عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA

Biden, Kennedy suikast belgelerinin yayınlanmasını erteleyerek neyi gizli tutmak istiyor?

Eski ABD Başkanı John F. Kennedy (AP)
Eski ABD Başkanı John F. Kennedy (AP)
    İstanbul/Şarku’l Avsat
TT
TT

Biden, Kennedy suikast belgelerinin yayınlanmasını erteleyerek neyi gizli tutmak istiyor?

Eski ABD Başkanı John F. Kennedy (AP)
Eski ABD Başkanı John F. Kennedy (AP)

İnci Mecdi
ABD Başkanı Joe Biden, 1963 yılındaki Eski ABD Başkanı John F. Kennedy suikastıyla ilgili binlerce gizli hükümet belgesinin yayınlanmasını bir kez daha erteledi. Bu durum, gözlemcilerin ve Amerikan basınının, Beyaz Saray’ın ABD ile Sovyetler Birliği arasındaki Soğuk Savaş sırasında meydana gelen olayla ilgili sır olarak saklamakta ısrar ettiği bilgilere dair sorularını gündeme getirdi.
Kennedy suikastıyla ilgili daha fazla belgenin yayınlanması planlanırken 26 Ekim’de Beyaz Saray, koronavirüs pandemisinin ajansların ‘belgelerin gözden geçirilmesi ve revize edilmesiyle’ ilgili çalışmaları üzerindeki etkisi nedeniyle yayının ertelendiğini duyurdu.
Başkan Biden, ‘askeri savunmaya, istihbarat operasyonlarına, kolluk kuvvetlerine veya dış ilişkilere gelebilecek zararlardan korunmak için geçici bir ertelemenin gerekli olduğunu’ belirten bir muhtıra yayınladı. Muhtırada, “Durum, belgelerin içeriğinin derhal ifşa edilmesi hususunda kamu lehine ağır basmaktadır” denildi.
Şarku’l Avsat'ın Independent Arabia'dan aktardığı habere göre, Biden'ın kararı, 2017 yılında belgelerin yayınlanmasının ertelenmesi emri veren eski ABD Başkanı Donald Trump’ın politikalarının devamı olarak geldi. Karar, ‘John F. Kennedy Suikast Kayıtları Toplama Yasası (veya kısaca JFK Kayıtlar Yasası) oybirliğiyle kabul edildiğinde ABD Senatosu’nda görev yapan mevcut başkanın siyasi tarihi göz önüne alındığında’ ABD’deki tarihçiler ve siyasi gözlemciler için sürpriz oldu. Yasa, Oliver Stone’un ‘JFK’ filminden sonra davayla ilgili dosyaların açıklanması için artan halk talepleriyle birlikte 1992 yılında çıkarıldı. Film, Kennedy suikastının arkasında bir komplo olduğunu düşündürmüştü. Kayıtların çoğu, 1994- 1998 yılları arasında yayınlandı ve en hassas ve önemli belgeler gizli tutuldu.
ABD merkezli ‘Politico’ gazetesinin Deniz Harp Okulu’nda eski tarih profesörü ‘The Road to Dallas (Dallas’a Giden Yol)’ kitabının yazarı David E. Kaiser’den alıntı yaptığı haberinde, “CIA'in elinde suikastı eski direktörü Allen Dulles’in yönettiğini gösteren bir dosya olduğuna inanabilir miyim? Hayır. Ama korkarım dosyalarda ne olursa olsun böyle şeylere inanacak insanlar var” ifadelerine yer verdi.
Kaiser, kitabında Kennedy cinayetinin dönemin ABD istihbaratı ve kolluk kuvvetlerinin iki büyük hamlesini incelemeden tam olarak anlaşılamayacağını savunuyor. Ayrıca bu hamlelerin Başsavcı Robert F. Kennedy’nin organize suça karşı savaşı ve CIA’nın Küba komünist lideri Fidel Castro’yu ‘mafya yardımıyla’ öldürmeye yönelik ‘başarısız’ çabaları olduğunu belirtiyor. Bununla birlikte ABD’li tarihçiler ve diğer uzmanlar, ulusal güvenlik kurumlarının, yetkililerin Kongre ve mahkemeler tarafından tam bir soruşturma ve hesap verme sorumluluğunu nasıl reddettiklerini gösteren bilgileri hâlâ sakladığına inanıyor. Onlara göre yetkililer, casusluk dünyasında başkanı öldürmek için bir komploya karışmış olabilecek isimler hakkındaki bilgileri de gizliyor.

Soğuk Savaş
Uzmanlar, ABD yönetimlerinin yayınlamaktan kaçındığı gizli belgelerin, Soğuk Savaş’ın gizli operasyonları hakkında açıklayıcı bilgiler sağlayabileceğine işaret ediyor. Uzmanlara göre belgelerin, Kennedy suikastıyla ilgili kesin kanıt sağlaması veya gerçeği ortaya çıkarması beklenmiyor.
Ancak ulusal arşivlere göre açıklanan 15 binden fazla kaydın bir kısmı hala engelleniyor ve bazı durumlarda tek bir kelime, bazı durumlarda da neredeyse tüm belge saklı tutuluyor.
Politico, “Henüz kamuoyuna açıklanmayanların çoğu, Soğuk Savaş zirveye ulaştığı sırada Kennedy cinayeti planı üzerinde muhtemelen doğrudan bir etkisi olmayan, ancak gizli operasyonlara ışık tutabilecek istihbarat faaliyetlerini içeriyor. Sansürlenen dosyalardan biri, Küba lideri Fidel Castro’yu öldürme amaçlı bir CIA planının detaylarını içeriyor. Bir diğeri, onu devirmek üzere bir gerekçe sunmak için 1963 Pentagon planını kapsıyor” ifadelerine yer verdi.
Diğer dosyaların, eski ABD Başkanı Richard Nixon’ın istifasına yol açan 1972 Watergate casusluk skandalı hakkında yeni bilgiler içerdiğine inanılıyor. Ancak Amerikan medyasına göre bazılarının, Kennedy suikastına yol açan olaylar hakkında daha fazla bilgi vermesi mümkün.

Harvey Oswald
En yetenekli nişancılardan biri olan eski bir ABD Denizcisi Lee Harvey Oswald, 22 Kasım 1963 tarihinde Teksas eyaletinin Dallas şehrinde Başkan Kennedy’ye suikast düzenlediğinde, Küba-Rus komplosu hakkında şüpheler dile getirildi. Ancak ABD liderleri, fikri destekleyecek kanıt eksikliği nedeniyle bu şüpheleri reddetti. Oswald, kendini ‘komünist’ olarak tanımlıyordu ve bir Rus ile evlenip Rusya’ya sığınmaya çalışıyordu. Kendisi, bir gece kulübünün sahibi tarafından Dallas polis müdürlüğünün önünde öldürüldü.
Araştırmacılar, eski bir CIA ajanı olan George Goanides’in dosyasıyla da yakından ilgileniyor. Öyle ki yurtdışında Oswald ile bağlantıları olan CIA destekli bir grup hakkında bildiklerine dair Kongre’ye yalan söylediğine inanılıyor. 2018 yılında Federal Temyiz Mahkemesi, CIA’in araştırmacı Jefferson Morley tarafından dosyayı elde etmeyi reddetmesini onayladı.
Kennedy ve eşi Jacqueline, 22 Kasım 1963'te suikaste uğramadan hemen önce Dallas'ta (AP).jpg
Kennedy ve eşi Jacqueline, 22 Kasım 1963'te suikaste uğramadan önce Dallas'ta (AP)
Bölümleri daha önce yayınlanmış olan başka bir dosyada, Oswald’ın suikasttan önce Meksiko’ya yaptığı iddia edilen bir gezi sırasında CIA tarafından gözetlendiğine dair bilgiler yer alıyor. Politico’nun belirttiğine göre avukat ve araştırmacı Larry Schnapf, dosyaların ‘CIA’in New Orleans’ta yaptıkları eylemler, Meksiko hakkında bazı ek bilgiler, hatta belki de CIA’in Watergate’deki rolü hakkında bazı deşifreler’ hususunda daha fazla bilgi ortaya çıkarabileceğini söyledi.

Kennedy ailesinin öfkesi
Biden’in muhtırasına göre ulusal arşivlere, maksimum şeffaflığı sağlamak ve bazı istisnalar dışında ‘suikastla ilgili kayıtlardaki tüm bilgileri ifşa etmek’ için kalan revize edilmiş tüm belgelerin gelecek yıl boyunca ‘kapsamlı bir incelemesinin’ yürütülmesi talimatı verildi. Gözlemciler, bu talimatı ‘CIA ve diğer kurumların Biden’i bazı belgelerin yayınlanmasını ertelemeye ikna edebileceğinin bir işareti’ olarak nitelendirdi.
Beyaz Saray’ın kararı, bunu demokrasinin ihlali olarak nitelendiren eski ABD başkanının ailesini öfkelendirdi. Kennedy’nin yeğeni Robert F. Kennedy Jr, “Bu, ABD demokrasisinin ihlalidir. Hükümet içinde gizli hükümetlerimiz olmamalıdır” dedi. Robert F. Kennedy Jr, kınayıcı bir ifadeyle “Kennedy’nin öldürülmesinden 58 yıl sonra belgeleri yayınlamamanın gerekçesi nedir?” diye sordu..
Eski bir Rhode Island eyaleti temsilcisi ve aynı zamanda eski başkanın yeğeni olan Patrick Kennedy ise “Kayıtlar, ailesinin hatırı için değil, ABD vatandaşlarının ‘sadece bir başkanı değil, daha parlak bir gelecek vaat eden bir lideri kaybetmiş bu ulusun ruhunda iz bırakan şeyi’ bilmeye hakları olduğu için açıklanmalıdır” dedi. Patrick Kennedy, “Vatanın bekası için her şeyin ortaya çıkması gerektiğine inanıyorum ki tarihimizi daha iyi anlayalım” ifadelerini kullandı.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

Bazıları Trump'ın kendisi tarafından yazılmış... Beyaz Saray'daki Amerikan başkanlarının fotoğraflarına yapılan alaycı yorumlar

Başkanların portrelerinin altına yeni levhalar asıldı. (AP)
Başkanların portrelerinin altına yeni levhalar asıldı. (AP)
TT
TT

Bazıları Trump'ın kendisi tarafından yazılmış... Beyaz Saray'daki Amerikan başkanlarının fotoğraflarına yapılan alaycı yorumlar

Başkanların portrelerinin altına yeni levhalar asıldı. (AP)
Başkanların portrelerinin altına yeni levhalar asıldı. (AP)

ABD Başkanı Donald Trump yönetimi, Beyaz Saray’daki Başkanlık Şöhret Yolu’nda önceki başkanların fotoğraflarının altına, eski başkanları alaycı bir dille eleştiren yeni levhalar yerleştirdi. Levhalarda Joe Biden, Barack Obama ve George W. Bush hedef alındı.

Şarku’l Avsat’ın Sky News’ten aktardığına göre, levhalardan birinde Joe Biden için, “Uyuyan Joe şüphesiz ABD tarihinin en kötü başkanıydı” ifadesi yer aldı. Bu ifadenin Trump’ın kendisi tarafından yazıldığı düşünülüyor.

s
Eski Başkan Joe Biden'ın levhası (Reuters)

Yazıda, Biden’ın kazandığı seçimler ‘tarihin en yolsuz seçimi’ olarak nitelendiriliyor. Ayrıca Biden’ın ‘otomatik imza cihazını eşi benzeri görülmemiş şekilde kullandığı’ iddia ediliyor.

Başkanlık Şöhret Yolu’nda her eski ABD başkanının fotoğrafı veya portresi yer alıyor; ancak Biden’ın fotoğrafı yerine, eski başkanın önemli kararları imzalamak, af kararları dahil olmak üzere belgeleri onaylamak için kullandığı bir ‘otomatik imza cihazının’ görseli konuldu.

sdfgr
Başkanlık Şöhret Yolu'nda Biden'ın fotoğrafının yerine ‘otomatik imza cihazı’ resmi yerleştirildi. (AP)

Trump, Biden’ın başkanlık döneminin sonunda zihinsel olarak tam kapasiteyle görev yapmadığını defalarca iddia etmiş ve çalışanlarının onun adına kararlar alarak otomatik imza cihazını kullanarak onay verdiklerini öne sürmüştü.

Başka bir levha ise Barack Hussein Obama’yı, ‘ABD tarihinin en tartışmalı siyasi figürlerinden biri’ olarak nitelendiriyor.

dfgrt
Eski Başkan Barack Obama'nın resminin altındaki levha (Reuters)

Bill Clinton’ın fotoğrafının altındaki levhada, “2016 yılında Başkan Clinton’ın eşi Hillary Clinton, Başkan Donald Trump’a karşı başkanlığı kaybetti!” ifadesi yer aldı.

George W. Bush da, Trump gibi bir Cumhuriyetçi olmasına rağmen eleştiriden muaf tutulmadı. Levhada, eski başkan için “Afganistan ve Irak’ta iki savaş başlattı; her ikisi de olmamalıydı” ifadesi yazıldı.

vferg
Eski Başkan George W. Bush'un resminin altındaki levha (Reuters)

Beyaz Saray Sözcüsü Karoline Leavitt, levhaların ‘her başkanın mirasına yönelik çarpıcı bir betimleme’ olduğunu söyledi.

Leavitt ayrıca, “Birçoğu doğrudan Başkan tarafından yazıldı” dedi.

DÜNYA

Bondi Plajı saldırısı sonrası Avustralya’da güvenlik alarmı

Avustralya'nın Sidney kentindeki Chevra Kadisha Anıt Salonu'nda düzenlenen cenaze töreninde Matilda'nın büyükannesine sarılan bir kadın, 18 Aralık 2025 (EPA)
Avustralya'nın Sidney kentindeki Chevra Kadisha Anıt Salonu'nda düzenlenen cenaze töreninde Matilda'nın büyükannesine sarılan bir kadın, 18 Aralık 2025 (EPA)
TT
TT

Bondi Plajı saldırısı sonrası Avustralya’da güvenlik alarmı

Avustralya'nın Sidney kentindeki Chevra Kadisha Anıt Salonu'nda düzenlenen cenaze töreninde Matilda'nın büyükannesine sarılan bir kadın, 18 Aralık 2025 (EPA)
Avustralya'nın Sidney kentindeki Chevra Kadisha Anıt Salonu'nda düzenlenen cenaze töreninde Matilda'nın büyükannesine sarılan bir kadın, 18 Aralık 2025 (EPA)

Avustralya polisi, perşembe günü Sidney’de olası bir şiddet eyleminin planlandığına dair ihbar alınmasının ardından iki aracın durdurulduğunu açıkladı.

Yeni Güney Galler Eyalet Polisi’nden yapılan açıklamada, söz konusu olay ile 15 kişinin hayatını kaybettiği Bondi’deki terör saldırısına ilişkin yürütülen soruşturma arasında şu ana kadar herhangi bir bağlantı tespit edilmediği belirtildi. Polis ekiplerinin, araçları Sidney’nin güneybatısındaki Liverpool banliyösünden geçtikleri sırada durdurduğu bildirildi.

Polis, soruşturmanın sürdüğünü ve yedi kişinin incelemelere yardımcı olduğunu kaydetti.

yu
Avustralya'nın Sidney kentindeki Bondi Plajı'nda park ve yaya köprüsü halka yeniden açılırken, Archer Park'ta birbirlerine sarılan Yahudiler, 18 Aralık 2025 (EPA)

Polis, pazar günü Sidney’deki Bondi Plajı’nda Yahudi karşıtı bir saldırı düzenleyerek 15 kişiyi öldürmek ve onlarcasını yaralamakla bir baba ile 24 yaşındaki oğlunu suçluyor. Saldırıda hayatını kaybeden babanın da failler arasında yer aldığı belirtilirken, olay Avustralya’da son yılların en kanlı toplu silahlı saldırısı olarak kayıtlara geçti.

xdfgth
Sidney'deki Bondi Plajı'nda meydana gelen silahlı saldırının kurbanı Matilda'nın anısına bırakılan oyuncaklar, çiçekler, mumlar vs. (EPA)

Bu arada Avustralya Başbakanı Anthony Albanese, Sidney’de düzenlenen saldırının ardından aşırıcılıkla mücadelede cezaların ağırlaştırılacağını taahhüt etti. Saldırının en küçük kurbanı olan 10 yaşındaki çocuğun cenazesi bugün düzenlendi.

Albanese’ye göre, Sajid Akram ve oğlu Naveed, pazar günü Sidney’deki Bondi Plajı’nda Yahudi Hanuka Bayramı kutlamalarına katılan 15 kişiyi, DEAŞ ideolojisinden esinlenen bir saldırıyla öldürdü.

Albanese bugün ‘antisemitizmle mücadele’ kapsamında bir dizi yeni önlem açıkladı.

Albanese, düzenlediği basın toplantısında, “Bu kötü ve yıkıcı olguyla mücadele etmek için daha fazlasını, hatta çok daha fazlasını yapmamız gerektiği açık” dedi.

Sidney’deki saldırıda yaralandıktan sonra hastanede hayatını kaybeden 10 yaşındaki Matilda için bugün kalabalık bir cenaze töreni düzenlendi.

Şarku’l Avsat’ın AFP’den aktardığına göre, törene katılanlardan bazıları zambak demetleri taşırken, bazıları da okulundan gönderilen ve bir haham tarafından okunan mesajda ‘bir güneş ışığı’ olarak tanımlanan Matilda’yı anmak için balonlar taşıdı.

Soyadlarının yayımlanmasını istemeyen Matilda’nın ailesinin, Rusya’nın işgalinden önce, 2010’lu yıllarda Ukrayna’dan ayrılarak Avustralya’ya yerleştiği belirtildi.

Matilda’nın annesi Valentina, cenaze öncesinde gazetecilere, “Kızımı burada kaybedeceğimi asla hayal edemezdim. Bu bir kâbus” dedi.

Babası Michael ise kızına, Avustralya’nın gayriresmi milli marşı olarak kabul edilen Waltzing Matilda adlı halk şarkısından esinlenerek bu ismi verdiğini anlattı.

Michael, hafta başında yaptığı açıklamada, “Ukrayna’dan Avustralya’ya geldik ve Matilda burada doğan ilk çocuğumuzdu. Matilda’nın en Avustralyalı isim olduğunu düşündüm. Bu yüzden adını hatırlayın” ifadelerini kullandı.

40 yaşındaki Matan Atsmon, AFP’ye yaptığı açıklamada, Matilda vurulduğunda onun yanında olduğunu belirterek, “Gözlerindeki bakışı hâlâ hatırlıyorum. O sahne aklımdan çıkmıyor” dedi.

Avustralya’daki Yahudi toplumu üyeleri, bu hafta hükümete yönelik eleştirilerini artırarak, 7 Ekim 2023’ten bu yana yükselen antisemitizm konusunda yapılan uyarıların yeterince dikkate alınmadığını savundu.

Başbakan Albanese bugün yaptığı açıklamada, ‘ağırlaştırılmış nefret söylemine’ ilişkin yeni yasaların, nefreti ve şiddeti teşvik eden liderler için cezai yaptırımlar öngöreceğini duyurdu.

Buna göre, ırk temelli ‘ağır hakaret’ ve ırksal üstünlüğü savunma fiilleri federal suç kapsamına alınacak.

uı8
Sidney'deki Bondi Plajı'nda gerçekleşen silahlı saldırıda hayatını kaybeden Matilda'nın fotoğrafı, 18 Aralık 2025 (AP)

Albanese, hükümetin, ‘nefret ve bölücülük’ içeren söylemler yayan kişilerin vizelerini iptal etme ya da reddetme konusunda İçişleri Bakanı’nın yetkilerini genişleteceğini söyledi.

Albanese, Avustralya’nın, nefret söylemi yayan kişiler tarafından yönetilen kuruluşlara ilişkin bir liste de oluşturacağını kaydetti.

Avustralya Yayın Kurumu (ABC), saldırıyı babası Sajid ile birlikte gerçekleştiren Naveed Akram’ın, Sidney’de yaşayan ve cihadı destekleyen bir vaizin takipçisi olduğunu bildirdi.

Avustralya polisi dün 24 yaşındaki saldırgana terör suçları, 15 kişiyi öldürme ve başka bir dizi suçtan dava açıldığını duyurdu. Operasyon sırasında polis kurşunlarıyla ağır yaralanan Naveed Akram’ın salı gecesi komadan çıktığı yerel basına yansıdı. Saldırıya ortak olan babası Sajid Akram ise polisle girdiği çatışmada öldürüldü.

Odalarından çıkmamışlar

Avustralya makamları, saldırıyı gerçekleştiren baba ile oğlun, eylemden birkaç hafta önce Filipinler’de geçirdikleri yaklaşık bir aylık süre boyunca radikal İslamcı unsurlarla temas kurmuş olabileceği ihtimali üzerinde duruyor.

Yetkililerin aktardığına göre, iki kişinin konakladığı Davao City’deki otel çalışanları, Mindanao Adası’nda yer alan ve merkezi hükümete karşı İslamcı isyan hareketlerinin kalesi olarak bilinen bu kentte kaldıkları süre boyunca nadiren odalarından çıktıklarını ifade etti.

Otelin gece vardiyasında çalışan 20 yaşındaki resepsiyon görevlisi Angelica Yitang, AFP’ye yaptığı açıklamada, “Diğer yabancılar kadar sosyal değillerdi. Genelde yabancılar benimle sohbet eder ama onlar bunu yapmadı” dedi.

Buna karşın Filipinler yönetimi dün ülke topraklarında ‘teröristlerin eğitildiği’ yönündeki iddiaları reddetti. Devlet Başkanlığı Sözcüsü Claire Castro, Devlet Başkanı Ferdinand Romualdez Marcos’un, Filipinler’in DEAŞ için bir eğitim merkezi gibi gösterilmesini ‘yanıltıcı ve kabul edilemez’ bulduğunu söyledi.

Castro, “Bondi Plajı’ndaki saldırıyla bağlantılı kişilerin Filipinler’de herhangi bir eğitim aldığına dair doğrulanmış bir rapor ya da teyit yok” ifadesini kullandı.

Saldırının ardından Başbakan Anthony Albanese, ateşli silahlar üzerindeki denetimlerin daha da sıkılaştırılacağını açıkladı. Saldırıyı gerçekleştiren failin yasal olarak kayıtlı altı silaha sahip olduğu belirtildi.

Diğer yandan bugün Sidney’de, Bondi Plajı’nda düzenlenen saldırıda hayatını kaybeden Alex Kleytman için cenaze töreni düzenlendi. 87 yaşındaki Kleytman, pazar günü düzenlenen saldırıda yaşamını yitiren 15 kişiden biriydi ve Sidney’nin doğu banliyölerindeki Chevra Kadisha Yahudi Mezarlığı’na defnedildi. 1938 yılında Ukrayna’nın Odessa kentinde doğan Kleytman, Holokost’tan sağ kurtulmuştu.

Kleytman, 1992 yılında ailesiyle birlikte Avustralya’ya göç etmiş, inşaat mühendisi olarak çalışmış ve Holokost’un hatırlanması için aktif bir savunucu olmuştu.

Yaklaşık 60 yıllık eşi Larisa, Kleytman’ın saldırı sırasında kendisini korumaya çalışırken vurularak öldüğünü söyledi. Kleytman, geride iki çocuk ve 11 torun bıraktı; aile üyelerinin tamamı saldırının gerçekleştiği sırada Hanuka etkinliğinde bulunuyordu. Saldırıda iki silahlı kişi kalabalığa ateş açmış, 15 kişi hayatını kaybetmiş, onlarca kişi yaralanmıştı. Yetkililer, bugün itibarıyla 17 yaralının hâlâ hastanede tedavi altında olduğunu, bunlardan beşinin durumunun ise kritik olduğunu bildirdi.

Yetkililer, saldırganların 50 yaşındaki bir baba ile 24 yaşındaki oğlu olduğunu açıkladı.

Baba Sajid Akram olay yerinde güvenlik güçlerinin açtığı ateş sonucu hayatını kaybederken, oğlu Naveed Akram hastaneye kaldırıldı.

Akram dün 15 cinayet ve 40 kasten ağır yaralama suçundan yargılandı.

DÜNYA

Avrupa'nın Trump'ın Ukrayna barış planına tepkisi

Al Majalla/AFP
Al Majalla/AFP
TT
TT

Avrupa'nın Trump'ın Ukrayna barış planına tepkisi

Al Majalla/AFP
Al Majalla/AFP

Khattar Abou Diab

Ukrayna, ABD Başkanı Donald Trump’ın 21 Kasım’da barış planını açıklanmasının ardından, ana hatları henüz kesinleşmemiş olan karmaşık bir denklemle karşı karşıya kaldı. Trump ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında ilişkilerdeki dalgalanmalar, Avrupa’nın dördüncü yılına yaklaşan Ukrayna’daki savaşa yönelik yaklaşımına da yansıtıyor.

Devam eden hamlelerin sonucu ne olursa olsun, Avrupa’nın Beyaz Saray’ın taktiklerine karşı stratejik açıdan maruz kaldığı riskler açıkça görülüyor.

Trump’ın ‘değişken’ diplomasisi

Trump’ın ikinci başkanlık dönemi, Avrupa diplomasisi için tam bir kabus. ABD'nin tutumları, provokasyonlardan, çok taraflı kurumlara yönelik aşağılama ve hor görmeden ticari pragmatizme çeşitlilik gösteriyor.

ABD Başkanı’nın öngörülemez eylemleriyle karşı karşıya kalan Avrupa, Atlantik’in iki yakası arasındaki hayati bağı korumak için onun taleplerine uyum sağlıyor. Ukrayna'daki savaşla ilgili yeni planın açıklanmasının ardından, geçtiğimiz şubat ayından bu yana benzer olaylara tanık olunmuş ve Trump ile Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy arasında Oval Ofis'te dünya gündemine oturan bir tartışma yaşanmış olmasına rağmen, Avrupalılar yine bir şok ve kafa karışıklığı yaşadı. Bu kez, 28 maddelik belgenin geçtiğimiz ağustos ayında Alaska'da yapılan ABD-Rusya Zirvesi’nin sonucu ve bir zeki gözlemcinin ifadesiyle, Moskova'nın emellerini açıkça yansıttığı için ‘Rus yapay zekasının’ ürünü olduğu konusunda hiçbir şüphe yoktu. Metin, ağırlıklı olarak Rusya'nın taleplerine yer verirken Ukrayna'nın savunma kapasitesini kısıtlıyor, (egemen olmasına rağmen) bu ülkede yeni seçimler yapılmasını istiyor ve Ukraynalıların, Rusya ordusu girmiş olsun ya da olmasın, topraklarının bir kısmının devredilmesini kabul etmelerini talep ediyor.

Ukrayna’nın zayıflığı ve Avrupa’nın savunmasızlığı bir yana Putin, Kiev'in aleyhine olacak bir anlaşmaya karşı Avrupa'nın direnmesine öfkeli görünüyor.

Washington’ın, Avrupa’nın müdahalesi öncesinde Ukraynalılara (Trump’ın Özel Temsilcisi Steve) Witkoff Planı’nı dayatmaya hazırlandığı aşikâr.

Bundan dolayı Avrupalılar, Amerikalı meslektaşlarını kızdırmadan planı yeniden yazmak için azami diplomatik becerilerini kullanmak zorunda kaldılar.

Avrupalı bir diplomat yaptığı değerlendirmede şunları söyledi:

Bu durum, bir yandan Ukrayna’nın güvenliği ve bunun Avrupa'nın güvenliği üzerindeki etkisi ile diğer yandan transatlantik ilişkilerinin sürdürülmesi arasında tıpkı ipin üzerinde yürümeye benzeyen bir tür denge kurma çabası.”

Avrupalılara daha fazla hareket alanı sağlayan ise ABD’nin resmi kurumları içinde plana karşı çıkanların olması ve şu anda bu konuda Avrupalıların en yakın müttefikleri olan Cumhuriyetçi senatörlerin öfkesi gibi görülüyor.

Öte yandan Ukrayna lideri Zelenskiy, ‘onurunu kaybetmek’ ile ‘ülkesinin önemli bir ortağını (ABD) kaybetmek’ arasında kalmış olduğunu açıkça belirtmiş olmasından dolay çok da kıskanılacak bir durumda değil. Ukrayna Devlet Başkanı, ülkesinin tarihinin en tehlikeli dönemini yaşadığını kabul etti.

Plan, Zelenskiy'nin iktidarını zayıflatan yolsuzluk skandallarıyla karşı karşıya olduğu ve baş danışmanı, yardımcısı ve Avrupalılarla görüşmelerini yürüten kişiyi kaybettiği bir dönemde ortaya atıldığından Ukrayna yönetimi için kötü zamanlamaya sahip.

Avrupalılar, bir sonraki duyuruya kadar Ukrayna'ya ‘teslimiyete’ benzeyen bir çözüm dayatma olasılığını reddetmeye devam etse de Avrupa’nın, Trump’ın Ukrayna’nın aleyhine Rusya'nın kaba gücünü ödüllendirme arzusuna karşı koyma yeteneği oldukça sınırlı. Öyle ki, Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Noël Barrot, Ukrayna’nın herhangi bir şekilde teslim olmasının Avrupa'nın da teslim olması anlamına geleceğini açıkça belirtti.

sdfr
ABD Başkanı Donald Trump ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Alaska'nın Anchorage kentindeki Elmendorf-Richardson Ortak Üssü'nde bir araya geldiklerinde, 15 Ağustos 2025 (AFP)

Diğer taraftan Kremlin'in bu planın sonucu ne olursa olsun, ABD ile Avrupa arasında yeni bir uçurum yaratacağına dair iddiada bulunduğundan şüphe edilebilir. Bu açıdan bakıldığında, Putin ve Trump, gücü öncelik olarak gören aynı dünya görüşünü paylaşıyorlar. Putin ayrıca Ukrayna’nın içindeki durumu istikrarsızlaştırmaya da yatırım yapıyor. Bu yüzden ateşkesin uygulanabilmesi için Ukrayna ordusunun Donbas bölgesinin geri kalanından çekilmesi talep ediliyor. Zelenskiy’nin böyle bir kararının, Ukrayna kamuoyu ve Ukrayna ordusu nezdinde ödeyeceği muazzam siyasi bedeli tahmin etmek zor değil.

Planın diğer hükümleri, Rusça'nın kullanımı, azınlık sorunu ve Rus Ortodoks Kilisesi'nin haklarının onaylanması gibi, Ukrayna'nın sosyal uyumunu istikrarsızlaştırmayı amaçlayan bölücü nitelikler taşıyor. Benzer şekilde, ateşkesin yürürlüğe girmesinden üç ay sonra seçimlerin yapılması şartı da güçlük yaratıyor.

Ayrıca, Ukrayna'nın NATO üyeliğine karşı çıkan bir ifade, yeterli güvenlik garantileriyle dengelenemez.

Ukrayna ne kadar zayıf ve Avrupa ne kadar savunmasız olursa olsun, Vladimir Putin, Avrupa'nın Kiev'in aleyhine bir uzlaşmaya direnmesine öfkelenmiş gibi görünüyor.

Putin’in bu öfkesi, 3 Aralık'ta Başkan Trump’ın özel temsilcileriyle yaptığı görüşme öncesinde Avrupalıları ikaz ederek, Rusya’nın ‘eğer Avrupa isterse savaşa girmeye hazır’ olduğunu söyleyecek kadar ileri gitmesinden de açıkça anlaşılıyordu. Bu açıklama, savaş döngüsünün kötüleşeceğine dair korkuları artırsa da gerçekte Ukrayna'nın işgalinin başlangıcından bu yana Batı kamuoyunda panik yaratmak amacıyla yapılan birçok uyarıdan farklı değildi.

Avrupalı yetkililer, Trump'ın Putin’e karşı sabırsız olmasını kendi çıkarları için kullanmayı planlıyorlar. Avrupalı diplomatlar Cenevre'de, revize edilmiş barış planına bir ek yaparak zafer kazandıklarına inanıyorlardı.

Moskova'ya göre Ukrayna sorunu öncelikle siyasi ve ideolojik bir sorun, ancak ABD Başkanı, tarihi ve ideolojiyi göz ardı ediyor. Bu yüzden de Avrupa'nın çıkarlarını mutlaka dikkate almadan, kendisini stratejik, ekonomik ve yatırım açısından Rusya'ya yaklaştıracak herhangi bir anlaşmaya varılmasını istiyor.

Avrupa ve Ukrayna sorununun gelişimine dair senaryolar

Son toplantıların sonuçlarından, özellikle Vladimir Putin ile Donald Trump'ın temsilcileri Steve Witkoff ve Jared Kushner arasında Moskova'da yapılan toplantıdan ve Amerikalılar, Avrupalılar ve Ukraynalılar arasında Cenevre'de gerçekleşen görüşmelerden, meselelerin çözülmediği ve ilk taslakta yer alan 28 maddenin 19'unun hâlen çözülmemiş olduğu açıkça anlaşılıyor.

Putin'in dış politika danışmanı Yuri Ushakov, görüşmelerle ilgili olarak “Bazı olumlu noktalar var. Ancak, diğer birçok nokta uzmanlar arasında özel bir tartışma gerektiriyor” yorumunda bulundu. Tüm bunlar durumu her türlü gelişmeye açık bırakıyor. Avrupalılar artık bu taktiğin farkındalar. Diplomatik olarak transatlantik bir bölünmeyi kışkırtmaktan kaçınmaya ve ABD yönetiminin Ukrayna'ya daha elverişli pozisyonlara geri dönmesi için ellerinden geleni yapmaya çalışıyorlar.

defvfe
AB liderlerinin, uzun süren Rusya-Ukrayna savaşını nasıl sona erdireceklerini tartışmak üzere bir araya geldikleri Berlin'deki Başbakanlık binasında çekilmiş grup fotoğrafı, 15 Aralık 2025 (AFP)

Avrupalı yetkililer, Trump'ın Putin’e karşı sabırsız olmasını kendi çıkarları için kullanmayı planlıyorlar. Avrupalı diplomatlar Cenevre'de, ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio’nun Ukrayna için bir garanti belgesini el yazısıyla yazmasıyla (elbette Rubio’nun imzası Başkan Trump’ın onayı anlamına gelmez) revize edilmiş barış planına bir ek yaparak zafer kazandıklarına inanıyorlardı.

Tarafların önerilen formüllere vereceği yanıt beklenirken, durumun nasıl gelişebileceğine dair üç olası senaryo var. Birinci senaryoya göre Avrupalılar ve Ukraynalılar nihayetinde ABD ile bir şekilde birleşik bir cephe oluşturabilir ve Moskova'ya karşı katı bir tavır alabilir. Bu senaryo, Batı politikasında bir tür sürekliliğe yol açar. Kremlin’in böyle bir senaryodan daha fazla korkması için bazı nedenleri var. Çünkü dört yıldır devam eden çıkmazda önce askeri mi yoksa ekonomik olarak mı çökeceği konusunda temel bir ikilemle karşı karşıya.

Daha olası olan ikinci senaryoya göre son sözü Putin söyleyecek. Bu bakımdan, ABD’nin Gazze planıyla karşılaştırılabilir. Geçen eylül ayında BM Genel Kurulu'nun kenarında Trump'ın bir grup Arap ve İslam ülkesinin liderleriyle bir araya geldiğini ve ABD başkanının Netanyahu ile görüşene kadar Beyaz Saray'ın belirlediği ilk planı değiştirmeyi başardıklarını belirtmek gerekiyor.

Trump, Netanyahu’nun taleplerini kabul ederek, birkaç gün önce Arap ve Müslüman ülkelere verdiği tavizlerin çoğundan vazgeçti.

Sonuçta hangi senaryo galip gelirse gelsin, ki bu şüphesiz birkaç senaryodan esinlenecek, Witkoff'un planı sadece Ukrayna için değil, transatlantik ilişkiler için de bir dönüm noktası olacak.

Bu emsale dayanarak, Putin'in Cenevre'de ABD’liler ve Ukraynalılar tarafından üzerinde anlaşmaya varılan metni değiştirerek, onu Moskova ve Washington arasında ortak bir tutuma dönüştürmesi, belki de Ukrayna'ya dayatılacak bir ortak deklarasyon haline gelmesi de mümkün. Şarku'l Avsat'ın al Majalla'dan aktardığı analize göre daha da kötüsü, Moskova ateşkes sağlandıktan sonra bazı maddelerin belirsizliğini kendi lehine kullanabilir. Bu senaryo, The Telegraph gazetesinin, Rusya'nın Ukrayna savaşında zafer kazandığı ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in barış şartlarını belirleyeceği yönündeki son makalesiyle de örtüşüyor. Gazete, Avrupa'nın Ukrayna'yı desteklemeye devam etmek için gerekli mali ve askeri kaynaklardan yoksun olduğunu vurguladı!

Üçüncü olası senaryoda ise Moskova-Washington anlaşması bir nedenden ötürü çöküyor, ancak Donald Trump, ABD'yi çatışmadan tamamen çekmeye karar veriyor. Onun, “Savaşı sürdürmek istiyorlarsa, biz olmadan yapsınlar” gibi sözler söylediğini zaten duyuyoruz. Yakın gelecekte ateşkese ihtiyaç duyan Ukrayna ve çatışmanın yükünü tek başına taşımak zorunda kalacak Avrupalılar için en tehlikeli senaryo da bu. Sonunda hangi senaryo gerçekleşirse gerçekleşsin, şüphesiz birkaç senaryodan esinlenen ‘Witkoff Planı’ sadece Ukrayna için değil, transatlantik ilişkiler için de bir dönüm noktası olacak.

hı
ABD Başkanı Donald Trump, Beyaz Saray'da Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy ile öğle yemeğinde bir araya geldi, 17 Ekim 2025 (Reuters)

Aslında planın dördüncü maddesi, görüşmelerin ‘NATO ve Rusya arasında, ABD'nin arabulucu olarak hareket edeceği’ şeklinde gerçekleşeceğini belirtiyor.

Şu anki ABD yönetiminin kendisini artık müttefikleriyle birlikte Avrupa’nın güvenliğinin temel direği olarak görmediğine, en iyi ihtimalle Avrupalılar ve Ruslar arasında ‘güvenilir bir üçüncü taraf’ olarak gördüğüne şüphe yok.

Ayrıca, ABD’nin koruması ödemenin şartına bağlı. Dolayısıla Avrupalılar, Washington’ın gözünde değişen statülerini kabul etmek zorunda. Zira artık gerçek müttefikler veya ortaklar değil, hâlâ astlar olmaya devam ediyorlar.

AB liderlerinin, bugün ve yarın Brüksel'de yapılacak zirvede Ukrayna'yı desteklemek için Rusya’nın Euroclear Bank’taki fonlarını kullanıp kullanmayacaklarına dair verecekleri karar, bu değişikliklerin somut bir göstergesi olacak. Avrupalılar, daha önce altı ayda bir dondurdukları bu fonları, son defasında Ukrayna'daki savaş bitene kadar dondurdular.

*Bu analiz Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli al Majalla dergisinden çevrilmiştir