Yeniden nükleer anlaşma görüşmeleri ‘ince ayrıntılar’ aşamasında

UAEA Başkanı Rafael Grossi (sağda) Viyana'da Avrupa Birliği Siyasi Direktörü Enrique Mora ile istişarelerde bulundu (UAEA)
UAEA Başkanı Rafael Grossi (sağda) Viyana'da Avrupa Birliği Siyasi Direktörü Enrique Mora ile istişarelerde bulundu (UAEA)
TT

Yeniden nükleer anlaşma görüşmeleri ‘ince ayrıntılar’ aşamasında

UAEA Başkanı Rafael Grossi (sağda) Viyana'da Avrupa Birliği Siyasi Direktörü Enrique Mora ile istişarelerde bulundu (UAEA)
UAEA Başkanı Rafael Grossi (sağda) Viyana'da Avrupa Birliği Siyasi Direktörü Enrique Mora ile istişarelerde bulundu (UAEA)

Viyana'daki müzakereler, özellikle de ABD yaptırımlarıyla ilgili beklenenden daha uzun süreceği anlaşılan ince ayrıntıları tartışma aşamasına girdi. Şarku’l Avsat’a konuşan Avrupalı kaynaklar, görüşmelerin artık ‘ciddi ve ayrıntılı tartışma’ aşamasına girdiğini, ABD yaptırımlarıyla ilgili küçük detayların ‘şimdiye kadar bir atılımın kaydedilmesini engellediğini’ söyledi.
İran havayolu Iran Air’e yönelik yaptırımların kaldırılması konusunun tartışıldığı örneğini veren kaynaklar, bir tarafın yaptırımları kaldırmayı reddetmesinin konuyu karmaşıklaştırdığını, uzun soluklu bir tartışmaya sebebiyet verdiğini söyledi.
İran medyasında, İranlı 500 kişi ve kuruluş adlarını içeren bir yaptırım listesinin Washington'un isimleri listeden çıkarmayı reddetmesi nedeniyle ‘müzakereleri çıkmaza soktuğu’, bunun İran'ın nükleer anlaşmaya dönüşten ‘ticari olarak’ yararlanmasını zorlaştıracağı ifadeleri yer almıştı.
Nitekim Avrupalı ​​kaynaklar, İran'ın nükleer yükümlülüklerine ilişkin tartışmanın ‘daha kolay’ olduğunu, zirâ İran'ın bu konudaki görevlerinin bilindiği ve netleştiğini belirtti. Bu ifadeler, İran'ın yaklaşık üç yıl önce edindiği modern ve ileri teknoloji ile ilgili müzakerelerde var olmaya devam eden zorluklara rağmen kaydedildi.
İran’ın kurduğu, yüksek kalitede uranyum zenginleştirebilen yaklaşık 150 modern santrifüj, müzakerelerde tartışılan bir sorun olmaya devam ediyor. İran, bu cihazların demonte edilmesi ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) tarafından izlenmeye tabi tutulması ardından da elinde tutmak isterken ABD ise bu cihazların imha edilmesi ya da demonte edilip yurtdışına satılmasını talep ediyor.
Söz konusu Avrupa kaynakları, UAEA Başkanı Rafael Grossi'nin, nükleer teknolojideki deneyimlerinden yararlanılması ve kendisinden tavsiye alınması için müzakere oturumlarından birine katılmaya davet edildiğini söyledi. Nitekim Grossi'nin önümüzdeki günlerde bu toplantılardan birine katılması bekleniyor. Avrupalı müzakereciler, söz konusu tartışılan konu hakkında Grossi’den tavsiye isteyebilir.
Avrupa’nın ​​müzakerelerdeki koordinatörü İspanyol diplomat Enrique Mora, görüşmelerde kaydedilen ilerleme hakkında bilgi vermek üzere iki gün önce UAEA merkezinde Grossi ile bir araya geldi.
Görüşmelerin sonuçlarını, geçtiğimiz Şubat ayında Tahran ile UAEA arasında imzalanan ve ajans müfettişlerinin denetimine izin veren teknik anlaşma süresinin 21 Mayıs'ta sona ermesi öncesinde bir sonucun kaydedilip kaydedilmeyeceğini bekleyen Grossi, önümüzdeki birkaç gün içerisinde İranlılarla bu yönde görüşmelere başlayacak. Öncesinde ise İran parlamentosu, İran'a yönelik yaptırımların kaldırılmasını garanti edecek siyasi bir anlaşmanın yokluğunda bu denetimlerin durdurulmasını öngören bir kararı oylayacak.
Bu turun başında yaptığı açıklamada, ülkesinin 21 Mayıs'a kadar herhangi bir anlaşmaya varılamaması durumunda bu süreyi uzatmaya hazır olduğunu açıklayan İranlı Başmüzakereci Abbas Arakçi, bir gün önce ise İran'ın denetimlere imkan sağlayan Ek Protokol’e yaptırımlar kaldırılmadan dönmeyeceğini söyledi.
Söz konusu Ek Protokol’ü geçtiğimiz Şubat ayında askıya alan İran, diğer denetimlerin de sınırlandırmış, 21 Mayıs'ta kalıcı olarak durdurulacağı uyarısında bulunmuştu.
Şarku’l Avsat’a konuşan kaynaklar, bu tarihe kadar bir anlaşmaya varmanın zor olduğunu söylüyor. Diğer yandan ülkesinin müzakerelerdeki heyetine başkanlık eden Rus Büyükelçisi Mihail Ulyanov ise 21 Mayıs öncesinde bir anlaşmaya varmanın ‘zor ancak mümkün’ olduğunu söyleyerek daha iyimser görünüyor. Ulyanov, bu tarihin atlanmasının bu ay sonunda herhangi bir anlaşmaya varılmayacağı anlamına gelmediğini belirtti.
Dördüncü tur müzakereler, yaklaşık altı gün içinde sona eren önceki üç müzakereye kıyasla en uzun soluklu olanıydı. İran heyeti, Tahran'a dönmeden önce görüşmeleri tamamlamak için Viyana'daki kalış süresini birkaç gün daha uzattı. Dün Ramazan Bayramı'nın ilk günü ve Avusturya'nın resmi tatili olmasına rağmen müzakereler durmadan devam etti.



Komutanı tarafından Gazze'ye girmeye zorlanan İsrail askeri intihar girişiminde bulundu

Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
TT

Komutanı tarafından Gazze'ye girmeye zorlanan İsrail askeri intihar girişiminde bulundu

Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)
Geçtiğimiz nisan ayında Kudüs'teki askeri mezarlıkta bir askerin mezarına bayrak diken İsrail askeri (Reuters)

İsrail medyası, Gazze Şeridi'ne yönelik savaşın zorlukları nedeniyle sadece bir hafta içinde dört İsrail askerinin intihar ettiğini bildirdi. İsrail Kamu Yayın Kuruluşu KAN, komutanlarının sorumsuz davranışlarına karşı çıkan birlikteki arkadaşlarının uyanıklığı olmasaydı neredeyse listeye katılacak olan beşinci bir askerin hikayesini açıkladı.

Muhabir Carmela Menashe, askerlerden alıntı yaparak, arkadaşlarının ‘Gazze'ye girmeyi reddettiğini, ancak komutanının onu zorladığını, bunun üzerine askerin silahın namlusunu ağzına dayadığını ve kendini vurmakla tehdit ettiğini, bunun üzerine komutanın onu hafta sonu izninden men ederek cezalandırmaya karar verdiğini’ anlattı.

dfgthy
Meslektaşlarının cenaze töreni için mezarlığa giden yaralı İsrail askerleri, 8 Temmuz 2025 (AP)

İsrailli muhabire göre, ‘asker başlangıçta kabul etti ve Gazze'ye girdi. Ancak sonra geri döndü ve tekrar dışarı çıkmak istedi; komutana orada kalamayacağını açıklamaya çalıştı. Komutan onu hafife aldı ve onu başka cezalarla tehdit etti. Birlikteki arkadaşları son anda devreye girerek intihar etmesini engelledi ve onu psikolojik destek subayıyla görüşmeye zorladı.’

Psikolojik destek subayı, askerin durumunun Gazze Şeridi'ne girmesine izin vermediğine karar vererek onu birlik dışında tedavi görmesi için göndermiş; psikolojik durumunun ciddi olduğu teşhis edilmiş ve askerin ordudan tamamen terhis edilerek tedavi altına alınmasına karar verilmiş.

Muhabir, “Askerin durumu benzersiz değil; savaş binlerce askeri travmatize ediyor. Zamanında gerekli tedaviyi görmeyenler kendilerini ciddi bir depresyon içinde buluyor ve bu da aşırı durumlarda intihara yol açabiliyor” dedi.

4 asker intihar etti

Tel Aviv medyası sadece geçen hafta dört askerin intihar ettiğini ve savaşın başladığı 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana intihar eden asker sayısının 44'e yükseldiğini duyurdu.

İntihar eden askerlerin çoğunluğunun aktif görevdeki yedek askerler olduğunu belirten Haaretz gazetesi, İsrailli askeri kaynaklara dayandırdığı haberinde intihar eden askerlerin büyük bir kısmının savaş sırasında psikolojik durumlarını önemli ölçüde etkileyen durumlara maruz kaldıklarını aktardı.

xcvfgbh
Temmuz 2025'te Gazze Şeridi'nde öldürülen meslektaşlarının cenaze töreninde ağlayan İsrailli askerler (AFP)

Gazete, orduda aktif görevde olan İsrailli askerlerin intihar oranlarının önceki yıllara göre artış gösterdiğini doğruladı.

Kaynaklar, intiharların bazen iç raporlarda ‘çatışma dışı ölüm’ veya ‘soruşturma altındaki durumlar’ gibi muğlak etiketler altında kategorize edilmesi nedeniyle gerçek sayının daha yüksek olabileceğini tahmin ediyor.

Şarku’l Avsat’ın Haaretz'den aktardığına göre İsrail ordusu, 2024 yılının başından bu yana yaklaşık bin 600 askerin travma sonrası stres semptomlarından mustarip olduğunu kabul ediyor ve bu da yaklaşık 250 askeri ruh sağlığı nedenleriyle terhis etmesine neden oldu.

Veriler intihar eden askerlerin çoğunun geçtiğimiz mart ayında yeniden başlayan savaştan bu yana çatışmaların devam ettiği Gazze'deki çatışmalara katıldığını gösteriyor.

cdfgthy
Temmuz ayında Gazze'de öldürülen bir İsrail askerinin cenaze töreninden (EPA)

Cepheden dönen askerlerin psikolojik olarak yalnızlaştığı ve özellikle muharebe tugaylarına yeni katılanlar ile dışlanmış sosyal sınıflara mensup askerlere yeterli psikolojik bakım sağlanmadığı belirtiliyor.

Ordu, sahadan dönen askerlerle ilgili sessiz bir iç krizle karşı karşıya; bu askerler fiziksel yaralanmaların ötesinde derin psikolojik yaralar da taşıyor ve bu da bazılarının son bir kaçış olarak intiharı seçmesine neden oluyor.

Gözlemciler Gazze savaşının sadece Filistinlileri tüketmekle kalmadığını, aynı zamanda İsrail'in iç cephesinde de giderek artan bir çatlağa neden olduğunu, askerlerin karada savaşırken psikolojik kaderlerinin havada asılı kaldığını düşünüyor.