Şanghay İşbirliği Örgütü hakkında neler biliyoruz?

Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Semerkant Zirvesi için hazırlanan katılımcı ülkelerin bayrakları (EPA)

Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) zirvesi, üye ülkelerin liderlerinin katılımıyla bugün Özbekistan’ın Semerkant şehrinde yapılacak.
Bir önceki zirve, 2019’da Kırgızistan’da yapılmış, yeni tip koronavirüs salgını nedeniyle ara verilmişti.
Özbekistan, 17 Eylül 2021’de ŞİÖ başkanlığını Tacikistan’dan devraldı.
İran’a ŞİÖ’de tam üyelik verilmesine ilişkin mutabakat zaptı imzalanırken, Tahran’ın bu yıl zirveye dokuzuncu üye olarak katılması planlanıyor.
Hükümetler arası bir kuruluş olan ŞİÖ, 15 Haziran 2001 tarihinde Şanghay’da başlangıçta Çin, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan tarafından kuruldu.
Özbekistan hariç bu ülkeler, 26 Nisan 1996’da kurulan Şangay Beşlisi’nin üyeleriydi.
9 Haziran 2017’de ise, Hindistan ve Pakistan Astana Zirvesi’nde örgüte tam üye olarak katıldı.
Örgütün gözlemci ülkeleri arasında Afganistan, Belarus ve Moğolistan yer alıyor.
Örgütün diyalog ortakları arasında ise, tümü ŞİÖ’ye tam üye olmaya aday ülkeler olan Ermenistan, Azerbaycan, Kamboçya, Nepal, Sri Lanka ve Türkiye de yer alıyor.
17 Eylül 2021’de Tacikistan’ın başkenti Duşanbe’de düzenlenen zirvede, üyelerin gözlemci üyelikten tam üyeliğe geçişi kabul etmesi üzerine, İran’ın dokuzuncu üye olarak alınmasına karar verildi.
Geçen yıl ayrıca Suudi Arabistan, Mısır ve Katar’a diyalog ortağı statüsü verilmesi memnuniyetle karşılandı.
ŞİÖ ülkeleri, dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 50’sinin yaşadığı Avrasya bölgesinin yaklaşık yüzde 60’ını temsil ediyor ve ekonomik çıktısının yüzde 20’sinden fazlasını oluşturuyor. Bu da ŞİÖ’yu dünyanın en büyük bölgesel siyasi ittifakı yapıyor.
ŞİÖ’nün amaçları arasında üye devletler arasında karşılıklı güven ve iyi komşuluk politikalarını güçlendirme, terörle mücadele, suç ve uyuşturucu kaçakçılığı ile mücadele, ayrılıkçı hareketler ve dini veya etnik radikalizmle mücadele, siyasi, ticari, ekonomik, bilimsel, teknik ve kültürel alanlarda işbirliği, enerji, turizm ve çevre koruma ve bölgede barış, güvenlik ve istikrarı sağlama yer alıyor.
Örgüt ayrıca, üye devletler için öncelikle Orta Asya ile ilgili güvenlik endişelerine odaklanıyor ve sıklıkla karşılaştığı ana tehditleri ‘terör’, ‘bölücülük’ ve ‘radikalizm’ olarak tanımlıyor.
Geçtiğimiz birkaç yıl içinde, örgütün faaliyetleri genişledi ve Temmuz 2004’te bölgesel terörle mücadele yapısı kuruldu.
ŞİÖ, 21 Nisan 2006’da terörle mücadele başlığı altında sınır ötesi uyuşturucu kaçakçılığıyla mücadele planlarını açıkladı.
Örgüt, terörizm ve diğer dış tehditlere karşı işbirliği ve koordinasyonu geliştirmek ve bölgesel barış ve istikrarı korumak için üyeler arasında düzenli olarak askeri tatbikatlar yürüttüğünü vurguluyor.
ŞİÖ, Aralık 2004’te Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu’nda gözlemci statüsü elde etti.
Nisan 2010’da ise, BM ve ŞİÖ işbirliği konusunda ortak bir bildirge imzaladı.
ŞİÖ ayrıca, Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC), BM Asya ve Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP), BM Terörle Mücadele Ofisi (UNOCT) ile devam eden işbirliğine ek olarak, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), BM Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) ve Uluslararası Göç Örgütü (IOM) ile ortaklıklar kurdu.
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, zirve öncesinde yazdığı bir makalede, “Şanghay İşbirliği Örgütü’nün Semerkant’ta yapılacak zirvesi, güvenlik ve refah için karşılıklı saygı, güven ve yapıcı işbirliği ilkelerine dayalı yeni bir kapsayıcı diyaloğun nasıl kurulacağını gösterecek” ifadelerini kullandı.
Örgütün ve tüm üye devletlerin refahını artırmayı amaçlayan yeni teklifler ve girişimler sunulacağını vurgulayan Mirziyoyev, zirvenin örgütün başarı öyküsünde yeni bir sayfa açacağına dair umudunu belirtti.