekten ibarettir, kolları ve bacakları keser ve yeryüzünün mutluluğunu parçalara böler.

Scorpion’un babası terzi yerine pekala Hegel’in heyulası gibi bir kasap da olabilirdi. Hegel, tarih felsefesi üzerine derslerinde tarihi “ulusların mutluluğunun, devletlerin bilgeliğinin ve kişilerin erdeminin kurban edildiği bir mezbaha” diye niteler. Merten’in oğlu Scorpion ise bir “akrep” olarak kurbanında “yaralar açan zehirli bir hayvan, iyi bir savaş alegorisi” diye betimleniyor. Sanki Marx’ın düşüncesinin de bir alegorisi. 

Fragmanter yazıda parça ve bütün ilişkisi

Başta sorduğumuz soruya tekrar dönelim: Bu ucu açık, kopuk ve parçalı kurmacayı nasıl okumalı? Scorpion ve Felix’te, Marx’ın felsefi mirasına eşlik eden ama çoğunlukla gölgede kalmış “edebi” bir yanını mı görüyoruz? Burada edebi, mizahi ve ironik olanı Marx’ın “ciddi” felsefi külliyatına bir eklentiye ya da teorinin kenar süsüne dönüştürmeden düşünmek mümkün mü? 

Scoripon ve Felix’in fragmanter yapısı üzerine düşünmek için Jena Romantikleri’nin açtığı yoldan ilerlemeyi deneyelim. Alman Romantizmi’nin kurucu metinleri ilk kez Athenaeum’da bir araya gelmişti. 1798, 1799 ve 1800’de olmak üzere sadece üç sayı yayımlanan bu dergi, Schlegel kardeşler, Novalis, Schleiermacher, Karoline Schelling ve Dorothea von Schlegel gibi isimleri bir araya getirmişti. Felsefe, edebiyat, din ve tarihin akıbeti en baştan ele alınıyordu, yeni bir düşüncenin ve kültürel-siyasi dönüşümün imkanları yoklanıyordu. Arayışın güzergahı şöyleydi: Bütünlüğü ve birliği fragmanın kopukluğunda toplamak, tam da bu bir araya getirme hareketinde kendi üzerine kapanmayan, ucu açık bir düşünceyi iç gerginliklerini koruyarak diri tutarken, fragmanı da kendi ayakları üzerinde durabilen bir özerkliğe kavuşturmak.

Jena Romantikleri, bu fragman anlayışını bir yazı ve düşünme tekniği olarak edebiyatın merkezine yerleştirir. Burada edebiyat artık kendi teorisini ürettiği gibi, eleştiri de kendi kurmacasını yaratır. Bir yandan da ironi, nükte, çok anlamlılık ve iç içe geçen anlatılarla katman katman örülen metinler felsefe, edebiyat ve eleştiri arasındaki sınırları aşındırır. Kant’ın yarattığı sarsıntının ardından burada felsefe ve edebiyat birbiri için hem soruya hem de soruna dönüşür. 

Scorpion ve Felix’in bu parçalı yapısıyla karşılaşan okur, metne bir yaklaşıp bir uzaklaşıyor; toplarken kendini sürekli tekrar dağılmanın eşiğine kadar taşıyan bölümler sıçramalarla birbirine bağlanıp birbirinden ayrılırken, her bir fragman kendi içinde derinleşerek açılıyor. Üst üste binen anlatılar, göndermeler ve aksak ritimler arasında hem kendiyle hem de başkasıyla konuşan sesler duyuyoruz.  

Hangi Marx?

20. yüzyılın müstesna yazar ve eleştirmenlerinden Maurice Blanchot, Fransa’daki Mayıs ‘68 ayaklanmalarında kurulan Öğrenci ve Yazarlar Eylem Komitesi’nin çıkardığı Komite adlı dergide aynı yıl “Marx’ı Okumak” (daha sonra “Marx’ın Üç Sözü” diye de yayımlandı) başlıklı kısa bir yazı kaleme almıştı. Burada Blanchot, Marx’ta “yan yana konumlanan” üç sözden, söyleme jestinden bahseder. İlk hatta Marx, Hegel’in diyalektiğinden geçen felsefi logos’la diyalog halindedir, ona yanıt verir. İkinci izlekteyse önerdiği “sürekli devrimle” bir çağrıyı, şiddeti ve kopuş kararını gösterir. Üçüncü söz de “bilimsel” boyutu, Marx’ın düşüncesinin sürekli revizyondan geçişini, vardığı noktada Kapital’in nihayetinde “bilim fikrini bile altüst eden bir teorik düşünme biçimini içermesiyle” ilgilidir. 

Edebiyatın her zaman birden fazla sesi var; Scorpion ve Felix’te hangi Marx’ı duyuyoruz? Romandan 8 yıl sonra kaleme aldığı Feuerbach Üzerine Tezler’in 11’incisini hatırlayalım:

Filozoflar bugüne kadar dünyayı sadece çeşitli biçimlerde yorumlamakla yetindi, oysa mesele onu değiştirmektir.

Bu meşhur tez ağırlık olarak teori ve pratiğin açmazlarına ışık tutmak için kuram ve eylem arasındaki girift ilişkiyle ilgili çözümlemelere yol gösterecek bir şekilde ele alınıyor. Gelgelelim buraya başka bir kapıdan girersek Marx’ın farklı bir sesiyle, belki de Scorpion ve Felix’te mayalanmaya başlayan düşüncesinin izleriyle de karşılaşabiliriz. Felsefe işe her zaman dünyayı olumsuzlayarak, verili olan “değilleyerek” başladı. Düşünceyi dünyaya göre şekillendirmek yerine dünyayı kavramın hizmetine sunmak için olumsuzladığı her şeyi baştan aşağı biçimlendirmek istedi. 11. tez bir bakıma felsefenin bu kurucu jestine bir karşı hamle olarak okunamaz mı? Burada hem reddiye hem de talep var: Dünyayı kurama göre eğip bükmek yerine onu olduğu gibi, kendini tarihte ve tarih olarak açtığı haliyle düşünmek, yorumlamak ve buradan hareketle onu dönüştürmeye girişmek. 

Jena Romantikleri üzerinden fragmanın hem özerk ve kopuk hem de başka parçalarla bağlantılı ve açık yapısından yukarıda söz etmiştik. Scorpion ve Felix’in 39. fragmanı, bu iç gerginlikleri ortadan kaldırmadan işe koşuyor ve 11. tezden çıkardığımız reddiye ve talebin belki de Marx’ın düşüncesinde yan yana konumlandığı ilk anı gösteriyor. Bu bölümde Hıristiyan teolojisindeki teslis üzerine kurulu üçlü bir “değillemeyle” karşılaşıyoruz. “Yunanlı Helene’nin ya da Romalı Lucretia’nın değil Kutsal Üçleme’nin” kastedildiği vurgulanıyor: Baba da Oğul da Kutsal Ruh da bir “değillemeyi”, dünyaya ve hayata karşı “Hayır’ı” temsil ediyor.

Marx’ın da bir “Hayır’ı” vardı: İnsanın neyi nasıl yaşadığını anlamadan ve kendini gerçekleştirme ihtimalini bile düşünemeden başkasının zenginliği için yok olup gitmesini reddediyordu. Shakespeare’in Kral Lear’ındaki “Tanrıların gözünde muzip çocukların elindeki sinekler gibiyiz, bizi keyifleri için öldürüyorlar” sözü, bu kez dünyayı kullan at pazarına çevirenler için geliyordu. Scorpion ve Felix’in kahkahasından başlayıp Kapital ve ötesine uzanan yolculukta bu devrim düşüncesinin “Hayır’ı” her zaman hayata, dünyaya en büyük “Evet’le” geri dönüyordu, dönüyor, dönecek.

Devrimin bir anda toprağın altından fırlayıveren “ihtiyar köstebeği” de yolculuğuna Shakespeare’in Hamlet’iyle başlamış, Hegel’in tarih felsefesi derslerinden geçip Marx’ın 18. Brumaire'ine varmıştı. Şimdi nereye?

Independent Türkçe