Kara delikler yuttuğu yıldızların kalıntılarını "geğirerek" atıyor

"Kara delikler kesinlikle dağınık yiyiciler"

İllüstrasyonda bir gelgit kesintisi olayı, yani bir kara deliğin bir yıldızı parçalayıp yutması resmediliyor (Sophia Dagnello / Ulusal Radyo Astronomi Gözlemevi)
İllüstrasyonda bir gelgit kesintisi olayı, yani bir kara deliğin bir yıldızı parçalayıp yutması resmediliyor (Sophia Dagnello / Ulusal Radyo Astronomi Gözlemevi)
TT

Kara delikler yuttuğu yıldızların kalıntılarını "geğirerek" atıyor

İllüstrasyonda bir gelgit kesintisi olayı, yani bir kara deliğin bir yıldızı parçalayıp yutması resmediliyor (Sophia Dagnello / Ulusal Radyo Astronomi Gözlemevi)
İllüstrasyonda bir gelgit kesintisi olayı, yani bir kara deliğin bir yıldızı parçalayıp yutması resmediliyor (Sophia Dagnello / Ulusal Radyo Astronomi Gözlemevi)

Yıldızları yutan kara deliklerin neredeyse yarısı, yıllar sonra bunların kalıntılarını "geğirerek" dışarı atıyor.

Gökbilimciler bu keşfi, gelgit kesintisi olaylarına (tidal disruption events / TDE) karışan kara delikleri yıllarca gözlemledikten sonra yaptı.

TDE'ler, yıldızlar kara deliklere çok yaklaştığında meydana geliyor.

Bu kozmik canavarların muazzam kütle çekim kuvveti, yıldızları geren ve sıkıştıran muazzam gelgit kuvvetleri uyguluyor. Yıldızın bir iplik gibi yutulduğu bu sürece spagettileşme adı veriliyor.

TDE'lerde yer alan talihsiz yıldızlar, görünür ışıkta güçlü bir elektromanyetik radyasyon parlaması sinyali yayarak kısa süre içinde parçalanıyor.

Yok edilen yıldızın malzemesinin bir kısmı kara delikten uzağa fırlatılırken, geri kalanı da cismin etrafını saran ve onu yavaş yavaş besleyen yığılma diskini oluşturuyor.

Kara deliğin etrafındaki parlak, halka şeklinde yapıyı meydana getiren bu disk, ilk günlerinde epey dengesiz davranıyor. Madde etrafa savrulup kendi içine çarparak dışarı akışlara neden oluyor.

Gökbilimciler burada yayılan radyo dalgalarını izleyerek TDE'leri birkaç ay boyunca takip edebiliyor.

Yeni araştırmadaysa gökbilimciler, TDE'lere karışan kara delikleri çok daha uzun süre izledi.

Böylece vakaların yaklaşık 50'sinde kara deliklerin, TDE'den yıllar sonra yıldız maddesini "geri püskürttüğü" anlaşıldı.

Araştırmacı Yvette Cendes, "Yıllar sonra bakarsanız, erken zamanlarda radyo emisyonu yaymayan kara deliklerin çok ama çok büyük bir kısmı aniden 'açılıyor'" dedi.

Havard ve Smithsonian Astrofizik Merkezi'nde görev alan araştırmacı, Livescience'a yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:

Ben buna 'geğirme' diyorum çünkü bu malzemenin, insanların beklediğinden çok daha geç bir zamana kadar yığılma diskinden çıkmaması nedeniyle bir tür gecikme yaşanıyor.

Bu malzeme püskürmesi 24 kara deliğin 10'unda gözlemlendi.

Püskürmenin yıldızın yok olmasından iki ila altı yıl sonra meydana geldiği not edildi.

Henüz hakem onayından geçmeyen ve 25 Ağustos'ta bilimsel makale arşivi arXiv'de yayımlanan gözlemler, kara deliklerin işleyişine dair önemli ipuçları sağlayabilir.

Cendes ve ekibi, kara deliklerin yıllar sonra "açılmasına" neyin sebep olduğunu bilmiyor. Ancak bu malzeme akışının kara deliğin içinden gelmediğinden eminler.

Zira kara deliklerin olay ufkunun ötesinde, ışığın bile kaçamayacağı kadar güçlü kütle çekim kuvvetleri var. Bir kara deliğe artık ışığın bile kaçamayacağı kadar yakın olan bölgeye olay ufku adı veriliyor.

Cendes, "Kara delikler, siz olay ufkunu geçmeden önce bile çok aşırı kütle çekimsel ortamlar" diyor:

Radyo dalgalarında gözlemlenen malzemenin yığılma diskinden mi geldiğini yoksa kara deliğe daha yakın bir yerde mi depolandığını tam olarak anlamıyoruz. Ancak kara delikler kesinlikle dağınık yiyiciler.

Independent Türkçe



İlk insanların beslenme sırları, 300 bin yıllık ahşap aletlerle birlikte gün yüzüne çıktı

(Liu ve ekip arkadaşları/Science)
(Liu ve ekip arkadaşları/Science)
TT

İlk insanların beslenme sırları, 300 bin yıllık ahşap aletlerle birlikte gün yüzüne çıktı

(Liu ve ekip arkadaşları/Science)
(Liu ve ekip arkadaşları/Science)

Vishwam Sankaran Bilim ve Teknoloji Muhabiri 

Çin'in güneybatısında keşfedilen 300 bin yıllık nadir ahşap aletler, bölgedeki ilk insanların büyük ölçüde kök ve yumrular gibi yeraltı bitkileriyle beslendiğini gösteriyor.

Hakemli dergi Science'da perşembe günü yayımlanan bulgular, Doğu Asya'daki erken insan atalarının gelişmiş bilişsel becerilerine, yaşantılarına, beslenme biçimlerine ve çevrelerine ışık tutuyor.

Yunnan eyaletinin Jiangchuan bölgesinde yer alan göl kıyısındaki Gantangqing arkeolojik kazı alanında, oksijenden yoksun kil tortularda ahşap aletlerin korunması sayesinde bu nadir buluntu elde edildi.

Araştırmacılar tortularda yaklaşık bin organik kalıntı da buldu.

Ortaya çıkarılan kalıntıları gelişmiş teknikler kullanarak tarihlendiren bilim insanları, aletlerin 250 bin ila 350 bin yıllık olduğunu tespit etti.

Bilim insanları, çeşitli biçim ve işlevlere sahip "son derece nadir" ahşap aletlerin yaklaşık 300 bin yıllık katmanlardan çıkarıldığını söylüyor.

Bugüne kadar bu döneme ait, biri Avrupa'da diğeri Afrika'da olmak üzere ahşap alet içeren sadece iki keşif yapılmıştı.
 

Görsel kaldırıldı.

Gantangqing'deki ahşap aletler (Liu ve ekip arkadaşları/Science)


Yeni keşfedilen çubuklardan ikisi, İtalya'nın Poggetti Vecchi bölgesinde bulunan 171 bin yıllık aletlere benzerlik gösteriyor.

Kanca biçimli benzersiz 4 aletin daha ortaya çıkarıldığını belirten bilim insanları, bunların muhtemelen kökleri kesmek için kullanıldığını söylüyor.

Ayrıca araştırmacıların ahşap aletlerin üzerinde kasıtlı cilalama ve kazıma izleri, kenarlarındaysa toprak kalıntıları saptaması, bunların kök ve yumrular gibi yeraltı bitkilerini kazmak için kullanıldığına işaret ediyor.

Bilim insanları, "Ahşap aletler arasında kazma çubukları ve küçük, eksiksiz, elle tutulan sivri uçlu aletler var" diye yazıyor.

Bilim insanları bu bulgulara dayanarak insanların Doğu Asya'daki atalarının muhtemelen bitki temelli bir beslenme biçimi izlediğinden şüphelenirken, bölgede çam fıstığı, fındık, kivi meyvesi ve su yumrularına dair kanıtlar tespit edildi.

Buna karşılık Avrupa ve Afrika'da saptanan ahşap aletler av aletleri, mızraklar ve mızrak uçlarıydı.

Çalışmanın ortak yazarı arkeolog Bo Li şöyle diyor:

Bu keşif, erken insan adaptasyonuna ilişkin önceki varsayımlara meydan okuyor. Çağdaş Avrupa yerleşimleri (Almanya'daki Schöningen gibi) büyük memelileri avlamaya odaklanırken, Gantangqing subtropik bölgelerde bitki temelli, eşsiz bir hayatta kalma stratejisini ortaya koyuyor.

Dr. Li, "Ahşap aletlerin çeşitliliği ve karmaşıklığı da arkeolojik kayıtlardaki önemli bir boşluğu dolduruyor, çünkü 100 bin yıldan daha eski ahşap aletler Afrika ve Batı Avrasya dışında son derece nadir görülüyor" ifadelerini kullanıyor.

Keşif, ahşap aletleri kullanan erken insanların dünya genelinde çok daha geniş bir alana yayıldığını gösteriyor.

Ayrıca farklı ortamlarda yaşayan tarih öncesi kültürlerin yerel olarak işlerine yarayacak aletler geliştirdiğine de işaret ediyor.


Independent Türkçe, independent.co.uk/news