İsrail'de süpermarket zincirlerinden Türk mallarını boykot kararı
2022'de Türkiye'nin İsrail'e yaptığı ihracat 7 milyar dolara, İsrail'den ithalatıysa 2,3 milyar dolara kadar ulaşmıştı (Cumhurbaşkanlığı)
İsrail'in en büyük süpermarket zincirleri, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Hamas'ı terör örgütü olarak görmediğini açıklaması nedeniyle Türkiye'den yapılan ithalatı durdurdu.
İsrail merkezli Haaretz gazetesinin haberinde, Türkiye'den gelen mallara boykot kararının ülkenin en büyük market zincirleri Shufersal, Rami Levy ve Yochananof tarafından uygulandığı öne sürüldü.
Daha küçük boyuttaki ithalatçıların da, Türkiye'de Yahudi inanışına uygun gıdaları denetleyen kişilerin 7 Ekim'deki saldırıların ardından ülkeyi terk etmesi nedeniyle ithalatı durdurdukları ifade edildi.
Süpermarket zincirlerinin Türk mallarına yönelik boykotunda kamuoyu baskısının önemli bir rol oynadığı düşünülüyor.
Örneğin, zincir marketlerden Rami Levy, İsrail domatesleri yerine Türkiye'den gelen domatesleri satmakla suçlanıyordu. Şirket bu iddiaları reddetti.
Konuyla ilgili zincir marketlere bir mektup gönderen İsrail Çiftçiler Federasyonu, marketlerdeki yerli ürünlere etiket konulmasını ve savaştan etkilenen çiftçilerle dayanışmaya gidilmesini istedi.
Domates tartışmalarının ardından birçok market zinciri, Türkiye'den domates ithalatını durdurduklarını duyururken, Tarım Bakanlığı'ndan konuyla ilgili yapılan açıklamada bu hafta Türkiye'den meyve ve sebze taşıyan 6 geminin ülkeye geleceği belirtildi.
Türkiye'den alınan domateslere tam boykot uygulanmasının ülkede bir arz sıkıntısı yaratması bekleniyor. Zira yerli üretim domatesler talebin sadece yarısını karşılıyor.
Yunanistan ve Hollanda'nın İsrailli domates alıcıları için en olası alternatifler olduğu belirtilse de, bu durumun domates fiyatlarında artışa neden olacağı düşünülüyor.
Son yıllarda Türkiye, İsrail'in en çok ithalat yaptığı ülkelerden biri haline gelerek, Çin, ABD, İsviçre ve Almanya'dan sonra beşinci sıraya yerleşmişti.
2019'dan bu yana her yıl çift haneli büyüme yakalayan Türkiye'den ithalat rakamları, 2022'de 7 milyar dolara kadar ulaşmıştı.
İki ülke arasındaki ticaret son dönemde yapılan karşılıklı anlaşma ve toplantılarla yoğunlaşmıştı. Geçen aralıkta, İsrail Ticaret Odaları Federasyonu ve Türkiye İhracatçılar Meclisi'nin girişimiyle İstanbul'da İsrailli ihracatçılarla Türk iş insanlarını bir araya getiren toplantı da bunlardan biriydi.
İsrail Ticaret Odaları Federasyonu Başkanı Uriel Lynn, "Delegasyonda İsrail'den 90 ihracatçı bulunuyordu ve en harika şekilde karşılandılar. İşbirliği arzusu vardı. Biz de atılacak en iyi adımın bu olduğunu düşündük" ifadelerini kullandı.
Mevcut durumun tamamen şok yarattığını belirten Lynn, "Hepimiz gerçekçi insanlarız. Birçok ithalatçının Türkiye'den mal alma konusunda temkinli olacağı çok açık. Ve onların da bize satış yapmak isteyip istemeyeceği belli değil. Erdoğan'ın saldırılarının işleri nasıl etkileyeceğini bilmiyoruz. Bu nedenle ticaretin ne kadarlık bir bölümünün duracağını ölçmek zor. Bu bizim için acı bir hayalkırıklığı" diye konuştu.
İsmini vermek istemeyen bir başka yetkiliyse, iki ülke arasındaki ticaretin yaşananlardan fazla etkilenmeyeceğini savundu.
Haaretz'e konuşan yetkili şunları söyledi:
İsrail'le Türkiye arasındaki uzun vadeli ticaret verilerine bakarsanız, toplam hacmin sürekli arttığını görürsünüz. Bunun için geçerli nedenler var. Onlar, bizim yakınımızdaki iyi ve ucuz bir ekonomi. Rakamlar birçok zorluk ve son 10 yılda Gazze'ye düzenlenen operasyonlara rağmen arttı. Birçok periyotta, iki ülke ilişkilerinde anlaşmazlıklar vardı. Bu deneyime dayanarak, bugün gördüğümüz ticaret miktarının, az çok aynı seviyelerde kalacağını tahmin ediyoruz.
Türkiye'nin İsrail'e yaptığı ihracatın içinde demir, buğday, otomobil, elektrikli ev eşyaları, işlenmiş gıda ve plastik gereçler gibi kalemler bulunuyor.
Türkiye-Suriye normalleşmesi: Olasılık ve sürdürülebilirlikhttps://turkish.aawsat.com/arap-d%C3%BCnyasi/5042251-t%C3%BCrkiye-suriye-normalle%C5%9Fmesi-olas%C4%B1l%C4%B1k-ve-s%C3%BCrd%C3%BCr%C3%BClebilirlik
Türkiye-Suriye normalleşmesi: Olasılık ve sürdürülebilirlik
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed ile Şam'daki Halk Sarayı'nda tokalaşırken, 11 Ekim 2010 (AP)
Ömer Önhon
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esed ile görüşme çağrılarını daha yüksek sesle dile getirmeye başladı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Geçtiğimiz hafta Washington'da gerçekleşen NATO Liderler Zirvesi kapsamında düzenlenen basın toplantısında bir soru üzerine Esed'i Türkiye'de ya da üçüncü bir ülkede görüşmeye davet ettiğini söyledi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ı Ankara ile Şam arasındaki gerilimin sona erdirilmesi için uygun atmosferi oluşturmakla görevlendirdi. Washington dönüşü uçakta açıklamalarda bulunan Cumhurbaşkanı Erdoğan, ABD ve İran'ın bu olumlu gelişmeleri memnuniyetle karşılaması ve desteklemesi gerektiğini söyledi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın daha önceki ‘Esed'siz Suriye’ politikasını terk ettiği ve Suriye'deki sorunları Esed ile birlikte çözmek istediği açık.
Suriye Devlet Başkanı Esed, Cumhurbaşkanı Erdoğan'la görüşmek için Türk Silahlı Kuvvetleri’nin (TSK) Suriye'nin kuzeyinden çekilmesini şart koşarken, Türkiye görüşmelerin önkoşulsuz olarak devam etmesi gerektiğini vurguluyor. Türk uzmanlara göre Türkiye, Suriye'nin kuzeyinde sonsuza kadar kalma niyetinde değil, ancak Erdoğan'ın ‘terör örgütü’ olarak tanımladığı grupların kontrolü altındaki bölgeden Türk topraklarının hedef alınmayacağına dair kendisine garantiler verilmesine ihtiyaç duyuyor.
Erdoğan'ın tekrarlanan çağrılarına Suriye'den verilen doğrudan yanıt bu kez Esed’den değil, Suriye Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan yazılı bir açıklamayla geldi. Bakanlık açıklamasında, iki ülkenin çıkarlarının çatışmaya ya da düşmanlığa değil, sağlıklı bir ilişkiye dayandığı ve Türkiye ile ilişkilerin normale ve 2011 öncesine dönmesine bağlı olduğu ifade edildi.
Açıklamada, şu ifadeler yer aldı:
Normalleşmeye yönelik her türlü girişim, arzu edilen sonuçlara ulaşılmasını amaçlayan sağlam temellere dayanmalı. Bunların başında da yasadışı güçlerin Suriye topraklarından çekilmesi ve sadece Suriye'nin değil, Türkiye'nin de güvenliğini tehdit eden terörist gruplarla mücadele edilmesi geliyor.
Bana göre bu açıklama normalleşme sürecinin başlamasına dair herhangi bir önkoşul dayatmaktan ziyade, süreç başladıktan sonra nelerin başarılması gerektiğinin ana hatlarını çiziyor.
Açıklamada ayrıca Şam’ın ‘Suriye-Türkiye ilişkilerinin düzeltilmesi için samimi çabalar bulunan kardeş ve dost ülkelere teşekkürleri ve takdirleri’ dile getirildi.
Türkiye ile Suriye arasındaki normalleşme sürecine Rusya arabuluculuk yapıyor ve henüz netleşmemiş olsa da Irak'ın da bir rolü olduğuna inanılıyor. Ancak normalleşmeyi mümkün ve sürdürülebilir kılmak için ele alınması gereken önemli meseleler var.
1- Suriye muhalefeti Suriye'nin kuzeybatısında kendi yönetimini kurdu ve varlığını sürdürebilmek için Türkiye'nin desteğine ihtiyaç duyuyor. Şam ile uzlaşma durumunda Türkiye'nin Suriye muhalefetini terk edeceği korkusu bu bölgelerde son zamanlarda protestoların düzenlenmesine neden oldu.
2- Başta köktendinci gruplar olmak üzere militanların ve Esed'in yönetimi altında yaşamayı reddeden Suriyelilerin gidebilecekleri tek bir yer var, o da Türkiye. Ancak Ankara'nın bir yandan Türkiye’deki Suriyelileri geri göndermeye çalışırken diğer yandan yeni Suriyeli grupları kabul etmesi büyük bir ikileme yol açacak.
3- ABD tarafından eğitilen ve donatılan Halk Koruma Birlikleri (YPG), bağımsız bir oluşum olarak kazanımlarını korumaya çalışıyor. Ancak Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye sınırlarında ‘terör devleti kurulmasına’ izin vermeyeceğini vurguluyor.
4- Suriyeli mültecilerin geri dönüşü Türkiye'de önemli bir siyasi mesele haline geldi. Dolayısıyla Ankara, Suriyeli mültecileri ülkelerine geri göndermeye çalışıyor, ancak Şam bu konuda kendisiyle iş birliği yapmadığı sürece çabaları sınırlı kalacaktır.
Türkiye'deki muhalefet partileri, Erdoğan'ın ‘katil’ olarak nitelendirdiği ve onsuz bir Suriye için aktif çaba sarf ettiği Esed'le uzlaşmayı istemesini, ‘Suriye politikalarının başarısızlığının açık bir göstergesi’ olarak görüyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 1 Temmuz'daki kabine toplantısının ardından Suriye muhalefetine dış politikadaki gerilimi azaltmak için görüşmesi gereken herkesle görüşmekten kaçınmayacağı konusunda güvence verdi. Esed ile görüşebileceğini ve bunu yaparak Türkiye’nin (Suriye muhalefetine atıfla) kimsenin güvenine ihanet etmeyeceğini belirten Erdoğan, “Türkiye dostlarını terk eden bir ülke değildir” dedi. Türk yetkililer ayrıca Suriyeli muhalif grupların temsilcileriyle de bir araya gelerek onları ikna etmeye çalıştı.
Suriye’nin kuzeybatısında yaklaşık 5 milyon nüfusa sahip. Sadece Halep ve İdlib'den gelenler değil, aynı zamanda silahlı grupların üyeleri ve aileleri ile Humus, Hama, Şam/Doğu Guta ve Dera gibi diğer bölgelerden gelen ve 2017 yılında imzalanan ‘çatışmasızlık bölgesi’ oluşturulması anlaşmalarının ardından Esed yönetimi altında yaşamak istemedikleri için kuzeye göç eden kişiler de yaşıyor. Bu kişiler, Esed ile uzlaşmaya en azından mevcut koşullar altında niyetli değiller.
Suriye'nin kuzeyindeki el-Bab kentinde Türkiye karşıtı gösteriler sırasında bir Türk askeri aracını izleyen çocuklar, 1 Temmuz (AFP)
Tüm bu zorluklara rağmen, Türk ve Suriyeli yetkililerin, özellikle de istihbarat yetkililerinin, Erdoğan ve Esed arasında olası bir görüşmenin önünü açmak için Rusya'nın arabuluculuğunda bir araya geldikleri varsayılabilir.
Şam'daki iktidarını sürdürmeyi başaran, Arap Birliği (AL) üyeliğine geri dönen ve uluslararası ilişkilerinde bazı ilerlemeler kaydeden Esed, 2011 yılındaki ayaklanmaya yol açan politikalarını ve acımasız uygulamalarını değiştirmedi. Hatta muhalefeti reddetmeyi ve rejime entegre olmalarına karşı çıkmayı sürdürüyor. Aynı zamanda özgür ve kapsamlı seçimler yapılması ve en alt düzeyde bile olsa iktidar paylaşımı gerçekleşmesi imkansız olasılıklar olarak kalmaya devam ediyor.
Ayaklanmanın başlangıcında olduğundan çok daha kötü ekonomik koşullarla birleşen mevcut durum, silahlı çatışmaların yeniden başlaması ihtimalini her zaman diri tutuyor. Rusya ve Suriye'nin İdlib'deki hedefleri bombalamaya devam etmesi, Suriye muhalefetine ve yeni bir mülteci akını potansiyeli de dahil olmak üzere Türkiye'ye her türlü ek komplikasyonu hatırlatıyor.
Türkiye'deki muhalefet partileri, Erdoğan'ın ‘katil’ olarak nitelendirdiği ve onsuz bir Suriye için aktif çaba sarf ettiği Esed'le uzlaşmayı istemesini, ‘Suriye politikalarının başarısızlığının açık bir göstergesi’ olarak görüyor.
Türkiye'nin ana muhalefet partisi Cumhuriyet Halk Partisi'nin (CHP) lideri Özgür Özel, Esed ile görüşmek üzere yakında Şam'ı ziyaret etmeyi planlıyor. Ziyaretin amacının Ankara ile Şam arasında normalleşmeyi kolaylaştırmak olduğu belirtiliyor. Ancak Suriye tarafı henüz ziyareti teyit etmedi.
BMGK’nın 2015 yılında Rusya ve Suriye de dahil olmak üzere tüm taraflarca kabul edilen 2254 sayılı kararı, Suriye’de kapsamlı bir siyasi çözüm için en iyi seçenek olmaya devam ediyor.
Mülteciler ve geri dönenler konusunda sorunun başlıca kaynağı Suriye. Türkiye'deki ve başka yerlerdeki Suriyeliler ya da en azından bir kısmı, anavatanlarında uygun sosyal, ekonomik ve güvenlik koşullar oluşturulduğu takdirde geri döneceklerdir.
Suriye'nin bu konuda ciddi adımlar atması gerekiyor ve uluslararası toplumun yardımına ihtiyaç duyacağı açık. Ancak ülke kendi kaynaklarını da kullanmalı.
ABD’nin koruması altındaki YPG/PKK, Suriye'deki tüm petrol sahalarını kontrol ediyor. Bu sahalardan çıkardığı petrolü Esed rejimi, kökten dinci örgütler ve kuzeybatıdaki muhalefet de dâhil olmak üzere çeşitli alıcılara satarak faaliyetlerini finanse ediyor. Oysa bu kaynaklardan elde edilen ülke serveti, Suriye'nin yeniden inşası ve halkın evlerine dönmesini kolaylaştıracak koşulların yaratılması için kullanılmalı.
Suriye’deki kriz sadece Türkiye ve Suriye arasındaki bir mesele olmamakla birlikte bu krizi tamamen sona erdirmenin tek yolu kapsamlı bir çözümdür.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) 2015 yılında Rusya ve Suriye de dahil olmak üzere tüm taraflarca kabul edilen 2254 sayılı kararı, Suriye’de kapsamlı bir siyasi çözüm için en iyi seçenek olmaya devam ediyor.
Tüm bunlar, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Suriye Devlet Başkanı Esed önümüzdeki haftalarda bir araya gelse bile, tüm karışık konuların çözülmesinin yıllar alacağını beklememiz gerektiğini gösteriyor.
*Bu makale Şarku’l Avsat tarafından Londra merkezli Al Majalla dergisinden çevrilmiştir.
