عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
DÜNYA İran

Katar-İran görüşmelerinde ikili ilişkiler ve bölgesel gelişmeler gündeme geldi

İran Cumhurbaşkanı Reisi dün Tahran’da Katar Dışişleri Bakanı Abdurrahman Al Sani’yi kabul etti. (İran Cumhurbaşkanlığı)
İran Cumhurbaşkanı Reisi dün Tahran’da Katar Dışişleri Bakanı Abdurrahman Al Sani’yi kabul etti. (İran Cumhurbaşkanlığı)
TT
TT

Katar-İran görüşmelerinde ikili ilişkiler ve bölgesel gelişmeler gündeme geldi

İran Cumhurbaşkanı Reisi dün Tahran’da Katar Dışişleri Bakanı Abdurrahman Al Sani’yi kabul etti. (İran Cumhurbaşkanlığı)
İran Cumhurbaşkanı Reisi dün Tahran’da Katar Dışişleri Bakanı Abdurrahman Al Sani’yi kabul etti. (İran Cumhurbaşkanlığı)

Katar Dışişleri Bakanı Muhammed bin Abdurrahman Al Sani dün İran’ı ziyaret etti. Abdurrahman Al-Sani ziyaret kapsamında ilk olarak İranlı mevkidaşı Hüseyin Emir Abdullahiyan ile bir araya geldi. Söz konusu görüşmede ikili ilişkiler ve bölgesel gelişmeler ele alındı. İran resmi haber ajansı, 2015 yılında imzalanan nükleer anlaşmayı canlandırmak için gerçekleştirilen Viyana görüşmeleri devam ederken Doha’nın Tahran ve Washington arasında ‘arabuluculuk’ yaptığı yönündeki haberleri ise yalanladı.
İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir Abdullahiyan, 11 Ocak’ta Doha'ya yaptığı ziyarette Katar Emiri Şeyh Temim bin Hamad Al Sani ve Dışişleri Bakanı Şeyh Muhammed Al Sani ile bir araya gelmişti. İran’ın Doha Büyükelçisi Hamidreza Dehghani’nin resmi Twitter hesabından yaptığı açıklamaya göre iki bakan geçtiğimiz salı ve çarşamba günleri telefon görüşmeleri gerçekleştirdi.
İran Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, Bakan Hüseyin Emir Abdullahiyan’ın dün sabah Katarlı mevkidaşını Tahran'ın merkezindeki Dışişleri Bakanlığı karargahında kabul ettiği bildirildi. Açıklamada görüşmede nükleer müzakerelerin gündeme gelmediği, Afganistan ve Yemen de dahil olmak üzere ikili ve bölgesel başlıkların ele alındığı ifade edildi.
Katarlı Bakan Al Sani de Twitter hesabından yaptığı açıklamada şunları söyledi:
“Bugün Tahran'da kardeşim Dr. Abdullahiyan ile görüştüm. Bölgesel meselelerdeki son gelişmeler hakkında oldukça verimli bir tartışma gerçekleştirdik. Katar politikasının sabitelerinin, özellikle de bölgede istenen istikrarı sağlamaya yönelik siyasi diyaloga ulaşmak için köprüler kurmayı gerektiren durumlarda, iyi komşuluk ve yapıcı diyaloga dayalı olduğunu vurgulamak istiyorum.”
Katar Dışişleri Bakanı daha sonra İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile bir araya geldi. Görüşmede, komşu ülkeler arasında derinleşen ilişki ve artan sinerjinin güvenliği sağlayabileceği vurgulandı. Bölgesel iş birliğinin güvenlik ve bölge ülkelerinin ilerlemesine katkı sağladığı ve bu durumun memnuniyetle karşılandığı vurgulandı.
İran Cumhurbaşkanlığı’ndan yapılan açıklamada Reisi’nin Doha’dan Gaz İhraç Eden Ülkeler Forumu'na (GECF) katılmak üzere davet aldığı bildirildi. Ayrıca Reisi’nin enerji üreten ülkeler arasındaki koordinasyonu artırma talebinde bulunduğu kaydedildi.
Katar Dışişleri Bakanlığı’nın internet sitesinde yapılan açıklamada, görüşmede ikili iş birliği ilişkilerin, bölgesel arenadaki gelişmelerin ve bölgenin güvenlik ve istikrarını korumanın yollarının gözden geçirildiği bilgisi paylaşıldı.
Katarlı Bakan’ın ziyareti, Abdullahiyan’ın geçtiğimiz pazartesi günü yaptığı açıklamada, Tahran'ın ‘iyi bir nükleer anlaşmaya’ varma olasılığını hissetmesi halinde Washington ile doğrudan görüşmeye hazır olduğunu söylemesinin ardından geldi.
Resmi IRNA haber ajansı, ziyaretin Washington ile doğrudan görüşmeleri kolaylaştırmayı amaçlamadığını aktardı. Tahran yönetimi, internet siteleri ve gazetelerinin arabuluculuk çabalarıyla ilgili haberleri yalanladı. IRNA’ya göre Doha ve Tahran yakın ilişkilere sahip olmalarına rağmen bu ziyaret bazı yanlış anlamalara yol açtı. Reuters'e göre bazı kesimler bu ziyaretin ABD ile doğrudan görüşmeleri kolaylaştırmak için gerçekleştirildiği görüşünde.
2015 yılında imzalanan anlaşmayı canlandırılmasının hedeflendiği müzakereler geçtiğimiz nisan ayında Viyana'da başladı. Geçtiğimiz Haziran ayından itibaren yaklaşık beş ay süreliğine askıya alınan görüşmelere kasım ayının sonunda start verildi. Bu süreç içinde ABD ve İran sekiz tur dolaylı görüşme gerçekleştirdi.
Eski ABD Başkanı Donald Trump, nükleer kısıtlamaları uzatacak ve İran'ın balistik ve bölgesel füze faaliyetlerini durduracak yeni bir anlaşmaya varmak amacıyla 2018'de anlaşmadan çekildi. Ancak Tahran yavaş yavaş anlaşmanın kısıtlamalarını ihlal etmeye başladı. İran'ın ABD'den daha fazla cezai adım atmayacağına dair güvence istiyor. Görüşmelerde orun oluşturan başlıca gündem maddeleri arasında nükleer faaliyetlerine ilişkin kısıtlamalar ve anlaşmaya dönüşün hızı ve kapsamı bulunuyor.
Tahran, Washington'ın artık nükleer anlaşmaya taraf olmadığı göz önüne alındığında, müzakerecilerinin Amerikalı müzakerecilerle aynı masada oturmasını reddediyor. Müzakere masasına dönmeden önce anlaşmaya dönülmesi gerektiğini vurguluyor.
AFP’nin haberine göre Katar Emiri Şeyh Temim ile ABD Başkanı Joe Biden arasında 31 Ocak'ta yapılması planlanan toplantıda nükleer müzakerelerin başlıca gündem maddesi olması bekleniyor. Katarlı bir yetkili, AFP’ye yaptığı açıklamada, “Katar, Kapsamlı Ortak Eylem Planı’nı canlandırmaya yardım etmeye çalışıyor” dedi. İsminin açıklanmamasını isteyen yetkili, “Bu konu önümüzdeki pazartesi günü Washington'da Emir ve Biden arasında tartışılacak” ifadesini kullandı.
Süreci yakından takip eden bir kaynak bu hafta başında Reuters’e yaptığı açıklamada, Abdullahiyan’ın 13 Ocak’ta gerçekleştirilen görüşmede Katar’dan, İran’da bulunan başta ABD’li ve Avrupalı olmak üzere çifte uyruklu mahkumların davasında arabuluculuk yapmasını istediğini söyledi.
Katar’ın bu talebi kabul edip etmediği ise bilinmiyor. Ancak geçmişte diğer ülkelerdeki yabancı mahkumların serbest bırakılmasına aktif olarak yardım etmişti.
ABD’nin nükleer müzakerelere liderlik eden en üst düzey yetkili ismi olan Robert Malley geçtiğimiz pazar günü yaptığı açıklamada, Washington’ın İran’ın rehin tuttuğunu belirttiği dört ABD vatandaşı serbest kalmadıkça nükleer anlaşmayı yeniden canlandırmasının olasılık dışı olduğunu söyledi. ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Ned Price da Washington'ın Tahran'da tutulan tutukluların dosyasını nükleer müzakerelerden ayırdığını vurguladı.
İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Said Hatipzade cevaben yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:
“İran hiçbir zaman bir ön koşul kabul etmedi. Tahran ve Washington, iki ayrı konu üzerinde (Viyana görüşmeleri ve mahkum değişimi) uzlaşabilirse kalıcı bir anlaşmaya varabilir.”
Reuters'e göre İranlı yetkililer konuyla ilgili yorum yapmaktan kaçındılar. Tahran, söz konusu mahkumları siyasi sebeplerle alıkoyduğunu reddediyor. Çifte uyruklu ve yabancı vatandaşların birçoğunu casusluk yapmakla suçluyor. Tahran ayrıca ABD'de tutuklu İranlıların da haksız yere alıkonulduğunu savunuyor.
Devrim Muhafızları Ordusu (DMO), son yıllarda çoğu casusluk ve güvenlik suçlamalarıyla onlarca çifte uyruklu ve yabancı vatandaşı tutukladı. İnsan hakları grupları, İran'ı bu tür tutuklamalar yoluyla diğer ülkelere tavizler verdirtmeye çalışmakla suçluyorlar. Batılı ülkeler uzun zamandır Tahran'ın siyasi mahkum olduğunu savunduğu vatandaşlarının serbest bırakılmasını talep ediyor.

Daha fazlasını oku

 
 
DÜNYA

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
TT
TT

İran'da iki halef seçimi krizi: Ilımlılık ve aşırılık oyunu

Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)
Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor (Reuters)

Refik Huri

Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi'nin helikopter kazasında ölmesi, İran'ı kritik bir dönemde iki halef kriziyle karşı karşıya bıraktı; birincisi zamanından önce gelen cumhurbaşkanının halefi krizi. İkincisi,1979'da İslam Devrimi'nin fitilini ateşleyen İmam Humeyni’den çok daha uzun süre hüküm süren Dini Lider Ali Hamaney'in sağlık durumu sebebiyle zamanı yaklaşan halefini seçme krizi. Hamaney'in halefinin radikal bir din adamı olacağı kesin ve Reisi öne çıkan bir adaydı. Hem Dini Lider hem de Dini Lider’in istediği seçeneğe oy veren Uzmanlar Konseyi çevresinde önemli bir seçenekti. Reisi'nin halefi konusu ise görünürde Reisi, Ahmedinejad ve Hatemi gibi aşırı muhafazakâr veya Rafsancani ve Ruhani gibi reformcu ve ılımlı bir figür olacak din adamı ya da eski Devrim Muhafızları subayı seçeneklerine açık görünüyor.

Sistemin gerçek hesapları arasında hiçbir fark yok. Zira gerçek güç, “ilahi meşruiyete” sahip olan, kayıp ve beklenen “zamanın sahibinin” vekili olan Dini Liderin elinde. Herhangi bir dini rejim gibi, gittikçe daha da aşırılaşma yönünde ilerlemeye mahkûm bir rejimde, Dini Liderin aşırı muhafazakâr olması doğal. Teorik olarak “halk meşruiyetini” temsil eden cumhurbaşkanlığı makamı için muhafazakâr ya da ılımlı adayları seçen de odur. Seçimler, ister iç koşullar isterse dış ilişkilerin görünen yönü olsun, rejimin her aşamadaki ihtiyaçlarına bağlıdır. Dünyada İran’daki “reformcu akımın” başarısı üzerine oynanan bahisler bağlamında yapılan eski ve yeni tartışmalar ise bir nevi kendini kandırmadır. Dini Liderin iradesi olmadan hiçbir reformcu iktidara ulaşamaz. Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, Hasan Ruhani ve onlardan önce İmam Humeyni'nin ölümünden sonra arkadaşı Ali Hamaney'in Dini Lider konumuna gelmesinde önemli rol oynayan Haşimi Rafsancani'de olduğu gibi, iktidara gelip çizilen kırmızı çizgileri aşmaya çalışan herhangi bir reformcu figür izolasyona mahkumdur.

Hamaney, "bugün ülkenin asıl meselesinin ekonomi ve temel zayıf noktasının da ekonomik mesele" olduğunu düşünüyorsa, Reisi'nin halefi ekonomiye odaklanacak, insanları ekonomik durumdan ve uygulanan sosyal kısıtlamaların sertliğinden kaynaklanan toplumsal memnuniyetsizliklerini azaltmaya ikna edecek ılımlı bir şahsiyet olabilir. Ama bunun aksini düşünenler de var. Bunlara göre Reisi'nin Türkiye, Mısır, Suudi Arabistan, BAE, Katar ve diğerlerine açılma konusunda yaptıkları, ancak ılımlı bir cumhurbaşkanının aksine sorgulanmadan esneklik gösterebilecek katı görüşlü bir cumhurbaşkanı tarafından yapılabilirdi. Pratik olarak Hamaney'in elinde olan anahtar, adayları eleyen ve Reisi'nin aday gösterilmesi sırasında kazanacağı korkusuyla Ali Laricani’nin yarış dışı bırakılmasında olduğu gibi, seçilen adaya tehdit oluşturanların adaylığını önleyen Anayasa Koruma Konseyi'ne ödünç olarak veriliyor. Konsey, eski cumhurbaşkanı Ruhani’nin bile, uzun süredir üyesi olmasına rağmen Uzmanlar Konseyi'ne aday olmaya uygun olmadığına karar vermişti. Bunun nedeni, İmam Humeyni'nin en başından beri İslam Cumhuriyeti'nin en yüksek önceliklerini belirlemiş olmasıdır ve bunlardan en öne çıkanları iki tanedir. Birincisi, "İslam hükümeti velayet ile imanın ikizidir ve düzeni sağlamak bir görev borcudur." İkincisi ise "devrimi ihraç etmek, çünkü rejim kapalı bir ortamda kalırsa kesinlikle yenilgi ile yüzleşecektir." Arap ülkelerindeki Şii milis gruplara “yatırım” yapılması ve Filistin kartına sahip olunmaya çalışılması da bundandır. Bunun hiçbir bölgesel güçte daha önce görülmemiş pratik uygulaması ise Lübnan'da Hizbullah, Irak’ta Haşdi Şabi, özellikle de Hizbullah Tugayları, Seyyid el-Şuhada Tugayı, Kays el-Hazali hareketi, Suriye'de Afganlardan oluşan Fatimiyyun Tugayı ile Pakistanlılardan oluşan Zeynebiyyun Tugayı gibi silahlı mezhepçi ideolojik grupların kurulması, Yemen’de Ensarullah (Husiler), Gazze’de Hamas ve İslami Cihat’ın desteklenmesidir. İran'ın hiçbir şey yapmadan kazanmasını sağlayan da budur. Vekalet ile kazanıyor, vekalet ile savaşıyor ve vekalet ile anlaşıyor. Brookings Enstitüsü Başkan Yardımcısı ve Dış Politika Programı Direktörü Susan Maloney'nin söylediği gibi, Tahran'ın bölgede bahse girdiği şey bir kaos sistemidir. Maloney İran'ın stratejisini "güçlü düşmanlarına, özellikle de ABD'ye karşı avantaj elde etmenin ekonomik açıdan ucuz bir yolu olarak, asimetrik savaşa yatırım yapmak" olarak tanımlıyor. Sahne çok çelişkili ve Sovyetler Birliği'nde yaşanan ve onun çöküşüne yol açan duruma benziyor; içeride ekonomik zayıflık, dışarıda güçlü nüfuz ve büyük harcamaların yapıldığı askeri güç. Hamaney'in 2003'te İran penceresinden gördüğü kadarıyla bölgedeki sahne şöyleydi; “Washington yeni bir Ortadoğu yaratma konusunda tamamen başarısız oldu. Bölgenin jeopolitik haritasının köklü bir değişim içinde olduğu doğru ama bu ABD'nin değil, direniş cephesinin yararına bir değişim. Evet, Batı Asya'nın jeopolitik haritası değişti ama direnişin lehine olacak şekilde değişti.” Dahili sahneye gelince, zorlu ekonomik durumdan duyulan memnuniyetsizlik nedeniyle halk seçimlere katılma konusunda isteksiz. Kadınlara başörtüsünün dayatılmasına, sosyal davranışlar ve giyim üzerindeki kısıtlamaların sıkılaştırılmasına karşı gösteriler düzenleniyor. Son parlamento seçimlerine seçmenlerin ancak yüzde 41'i katıldı. Başkent Tahran'da bu oran yüzde 19'du.Türk analist Murat Yetkin, "İran rejimi uzun menzilli füzeler üretebiliyor ama Cumhurbaşkanı Reisi'nin uçağının yerini tam olarak belirleyemiyor" derken abartmıyordu. Aslında İran'ın uçağın düşüşüne ilişkin hikayesi hâlâ eksik. Dahası kazanın gerçek nedenleri, teknik neden veya sisten mi kaynaklandığı, yoksa sabotaj sonucu mu olduğu gibi sorular cevapsız kalacak kadar boşluklarla dolu. Resim net değil; cumhurbaşkanının uçağı düşerken kendisine eşlik eden iki uçak Tebriz'e dönüş yolculuğuna nasıl devam edebildi? Reisi'nin dini lider konumuna gelmesini engellemek için biri bir komplo mu kurdu? Cenaze törenlerinde Şiiliğin abartılı tezahürleri, soruları gülünç hale getirmeye yönelik bir çaba mıydı?

Totaliter rejimlerde gerçeği bilmek zordur. Ancak içeride baskı ve disipline, bölgede ise kaosa bel bağlayan İslami rejim, din adamları ve Devrim Muhafızları arasında karma bir rejim haline geldi. Devrim Muhafızları, Reisi'nin halefinin seçiminde önemli, Hamaney'in halefinin seçiminde ise daha büyük bir rol oynuyor.