عربي English Türkçe اردو فارسى
Logo
Son Haberler
Röportajlar

Afrika Birliği Sudan Elçisi Beliyş, Şarku'l Avsat’a konuştu: Sudan krizinin üstesinden gelmek için olumlu işaretler var

Sudan Üçlü Mekanizma Sözcüsü Beliyş, Şarku'l Avsat’a konuştu: Mümkün olduğu kadar çok taraf arasında mümkün olduğu kadar çok fikir birliği oluşturmak için çalışmalar devam etmekte

Üçlü Mekanizma Sözcüsü Muhammed Beliyş (Şarku'l Avsat)
Üçlü Mekanizma Sözcüsü Muhammed Beliyş (Şarku'l Avsat)
TT
TT

Afrika Birliği Sudan Elçisi Beliyş, Şarku'l Avsat’a konuştu: Sudan krizinin üstesinden gelmek için olumlu işaretler var

Üçlü Mekanizma Sözcüsü Muhammed Beliyş (Şarku'l Avsat)
Üçlü Mekanizma Sözcüsü Muhammed Beliyş (Şarku'l Avsat)

Sudan'daki demokratik geçiş sürecini destekleyen Üçlü Mekanizma’nın Sözcüsü Muhammed Beliyş, Sudanlı partileri, siyasi sahnenin karmaşıklığını artırabilecek ve krizi uzatabilecek tek taraflı kararların tehlikeleri konusunda uyardı. Sudan'ın demokratik geçiş yoluna dönüşte daha fazla gecikmeye tahammül edemeyeceğini vurguladı.
Birleşmiş Milletler Misyonu (UNITAMS), Afrika Birliği (AfB) ve Hükümetler Arası Afrika Kalkınma Örgütü'nü (IGAD) kapsayan Üçlü Mekanizma, 25 Ekim 2021'de alınan ve sivil bileşenin iktidardan uzaklaştırıldığı askeri tedbirler sonrasında ortaya çıkan krize bir çözüme ulaşmak için Sudanlı taraflar arasındaki diyaloğu kolaylaştırmak için çalışıyor.
AfB'nin Hartum Büyükelçisi Beliyş, askeri bileşenin, geçiş döneminin prosedürleri ve kurumları üzerinde mümkün olan en fazla sayıda siyasi gücün fikir birliğine varmak için siyaset sahnesinden çekilirken ilan ettiği taahhütleri uygulamadaki ciddiyet konusunda gerçek bir sınavla karşı karşıya olduğunun altını çizdi.
Beliyş, Hartum'da Şarku'l Avsat’a verdiği röportajda, sivil unsurlar arasında bir anlaşmanın başladığına dair olumlu işaretler olduğunu ortaya koydu. Ayrıca “Ancak mevcut fırsat, siyasi anlaşmazlığı yönetmek için gerçek bir iradeye sahip taraflar arasında şeffaf ve katılımcı bir ilişki kabul edilmeksizin ve geçiş yolunu yeniden inşa konusunda herhangi bir sonraki adımda sıfır denklem ve sahne ortaklarının dışlanması devam ettiği müddetçe kırılgan olmaya devam ediyor” dedi.
Beliyş, sivil bileşenler ile askeri iktidar arasında geçiş düzenlemeleri, askeri ve sivil yönetişim kurumları arasındaki ilişkinin geleceği konusunda diyalog ihtiyacının altını çizdi. Mekanizmanın diyaloğu kolaylaştırmak için hazır olduğunu vurguladı.
AfB'nin veya Üçlü Mekanizma’nın taraflarından herhangi birinin, herhangi bir taraf için bir önyargısı veya tercihi olmadığını, tek taraflılığının Sudan'ın istikrarı için olduğunu vurguladı.

Suudi Arabistan, BAE, ABD ve Birleşik Krallık tarafından başlatılan Dörtlü girişimin kriz hattına girmesiyle Üçlü Mekanizma’nın etkinliği azaldı. Neden? Aranızda koordinasyon var mı?
Üçlü mekanizma, Sudanlı partileri krize siyasi bir çözüm bulma konusunda desteklemek için çalışmayı bırakmadı. Demokratik, hesap verebilir sivil yönetişime geçiş yoluna dönülmesine olanak sağlıyor. İnsan haklarına saygı duyar ve Sudanlı gençlerin özgürlük, barış ve adalet beklentilerini yerine getirir.
Uluslararası toplumla eşgüdüm sağlamanın ve Sudanlı tarafların krizi sona erdirme çabalarına desteğini sağlamanın yanı sıra askeri veya sivil tüm unsurlarla yoğun ikili görüşmeler yapmaya ve bir anlaşmayı kolaylaştırmak için herkes arasında açık iletişim kanallarını sürdürmeye devam ediyoruz. Dörtlü Mekanizması ve Sudan meselesiyle ilgilenen diğer uluslararası ortaklarla koordinasyon içindeyiz. Bu, yakın, sürekli ve düzenli bir koordinasyondur.

-Mevcut durumda siyasi çözüme ulaşma şansı konusunda Üçlü Mekanizma nasıl bir değerlendirmeye sahip?
Mevcut siyasi krizi sona erdirmek için siviller arasında bir anlaşmaya varma umutlarında olumlu bir ivme olduğu açıkça ortaya çıktı. Bu durum farklı ulusal girişimlerin çokluğunda açıkça gözleniyor. Bunlar arasında Sudan Barolar Birliği Yürütme Komitesi tarafından önerilen geçiş anayasası taslağının yanı sıra Ulusal Anlaşma Girişimi ve Sudan Halk Çağrısı ve başka girişimler bulunuyor. Sivil siyasi güçlerin Baro Yönetim Kurulu'nun inisiyatifi etrafında birleştiğine dair işaretler de var. Bu, siyasi güçler arasında bir dizi tartışmalı konuda fikir birliğinin genişlemesinin olumlu bir göstergesidir.
Tüm tarafları, mevcut krize çözümler hakkında görüşler arasında köprü kurmaya ve anlayışları güçlendirmeye yardımcı olmak için kalıcı anayasa, tek ordu, devlet kurumlarının reformu, barış anlaşmasının uygulanması ve tamamlanması, adalet ve hesap verebilirliğin sağlanması gibi orta ve uzun vadede çekişmeli konularda istenen çözümler üzerinde tartışma ve diyaloğu sürdürmeye çağırıyoruz.
Şu anda mümkün olan en fazla sayıda siyasi güç ve etkili parti arasında mümkün olduğunca çok fikir birliği oluşturmak için çalışmalar yürütülüyor ve bu oldukça önemli. Siyasi güçlerin bu uzun süreli krizin bölümlerini sona erdirmek için herhangi bir müdahale olmaksızın etrafında toplandığı tamamen Sudanlı bir girişimden daha iyi bir girişim yoktur. Üçlü Mekanizma olarak Sudanlı çözümlere ulaşmak için Sudan'daki muğlak siyaset sahnesine doğru yaklaşımın Sudan-Sudan diyaloğu olduğunu defalarca vurguladık. Bu süreçteki rolümüz, bir anlaşmaya varmayı mümkün kılmak için diyaloğu kolaylaştırmak ve çeşitli taraflar arasında açık iletişim kanallarını sürdürmekle sınırlıdır.
Üçlü mekanizma olarak sivil bileşenler arasında uzlaşmanın başladığını gösteren olumlu işaretleri memnuniyetle karşılarken, şu anda fırsat penceresinin kırılgan olmaya devam ettiğini vurguluyoruz. Bu durum, mutabakatın taraflarına, henüz başlangıç ​​aşamasında olan uyumu sürdürme sorumluluğu yüklüyor.
Bu bileşenler arasında şeffaf ve katılımcı bir ilişki, siyasi anlaşmazlığı yönetmek için gerçek bir irade ile kabul edilmeden, sıfır denklemler olmadan, temel karar vermenin herhangi bir bileşenini tekelleştirmeden, geçiş yoluna geri dönüş yolundaki herhangi bir sonraki adımda sahne ortaklarını dışlamaktan vazgeçilmeden ayrıca Sudan halkının beklentilerini ve henüz gerçekleştirilmemiş devrim taleplerini karşılamadan bu mümkün olmayacaktır. Bu, geçiş döneminin sonunda adil seçimlerde meşruiyetini Sudan halkına geri dönmekten alan demokratik bir yönetime ulaşmak için, aktif demokratik siyasi güçler arasında farklılıkları yönetme araçları üzerinde makul bir fikir birliği gerektiren bir hedeftir.
Tüm tarafları, Sudan'ın demokratik geçiş yoluna dönüşte herhangi bir ek gecikmeye tahammül edemediği bir zamanda, sahneyi daha da karmaşıklaştıracak, ilerlemeyi baltalayacak ve krizi uzatacak tek taraflı kararlar alma tehlikesi konusunda uyarıyoruz.

- Mekanizma ve ordu arasında iletişim var mı? Askeri bileşenden gücün tamamen devredilmesine ilişkin garantiler ve siyaset sahnesini terk etme niyetlerinin ciddiyeti konusunda aldığınız herhangi bir güvence var mı?
Dediğim gibi Mekanizma hem sivil hem de askeri tüm bileşenlerle iletişimini sürdürüyor. Egemenlik Konseyi üyelerinin peş peşe yaptığı açıklamalarda, askeri bileşenin siyasi sahneyi terk etme yönündeki kamusal taahhütlerini memnuniyetle karşıladık. Bu açıklamalar, aslında, çeşitli siyasi güçler arasında yeni bir hareketin ortaya çıkmasına yol açtı. Bugün sivil kuvvetler arasında bir öncekinden daha istikrarlı ve sürdürülebilir olan yeni bir geçiş aşaması başlatmak üzere oluşmaya başlayan fikir birliği ve bu ittifaka daha fazla sivil gücün dahil edilmesi yönündeki yoğun çabalar sonucunda gördüğümüz şey budur.
Askeri bileşen tarafından açıklanan taahhütlerin ciddiyetinin gerçek testi, geçiş prosedürleri ve kurumları üzerinde mümkün olan en fazla sayıda siyasi gücü bir araya getiren bir uzlaşmaya varmaktır.

-Zaman zaman Üçlü Mekanizma’nın tarafları arasında anlaşmazlıklar olduğuna dair haberler var. Bazıları, Afrika Birliği Temsilcisi Muhammed el-Hasan Veled Labbat'ın yokluğunun bu anlaşmazlığın kanıtı olduğunu düşünüyor. İç yüzünü bize anlatabilir misiniz?
Aynı mekanizmanın ortakları arasında bile görüşlerin farklı olması doğaldır. Bununla birlikte, üçlü mekanizmanın ortakları arasındaki görüş ayrılıkları, şurada burada atılacak bir adımla ilgili olabilir, ancak bu, hiçbir zaman çabalarımızın birleştiği hedefe ulaşmadı. Bu hedef, krizi sona erdiren ve Sudan'ı sivil demokratik yönetime geçiş yoluna döndüren siyasi bir çözüme ulaşmada Sudan partilerini desteklemektir. AfB bu çabaları hiçbir zaman gözden kaçırmadı. Biz ilk günden bu yana Mekanizmanın aktif ortağıyız ve bu değişmedi.

Muhalefet, mekanizmanın taraflarının ‘Özgürlük ve Değişim - Merkez Konseyi’, ‘Ulusal Anlaşma’ ve darbe ortakları arasında bölündüğüne ve ‘UNİTAMS’ın ‘Özgürlük ve Değişim’e yöneldiğini ve Afrika Birliği ve ‘IGAD’ın darbe grubuna eğilim gösterdiğini düşünüyor.
Sudan'daki siyasi süreç gibi karmaşık bir siyasi süreçte herhangi bir arabulucu veya kolaylaştırıcının çalışmalarının bir parçası olarak tarafgirlik suçlamaları beklenen bir durumdur. Söylediğiniz gibi, bu suçlamalar bize, UNITAMS'a ve bu kritik anda arabuluculuk yapmaya çalışan diğer taraflara kadar uzandı.
Ne Afrika Birliği ne de Üçlü Mekanizma’nın taraflarından herhangi birinin herhangi bir taraf için tarafgirliği veya tercihi yoktur. Tuttuğumuz tek taraf, Sudan'ın istikrarı ve refahının tarafıdır. Bu amaçla ayrım gözetmeksizin herkesle görüştük ve görüşüyoruz. Bu kritik aşamada çalışmalarımızı yoğunlaştırıyor ve yeni Sudan'ın inşasına hizmet ettiği sürece isteyen herkese destek veriyoruz.

-Geçtiğimiz hafta Halk İktidarının Kurulması Şartnamesi imzalandı. Direniş komiteleri yeniden hayır dedi. Üzerinde çalıştığınız anlaşma ile komiteler nasıl uzlaştırılabilir?
Sudanlı partilerin farklı görüşlerini uzlaştırma meselesi öncelikle Sudanlıların meselesidir ve biz ancak bu konuda yardımcı olacak araçları sağlayabiliriz. Üçlü Mekanizma’nın ortakları olarak direniş komiteleriyle görüşmekten vazgeçmedik. Herkesle görüşmeye devam edeceğiz. Tüm tarafları iletişim kanallarını açık tutmaya ve vizyonlar arasındaki boşluklar ne kadar büyük olursa olsun diyaloğu reddetmemeye çağırıyoruz. Sokağın öncelikleri, hesap verebilirlik ve adalet dahil olmak üzere direniş komiteleri tarafından kabul edilen konuları içerecek şekilde siyasi diyaloğun önemini vurguluyoruz.

-Çeşitli unsurlar ve ordu arasındaki ortak toplantıların geri dönüşü gibi 25 Ekim askeri prosedürlerini sona erdirmek için yakında bir hamle var mı? Taraflarla aranızdaki en son ne zaman görüştünüz?
Sivil kuvvetler arasında ciddi bir hareketlilik var; şüphesiz bu, uyumluluk kapsamını genişletmeyi amaçlıyor. Baro Yönetim Kurulu'nun girişimi, şimdiye kadar, önerilen anayasa bildirgesine siyasi güçlerin makul bir düzeyde katılımını sağlamayı başardı. Baro Yönetim Kurulu'nun sonuçlandırmak için çalıştığı siyasi beyanname üzerinde daha fazla sivil gücün uzlaşması için aralıksız çabalar var.
Dediğim gibi askeri unsurla da temaslarımız durmadı. Askeri bileşenin siyaset sahnesinden çekilme taahhüdünü memnuniyetle karşılarken, herkesi bu taahhüdü gerçeğe dönüştürmek için somut adımlar atmaya çağırıyoruz. Geçiş düzenlemeleri ve askeri ve sivil yönetişim kurumları arasındaki ilişkinin geleceği ile ilgili olarak, sivil bileşenler ile askeri bileşen arasındaki diyalog gerekliliğinin kaçınılmaz veya ihmal edilemeyeceğini vurguluyoruz. Bu konuşmayı kolaylaştırmak için hazırız.
Taraflar ile aramızdaki son iletişime gelince dediğim gibi tüm sivil ve askeri partilerle iletişim vardır, sürekli ve kesintisizdir.
Açık olan şu ki, ekonomik çöküş, sosyal krizler ve bölgelerde şiddetin artması ile karakterize edilen Sudan'daki mevcut durum, acil çözümlere ve uluslararası toplumun desteğine ihtiyaç duyuyor.

-Devrik Ömer el-Beşir rejiminin önde gelen isimlerini siyasete geri dönüşü, üzerinde çalıştıkları oyunun bir parçası oldukları için ordunun onları yeniden gündeme getirmeye çalıştığına dair korkuları artırıyor?
Daha önce de söylediğim gibi, askeri bileşenin siyaset sahnesinden çekilme taahhüdünü memnuniyetle karşılıyoruz. Bu, sivil kuvvetler ve askeri bileşen arasında geçiş düzenlemeleri ve kurumlar arasındaki ilişkinin geleceği hakkında ciddi bir siyasi diyalogun gerekliliğini ortadan kaldırmaz. Bu taahhütlerin ciddiyetinin gerçek testi, geçiş yolunu yeniden başlatmak için gerekli kurumları oluşturmak için mümkün olan en fazla sayıda Sudanlı sivil güç tarafından üzerinde anlaşmaya varılan bir formüle ulaşmaktır. Bu formüllerin içeriğine müdahale etmeden elimizden geldiğince onlara destek oluyoruz.
Sudanlılar, eski rejime karşı yaptıkları devrimle demokratik geçişte taraf olmayı seçtiler. Devrimin kazanımlarını korumak, Sudanlıların kendi seçimlerine uygun bir çözümü kristalize etmek için uyum içinde siyasi mirasına geri dönmesini gerektiriyor. Daha istikrarlı bir geçiş dönemi başlar, özgür ve adil seçimlerle sonuçlanır ve sürdürülebilir demokratik meşruiyet sağlanır.
Bu denklemde zaman faktörünün önemini bir kez daha vurgulamanın uygun olduğunu düşünüyorum, çünkü bu uzun süreli kriz nedeniyle tüm Sudan halkının yaşadığı acılar giderek artıyor ve çözüm şansı zamanla daha karmaşık hale geliyor.

Daha fazlasını oku

 
 
ARAP DÜNYASI

Mustafa el-Kazımi Irak'a hangi nedenlerle döndüğünü ve yeni dünya düzenini nasıl gördüğünü anlattı

Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)
Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)
TT
TT

Mustafa el-Kazımi Irak'a hangi nedenlerle döndüğünü ve yeni dünya düzenini nasıl gördüğünü anlattı

Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)
Irak eski Başbakanı Mustafa el-Kazımi (Nur Eyyub – Al Majalla)

İbrahim Hamidi

Eski Irak Başbakanı Mustafa Kazımi iki yılı aşkın bir sürelik ‘savaşçı molasının’ ardından Irak'a döndü. Titiz hesaplamaları ve adımlarıyla tanınan Kazımi'nin dönüşü birçok soru işaretine ve spekülasyona yol açtı. Tüm bunlara bir de ülkesine 7 Ekim 2023'ten sonra Ortadoğu'nun büyük dönüşümlere sahne olduğu ve ABD Başkanı Donald Trump'ın yeniden Beyaz Saray’a dönüşüyle dünyanın yeni bir döneme girdiği bir dönemde dönmüş olması eklendi.

Saddam Hüseyin’in iktidarı döneminde sürgünde gazeteci olarak çalışan Kazımi, Irak'ta, bölgede ve dünyada, müttefikler ve çatışan taraflar arasındaki geniş ilişki yelpazesiyle tanınıyor. Kazımi aynı zamanda Bağdat'taki büyük değişimin ardından iç ve dış dönüşümler, krizler ve değişimler arasında bağlantı kurabilen, sinyallerin ve değişimlerin anlamlarını okuyabilen az sayıdaki isimden biri.

Kazımi’ye Irak, Ortadoğu'daki değişimler ve yeni dünya düzeni hakkında pek çok soru sordum. Bir kısmı Londra'da gerçekleşen röportaj, 26 Mart 2025 tarihinde e-posta yoluyla yazılı olarak tamamlandı.

Kendisine Bağdat'a dönüşünün ne anlama geldiğini, seçimlere katılmayı planlayıp planlamadığını ve ne tür garantiler istediğini, ABD askerlerinin Irak’tan çekilmesini ve Irak'ta Tahran ile Washington arasındaki ilişkileri, Beşşar Esed rejiminin düşmesinden sonra Ortadoğu’yu ve Hizbullah’ın başarısızlıklarını, ABD Başkanı Donald Trump'ın İran'a yönelik ‘azami baskı’ tehditlerini, Suudi Arabistan-ABD ilişkilerini, yeni dünya düzenini, ABD, Çin ve Rusya arasındaki ilişkileri ve Arap ülkelerinin uluslararası konumunu sordum.

İşte Şarku’l Avsat’ın Al Majalla’dan aktardığı  Mustafa el-Kazımi röportajın tam metni:

*Sayın Başbakan, iki yılı aşkın bir aradan sonra Irak'a geri döndünüz. Dönüşünüz hangi sebeplere dayanıyor?

Öncelikle bana bu fırsatı verdiğiniz için teşekkür ederim. Başbakanlık görevimi tamamladıktan sonra Irak'tan ayrılmaya karar verdim. Bu kararın kendince sebepleri ve gerekçeleri vardı. Kişisel olarak böyle bir çalışma döneminden sonra bir mola vermeye ihtiyacım vardı. Sorumluluk üstlendiğim dönem sadece başbakanlıkla sınırlı değildi, Milli İstihbarat Teşkilatı'nın başında bulunduğum 2016 yılından görevi mevcut Başbakan'a devrettiğim 2022 yılının ekim ayına kadar uzanıyordu.

Bazı kardeşler benim ‘savaşçı molası’ verdiğimi söylediler. Bu tanımda bir miktar doğruluk payı var. Birçok görüşmede tepede durduğumu ifade ettim. Bu da bir yandan durumun takibi ve gözlemlenmesiyle karışık bir mola, diğer yandan da görüşler, fikirler ve yaklaşımlar geliştirmenin yanı sıra deneyimin değerlendirilmesi, kaydedilmesi ve belgelenmesi için çalışma anlamına geliyordu. Özellikle bölgeyi ve dünyayı kasıp kavuran değişimler aynı zamanda sükûnet ve esneklik gerektirdiğinden, mevcut koşullara ve karmaşıklıklara rağmen uygun çözümler üretmemize yardımcı oldu. Duygulara kapılmamalı ve Irak'ın, halkının ve bölgenin genel çıkarlarını gerçekleştirmek için ahlaki, insani ve ulusal değerleri korumalıyız.

Beşşar Esed rejiminin çöküşü ve Lübnan'da Hizbullah'ın yaşadığı gerilemenin Irak’a yansımaları olacak. Henüz fırtınanın içindeyiz, dolayısıyla bu sonuçların kapsamını ve niteliğini tam olarak kestirmek zor.

Bölgedeki gelişmeler ve bunların genel olarak Arap dünyasına, özelde ise Irak'a yansımaları, engellerin aşılmasına ve hesapsız maceralardan uzak bir şekilde gerçeğe hızlı bir şekilde dönülmesine katkıda bulunacak fikirleri üretmeye açık bir şekilde çalışmak ve başlatmak için beni daha fazla motive etti.

Mola bitti İbrahim Bey. Arap dünyasındaki durumun bir parçası olmaya çalışmanın zamanı geldi. Irak, bu uzlaşıdan ve bu eğilimden sapmayan bir Arap ülkesi ve bundan uzak kalamaz. Bu derinlik başka bir derinlikle yer değiştiremez.

*Önümüzdeki seçimlere katılmak için ittifaklar kurmak istediğiniz doğru mu?

Önümüzdeki seçimlere katılma, ittifaklar kurma ya da koalisyonlara katılma konusunu zamana bırakıyorum. Çok sayıda ve çeşitli seçeneklerimiz var. Vizyonumuzla örtüşen ve farklı yaklaşımları paylaşan güçler ve partilerle açık ve kesintisiz olarak iletişim halindeyiz. Bu konu halen tartışılıyor.

İki önemli noktaya değinmek istiyorum. Bunlardan birincisi, eğer önümüzdeki seçimlere katılmaya karar verirsek özellikle 2005 yılından bu yana geçmiş seçimlerde yaşadığımız tecrübeler çerçevesinde, bu seçimlerin adil olacağına ve en üst düzeyde şeffaflığa sahip olacağına dair garantiler talep ediyoruz. Daha önce pek çok zorluk, aksaklık ve haksızlık yaşandı.

cfvgthy
Al Majalla Genel Yayın Yönetmeni İbrahim Hamidi eski Irak Başbakanı Mustafa Kazımi ile bir röportaj gerçekleştirdi (Al Majalla)

İkincisi olarak seçimlere katılalım ya da katılmayalım, iktidarda olsun ya da olmasın, hükümete ya da siyasi sisteme yakın yahut muhalif olsun herkes, ulusal ve tarihi sorumluluklarını üstlenmeli. İçinde bulunduğumuz dönem ortak yarar için, Irak'ın iyiliği için çalışmamızı gerektiriyor. Çünkü fiyasko ve başarısızlığın bedelini hepimiz, Irak ve Iraklılar ödeyecek. Ben de her zaman bundan korkuyor ve buna karşı uyarıyorum.

*ABD, askerlerini bir takvim dahilinde Irak’tan geri çekmeye karar verdi. Sizce bunun Irak üzerinde nasıl bir etkisi olacak?

Hükümetim döneminde, ABD muharip güçlerinin Irak'tan çekilmesini tamamladık, ancak belirli sayıda askeri danışmanı bulundurmaya devam ettik. Onlara güvenlik güçlerimizin bazılarını eğitme ve DEAŞ çeteleriyle mücadele edebilmeleri için gerekli tavsiye ve desteği sağlama görevi verdim.

Bu anlaşmayı ve etkilerini değerlendirme sürecinde değilim. Ancak Irak'ın Amerika Birleşik Devletleri ile olan ilişkisinin stratejik ve önemli olduğu ve bundan taviz verilemeyeceğini söylemek istiyorum. Bu ilişkiyi nasıl güçlendireceklerini ve geliştireceklerini araştırıp ABD’nin yeteneklerinden, uluslararası konumundan ve Irak'a bir devlet, kurumlar ve halk olarak hizmet etme potansiyelinden yararlanmak yetkili kardeşlerimizin görevi.

Daha önemli ve talihsiz olan bir diğer konu ise Irak halkına cehaletle birlikte ikiyüzlülüğün ihraç edilmesidir. Bir yandan ABD ile bağların koparılması çağrısında bulunurken diğer yandan gizlice ve üstü kapalı bir şekilde köprüler kurmaya ve Irak içinde ve dışında ABD’li yetkililere kimliklerini sunmaya çalışan sahte slogancılardan bahsediyorum!

*Irak’a döndüğünüzde bölge çok değişmişti. Örneğin Beşşar Esed rejimi düşmüş ve Hizbullah başarısızlığa uğramıştı. Bu durum Irak'a da yansıdı mı?

Elbette. Beşşar Esed rejiminin düşmesi ve Lübnan'da Hizbullah'ın yaşadığı gerilemenin Irak'a yansımaları olacak. Henüz fırtınanın içindeyiz, dolayısıyla bu sonuçların kapsamını ve niteliğini tam olarak kestirmek zor. Sanırım önümüzdeki birkaç ay içinde bu daha da netleşecek.

Ne yazık ki, Irak'taki silahlar sınırların dışından kararlaştırılmış ve Irak'ın oyun sınırlarını aşan anlaşmaların bir parçası olarak birçok kez kullanılmıştır. Bu kesinlikle kabul edilemez.

En önemlisi başkalarının deneyimlerinden ders çıkarmaktır. Iraklılar olarak, başkalarıyla aynı hataları yapmamak için kendi deneyimlerimizden ve başkalarının deneyimlerinden ders almalıyız. Aynı hataları yapmak ne haklı gösterilebilir ne de kabul edilebilir. Bugünün dersi, başkalarının deneyimlerini iyi anlamak, koşulları, faktörleri ve sonuçları iyi okumak ve bir sonraki aşamayı doğru bir şekilde kurmaktır. Ancak bu şekilde daha sonra bir gerileme yaşamaktan kaçınırız. Devlete, devletin tercihine ve devletin kurumlarına inanmalıyız, çünkü herkesi koruyan onlardır, tersi değil.

*Irak ve İran arasındaki ilişkiyi nasıl görüyorsunuz?

Irak ve İran arasındaki ilişkinin, her iki ülkenin özgünlüklerine saygı göstererek ve her iki ülke için de en iyisini elde etme çabası çerçevesinde, olumlu etkileşim ve iyi komşuluk temelinde olması gerekiyor. Irak'ın iç işlerine her türlü müdahaleyi reddediyorum. Her iki ülkenin de çıkarlarını korumak için Irak'ın İran'ın arka bahçesi olmasına izin verilmesine karşıyım.

Burada, İran’daki ilgili kardeşlerimi, genel olarak bölgeye ve özelde Irak'a ilişkin vizyonlarını yeniden gözden geçirmeye ve ikili iş birliği ve iletişimde devlet ve kurum mantığını yerleştirmeye çağırıyorum.

Bölgemizde değişimler yaşanıyor. Herkesin bu değişimlere ayak uydurması gerekiyor. Herkes, bölge ülkeleri ile halklarının çıkarlarına hizmet eden iş birliği ve ekonomik entegrasyon ilkeleri doğrultusunda çalışmalı. Ancak bu şekilde güvenlik ve istikrarın temelleri atılıp hiç kimsenin çıkarına olmayan bir çatışmaya herkesi itebilecek pervasız maceralar önlenebilir.

*Devletin kontrolü dışındaki silahlar ne olacak?

Silahlar devletin kontrolü dışında olduğu zaman Irak öldü demektir. Uluslararası toplum ve bölgesel komşular, devletin, devlet kurumlarının ve halkın iradesi olmaksızın savaşa ve barışa karar verme konusunda risk almaya ve ileri gitmeye hazır taraflara ve milislere sahip bir devletle uğraşmamaları konusunda uyarıyor.

Ne yazık ki, Irak'taki silahlar sınırların dışından kararlaştırılmış ve Irak'ın oyun sınırlarını aşan anlaşmaların bir parçası olarak birçok kez kullanılmıştır. Bu kesinlikle kabul edilemez. ABD karşıtı sloganlar atanlar, ABD’nin hükümetle koordineli olarak bulundurduğu askerlerini ‘işgal’ olarak değerlendirirken, devlet ve hükümet bu askeri varlığı dünyanın en güçlü askeri gücüyle güvenlik iş birliği ve stratejik ortaklığın bir parçası olarak görüyor.

Bu çelişkiyi nasıl açıklayabiliriz? Daha önce de söylediğim gibi, Irak halkının kasıtlı olarak cehaletiyle birleşen bir ikiyüzlülük var ve bu onlara çok pahalıya patlayacak. Çünkü halk artık gerçekleri ayırt edebiliyor.

*Pekin’deki anlaşmanın zeminini hazırlayan Suudi Arabistan-İran görüşmelerinin Bağdat’ta yapılmasında rol oynadınız. Üzerinden geçen iki yılın ardından anlaşmayı nasıl görüyorsunuz?

Bu görüşmeler karşılıklı iyi niyetlerle yapıldı. Irak, coğrafi konumu, yakınlığı ve iki komşusuyla da olan etkileşimi sayesinde bunun görüşmelere uygun ve elverişli bir zemin hazırlayabildi. Müzakerelerin sayısı beş tura ulaştı. Bu turlarda iki taraf arasında açıklık ve şeffaflık ön plandaydı. İki taraf arasında çözüm bekleyen konuların çoğu ele alındı. Irak, aradaki boşlukları doldurmaya istekli bir arabulucu olabildi, fakat -açıkça söylemek gerekirse- Irak bu tür görüşmelerin sonuçlarının garantörü olamaz. Bu tür görüşmelerin bölgesel değil, uluslararası bir garantöre ihtiyacı olduğu bir gerçek. Çin de her iki tarafa görüşmenin sonuçlarının garantörü olmayı önerdi.

7 Ekim'den önceki bölge ile sonraki bölge aynı değil. Sadece çatışmaların yaşandığı coğrafyada değil, bir bütün olarak bölgesel sistemde de büyük değişimler yaşandı.

Bölgemizde yaşanan onca şeyden sonra, bu diyaloğun bazılarının zaman kazanmak ve bir aşamayı geçmek için kurduğu geçici bir diyalog olarak değil, yeni bir strateji ve herkese olumlu yansıyacak farklı bir bölgesel yaklaşım için temel bir diyalog olarak görülmesini umuyorum. Ben halen her iki tarafta da iyi niyetin var olduğuna ve bu anlaşmayı geliştirme potansiyelinin bulunduğuna inanıyorum.

*Irak İran'ın komşusu. Trump İran'a ya azami baskı uygulayacağını ya da bir anlaşma yapacağını söylüyor. Siz bunu ve Irak üzerindeki etkisini nasıl değerlendiriyorsunuz?

Başkan Trump, ABD'nin hasımlarına karşı azami baskı politikası uyguluyor. Bu bağlamda İran'a baskı uyguluyor ve davranışlarını değiştirmeye zorlamak için güç kullanma tehdidinde bulunuyor. Ancak bu politikayı daha tehlikeli kılan en temel değişken, 7 Ekim 2023 tarihinden bu yana Ortadoğu'da yaşanan büyük çalkantıların ortasına denk gelmesidir. Bu durum, iki taraf arasındaki gerilimi tırmandırırken bir yandan İran-Irak ilişkilerinin diğer yandan da ABD-Irak ilişkilerinin seyrini doğrudan etkiliyor.

fergt
ABD Başkanı Donald Trump, 2020 yılında ilk başkanlık döneminin sonlarında dönemin Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi'yi Beyaz Saray'da ağırladı (AFP)

Washington ve Tahran arasındaki gerilimin niteliği ne olursa olsun, Irak'ın menfaati bunun olumsuz yansımalarını kontrol altına almayı ve iki taraf arasında diyalog kanalları açabilecek etkin bir rol sahibi olmasını gerektiriyor. Aynı durum, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Katar gibi bölge ülkeleri için de geçerli.

Irak, ABD-İran çatışmasının somut jeostratejik ve tarihi gerçeklerine en fazla cevap veren ülke konumunda olduğundan bu boşluğu doldurmada ve perspektifleri yakınlaştırmada yapıcı bir rol oynamayı hak ediyor. Irak'ın, temel çıkarlar, ulusal güvenlik ve Arap derinliği olmak üzere bu üç temele dayanan dengeli bir vizyon temelinde değişikliklere uyum sağlama yeteneğine sahip olması da önem taşıyor.

Öte yandan İran’daki kardeşlerimizi bölgedeki, özellikle de Irak'taki deneyimlerini değerlendirmeye ve koşulları tek tarafın yararına kullanmak yerine çözümü düşünmenin ve çözüm bulmanın yanında komşularla ilişkilerde devlet ve kurumları kavramına geçmeye ve devrim fikrini kendi sınırlar içinde tutmaya ve onu ihraç edip orada burada sorun yaratmamaya dayalı kapsamlı bir vizyon geliştirmeye çağırıyorum.

*7 Ekim 2023 olaylarının ardından yeni bir bölgesel düzenin şekillenmekte olduğundan bahsediliyor. Siz bunun hakkında ne düşünüyorsunuz?

Bölgenin 7 Ekim öncesiyle sonrasında aynı olmadığı kesin. Sadece çatışmaların yaşandığı coğrafyada değil, bir bütün olarak bölgesel düzende de büyük dönüşümler yaşandı. Ancak tamamen yeni bir bölgesel düzenden bahsetmek için henüz çok erken.

Bölgedeki tüm aktörler yaşananları objektif ve cesur bir şekilde yeniden okumalı. Uzun süreli savaşların ardından zayıflık dengelerine dayalı bir stratejik alana girmek yerine bölge halklarının çok boyutlu ve çoğulcu çıkarlarıyla uyumlu bir siyasi bütünleşme mantığı oluşturmak üzere bazı dersler ve ibretler çıkarmalı. Bölgedeki bazı ülkelerin tanık olduğu ekonomik-kalkınma rönesansının temeli olarak her zamankinden daha acil hale gelen siyasi-güvenlik istikrarını tesis etmek için gerçekçilik ve dengeli sorumluluğu harmanlayan stratejik seçeneklere açık olmalı.

Son otuz yıl, uluslararası sistemi Soğuk Savaş'ın gerçeklerine ve Sovyetler Birliği'nin çöküşüne uygun perspektifler temelinde şekillendirmeye yönelik yoğun girişimlerin yaşandığı bir dönem oldu.

Bölge ülkeleri arasında iş birliği, etkileşim ve ağ oluşturma alanları yaratmak ve küresel düzeyde ekonomik varlıklarını arttırmak için gerçek bir fırsatla karşı karşıyayız. Bu da çeşitli güçlerin inandığı, kendini dayatabilecek yeni bir gerçeklik üretebilecek yeni bir yaklaşım gerektiriyor.

Irak’ın devlet, hükümet, kurumlar ve aktif güçleri bunu dikkatle okumalı.

*Tüm bunlar Trump'ın ikinci başkanlık döneminin başlarında gerçekleşiyor. Trump’ın yeniden başkan seçilmesi ve bölgemiz üzerindeki etkisi hakkında ne düşünüyorsunuz?

Trump’ın ikinci dönemi, birinci döneminden farklı değil. Ortadoğu'ya yönelik dış politikası ilk dönemindeki politikasının bir uzantısı. Yine “Önce Amerika” ilkesiyle yola çıkıyor. Ekonomiye öncelik veriyor ve savaşa başvurmadan düşmanlarını kontrol altına almayı amaçlayan ‘baskıcı güç’ stratejisine çerçevesinde düşmanlarına karşı azami baskı politikasını izliyor. Trump yönetiminin yeni politikası ve uygulamaları temelde 7 Ekim sonrası yaşanan önemli gelişmelerin bıraktığı siyasi iklim ve stratejik dönemeçlerden dolayı farklılaşıyor. Bu da bölgedeki denge haritasının yeniden çizilmesi için ABD'nin aktif ve yoğun olarak katılım göstermesini gerektiriyor.

Burada, ABD'nin uluslararası arenada ve önemli meselelere yönelik politikasının Trump’ın şahsına indirgenemeyeceğini belirtmemiz gerekiyor. Bu konuda temelde belirleyici olan ABD'nin bölgedeki ve dünyadaki çıkarlarını ve ABD ulusal güvenliğinin korunmasını dikkate alan derin kurumsal yapısıdır.

Bu kritik tarihi anda, bölgede barışı ve istikrarı sağlamak için ABD ile olgun bir stratejik ortaklık üzerinde düşünmeli ve bu tür bir iş birliğini kalkınma ve ilerleme yollarına hizmet etmek ve nesillere gelecek vaat eden bağlamlar oluşturabilecek yaratıcı fırsatlar sağlamak için kullanmalıyız.

*Trump, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile anlaşmaya varmak ve Çin Devlet Başkanı Şi Cinping ile rekabet etmek istiyor. Üç ülke arasındaki ilişkileri ve bunların dünya üzerindeki etkilerini nasıl okuyorsunuz?

Son otuz yıl, uluslararası sistemi Soğuk Savaş'ın gerçeklerine ve Sovyetler Birliği'nin çöküşüne uygun perspektifler temelinde şekillendirmeye yönelik yoğun girişimlerin yaşandığı bir dönem oldu.

Ancak bu rekabet tek kutuplu sistemde köklü bir değişikliğe yol açmadı. Uluslararası sistemin bu tek kutuplu yapısını değiştirme girişimleri, başta Çin ve Rusya olmak üzere, uluslararası arenadaki yerlerini ve rollerini yeniden kazanmaya çalışan ve özellikle jeostratejik etki alanlarında ABD’yi zayıflatmaya çalışan bazı uluslararası güçlerin ana hedeflerinden biri oldu ve olmaya devam ediyor.

ABD, özellikle dünyanın tanık olduğu jeopolitik ve ekonomik değişimler çerçevesinde uluslararası arenadaki gücünün ve liderlik rolünün geleceğiyle ilgili bazı zorlukla karşı karşıya.

ABD için Çin, ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) Direktörü William Burns'ün de belirttiği gibi, ‘21. yüzyılın en önemli jeopolitik tehdidini temsil ediyor’. Bu yüzden ABD vizyonu ve bundan kaynaklanan stratejiler ve taktikler açısından Rusya'dan farklı. Washington, küresel ekonomik dümene liderlik etmek için kızışan güç yarışında en tehlikeli rakip olarak Pekin ile karşı karşıya. Her ikisi de uluslararası sistemin doğasını yeniden tanımlamayı ve onu hem ekonomik hem de askeri açıdan çok kutuplu bir kimliğe taşımayı hedeflediğinden, ABD'nin tek taraflılığına karşı koymak Çin-Rusya ilişkilerinin en önemli ayağını oluşturuyor.

Rusya-Ukrayna savaşı ve Beşşar Esed rejiminin düşmesinin ardından, uluslararası piramidin tepesine doğru çıkmaya başlayan Rusya'nın, ABD'nin dünya düzeni liderliğine tehdit oluşturan uluslararası bir güç olmaktan ziyade uluslararası boyutu olan bölgesel bir güç haline geldiğini söyleyebiliriz. Gerçekte ABD, Rusya-Çin stratejik ittifakı ile çatışma halkalarını dağıtmayı başardı. Washington, ABD’ye karşı giderek büyüyen bir tehdit olarak gördüğü Çin'i kuşatmayı amaçlayan stratejilerine kendini adama fırsatı buldu. ABD yönetimi, bu bakımdan pusulayı Çin'in yükselişini engellemeye çevirmek için bölgede ve uluslararası alanda meşgul olduğu arenaları azaltmaya çalışıyor. Dolayısıyla, ABD'nin Rusya-Ukrayna çatışmasını sona erdirme girişimi ve Trump'ın Putin ile yakınlaşması, Trump'ın ‘şahsi diplomasi’ ilkesine olan inancına, yani Putin ve Kuzey Kore lideri Kim Jong-un ile şahsi bağlantılar kurarak Rusya ve Kuzey Kore ile çelişkileri yönetme ve onları dizginleme çabasına ek olarak anlaşılabilir.

dfergty
Kazımi Londra'da Al Majalla Genel Yayın Yönetmeni İbrahim Hamidi’ye röportaj verdiği sırada (Nur Eyyub – Al Majalla)

Trump, küresel ekonominin dümenine geçmek isteyen Çin’i engelleyecek kararlı adımlar atmak için zamana karşı yarışıyor. Çünkü ABD'yi büyük zorluklardan kurtarıp sürdürülebilir fırsatlara ulaştırmayı başaran istisnai bir lider olarak tarihe geçmek istiyor.

*Yeni dünya düzenine nasıl bakıyorsunuz?

ABD, teknolojik, ekonomik, kültürel, askeri ve diplomatik olmak üzere çeşitli alanlarda üstünlüğünü korumaya çalışarak, uluslararası kurumlara ve Varşova Paktı'nın dağılmasından sonra uluslararası arenada tek başına kalan Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'ne (NATO) liderlik ederek ve başta Çin ve Rusya olmak üzere potansiyel rakiplerinin bir süper güç seviyesine yükselmesini engellemeye çabalayarak uluslararası sistem üzerindeki liderliğini sürdürmenin yollarını arıyor.

Günümüzün akışkan ve karmaşık dünyasında, uluslararası haritayı basit kavramlara indirgemeyen çok boyutlu bir okumayı tercih ediyorum.

ABD, özellikle dünyanın tanık olduğu jeopolitik ve ekonomik dönüşümler çerçevesinde uluslararası arenadaki gücünün ve liderlik rolünün geleceğiyle ilgili bazı zorlukla karşı karşıya. Bundan dolayı gücün artık tek bir kutbun elinde toplanmadığı, ancak üç boyuta bölünmüş bir modele göre dağıtıldığı ve böylece birden fazla gücün aynı anda etkileşime girdiği söylenebilir.

ABD, gerek bütçe gerek teknoloji gerekse dünyanın dört bir yanında sahip olduğu askeri üsler bakımından olsun askeri güç açısından açık ara tek taraflı hakim güç olmaya devam ediyor. ABD'nin askeri üstünlüğü Washington'ı eşsiz bir konuma oturtuyor. Ancak yükselen güçleri, özellikle de sessiz ve derinden devasa silah cephanelikleri geliştirmeye ve geçtiğimiz yüzyıldaki Sovyetler Birliği'nden farklı olarak ABD’nin gücüyle rekabet edebilecek bir askeri yapı inşa etmeye çalışan Çin'i izlemesi ve takip etmesi gerekiyor.

Başta Körfez’dekiler olmak üzere Arap ülkelerinin kalkınma deneyimleri cesaret verici olmanın da ötesinde, küresel düzeyde sıçramalar ve sınırlar çiziyor. Bu da kardeş Arap ülkeleri tarafından desteklenecek bir projeyle ilerlemek için bir teşvik ve motivasyon oluşturuyor.

Ekonomik güç düzeyinde, on yılı aşkın bir süredir ABD, Avrupa Birliği (AB), Çin ve Japonya gibi büyük ekonomik güçler arasındaki hararetli rekabet başta olmak üzere çok kutupluluk yönünde bir tablo çiziliyor. Buna yansımaları ve etkileri nedeniyle uluslararası arenada büyük önem kazanan Hindistan ve Brezilya gibi yeni oyuncular ekleniyor.

Burada dikkat edilmesi gereken üçüncü bir boyut daha var. O da ulus ötesi ilişkilerle ilgili boyuttur. Geleneksel anlamda devletleri temsil etmeyen geleneksel olmayan güçler bu boyutta etkileşime girer ve bu boyutta ulus ötesi terörizm, uluslararası suç ve siber güvenlik gibi zorluklar ortaya çıkar. Salgın hastalıklar ve iklim değişikliği gibi tüm insanlığın karşı karşıya olduğu ortak sorunlar uluslararası iş birliği yapılmasını gerektirdiğinden tek bir güç tarafından ele alınamamalı. Bu boyutta güç, çok çeşitli ölçeklere dağılmış olup, tek kutupluluk ya da çok kutupluluk kavramlarını, uluslararası gerçekliğin ve mücadelelerinin karmaşıklığını tanımayan basit bir kavram haline getiriyor.

*Arap ülkelerinin bu küresel sistemdeki konumlarını, rollerini ve katkılarını nasıl görüyorsunuz?

Arap dünyasının engin potansiyeline, bol kaynaklarına ve zengin medeniyet mirasına yakışacak şekilde küresel sahnede anlamlı bir etki kazanmasının en etkili yolu Arap entegrasyonu projesidir. Bu proje, çabaları birleştirecek, içerideki çelişkileri yapıcı bir farkındalıkla yönetecek ve Arap siyasi dokusunu yeniden yapılandırmak ve Arap dünyasının küresel meseleleri şekillendirmesine izin verebilecek muazzam enerjisini ortaya çıkarmak için gizli yetenekleri kullanacak. Bir süre önce, bölgemizi etkileyen kronik krizleri aşmak üzere tasarlanmış bir girişim olan ‘Yeni Levant (Maşrık) Projesi'ni önermiştim. Bölgenin çıkmaza girmiş gerçekliğine meydan okuyan Yeni Levant Projesi, maceracı ya da gerçekçi olmayan bir vizyon sunmaktan ziyade gerçekliğin akışkanlığına ve karmaşıklığına ayak uyduran, dönüşümün üretilmesine olanak tanıyan bir öneridir. Proje, bölgedeki kilit oyuncular olan Irak, Mısır ve Ürdün arasında stratejik ve yapıcı bir entegrasyon öngörüyor. Irak zengin doğal kaynaklara, Mısır büyük bir nüfusa ve önemli bir endüstriyel uzmanlığa, Ürdün ise önemli bir jeostratejik konuma sahip. Bu özelliklerin hepsi, bölgede kendi kabiliyetlerine dayalı yeni bir rota çizmek ve kendine daha fazla inanan ve yapısal ilerleme için dayanışmanın gerekliliğine daha fazla ikna olmuş bir bilinci yeniden üretebilecek hayati bir model oluşturmak için her ülkenin güçlü yanlarından karşılıklı olarak faydalanmak üzere iş birliği yapmak üzere bir araya getirilebilir.

Yeni Levant Projesi, ne yazık ki bölgesel söylemlerimizin çoğunda pratikten ziyade retorik bir değer haline gelen entegrasyon ilkesine yaptığı vurguyla öne çıkıyor.

Böyle bir projenin özellikle Körfez İşbirliği Konseyi’ndeki (KİK) kardeşlerin vizyonunu tamamlayacağını ve ortak Arap eylemine dayalı yeni bir Ortadoğu inşa etmek için ufuklar açabileceğini ve gerçek fırsatlar yaratabileceğini düşünüyorum.

Başta Körfez’dekiler olmak üzere Arap ülkelerinin kalkınma deneyimleri cesaret verici olmanın da ötesinde, küresel düzeyde sıçramalar ve sınırlar çiziyor. Bu da kardeş Arap ülkeleri tarafından desteklenecek bir projeyle ilerlemek için bir teşvik ve motivasyon oluşturuyor. Çünkü ortak çıkarlar bu tür bir gücün engellenmesini değil, yükselmesini gerektiriyor. Bu güç, daha güvenli, gelişmiş ve ileri bir stratejik ortam yaratma ve sadece stratejik kısırlık üreten çatışma alanlarını boğma çerçevesinde etkili ve verimli ekonomik, siyasi ve güvenlik dinamiklerine dayanıyor. Bu da Arap dünyasını, küresel sahnede öne çıkan eylemin sadece bir alıcısı olmanın ötesine taşıyıp uluslararası dönüşümlerin oluşumuna daha fazla dâhil ediyor.