​Yemen krizinin geleceği ve siyasi çözümün gereklilikleri

​Yemen krizinin geleceği ve siyasi çözümün gereklilikleri
TT

​Yemen krizinin geleceği ve siyasi çözümün gereklilikleri

​Yemen krizinin geleceği ve siyasi çözümün gereklilikleri

“Suudi Arabistan Krallığı’nın Yemen’in kuzeyindeki Saada kentindeki Selam Hastanesi’nin teknik aletler, maaşlar ve çalışma vergisi dahil bütün ihtiyaçlarını karşıladığını biliyor musunuz? Bu garip bir şey değil… Ya Selam Hastanesi’nin Husilerin kontrolünde olan bir bölgede yer aldığını biliyor musunuz? bu hastanede şuana kadar 800 bin insanın tedavi gördüğünü biliyor musunuz? Suudi Arabistan, bu insanları sağlık imkanlarına ulaşmaktan men edemezdi.”
“Peki, Husilerin hastanenin ihtiyaç duyduğu malzemeleri taşıyan Suudi Arabistan tırlarına dokunmadığını, çünkü bunu yaparlarsa halkın kendilerine karşı ayaklanacağını biliyor musunuz?”
Bu sözler, Suudi Arabistan Medya ve İletişim Programı Yemen’in Yeniden İmarı ve Kalkınması Birimi Müdürü Abdullah Kedese’ye ait.
Kedese, bu sözleri Şarku’l Avsat’a verdiği Yemen krizinin geleceği ve gereklilikler konulu röportajında sarf etti. Birçok Yemenli ve uluslararası yetkili ve analist, Yemen krizinin etkileri ile ülkedeki siyasi çözümün gerekliliklerini ve Yemen’de Meşruiyeti Destekleme Koalisyonu tarafından hazırlanan projelerin hayata geçirilmesi arasında sıkı bir bağ olduğunu söylüyor.
Koalisyon, Yemen’e müdahale konusunda biraz daha gecikseydi ne olurdu? Siyasi çözümün başarılı olması için neler gerekli? Dünya 2014 yılında yaşanan darbe ile büyük bir krizin içine giren Yemen’de neler yaşandığını gerçekten biliyor mu? Koalisyonun 2015 yılında başlayan askeri müdahalesinin Yemen topraklarını meşru hükümetin kontrolüne geri çevirmek için yapıldığı biliniyor mu?
Tim Linderking, Şarku’l Avsat gazetesine verdiği ve önümüzdeki günlerde yayınlanacak olan röportajının başında, şunları söylüyor:
“Gerek ABD, gerek İngiltere gibi uluslararası toplumun diğer güçleri, gerekse Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) gibi bölgesel güçlerin Yemen’de siyasi çözüme destek yönünde iradeleri var. 2016 yılına dönersek, Kuveyt’teki müzakerelerin iyi olduğunu ancak başarılı olamadığını söyleyebiliriz. İsveç’in başkenti Stockholm’daki görüşmeler ise Yemen hükümeti ve Husilerin yeniden bir araya getirilmesi için önemli bir fırsattı. Stockholm’da olumlu bir hava vardı. Stockholm’daki görüşmelere p5+1 ülkeleri (Beş BMGK daimi üyesi ve ABD) Temsilcisi ile birlikte ben de katıldım. Bütün taraflar, siyasi çözümün ilerletilmesi için olumlu mesajlar verdi. Bu yüzden sonuçlar da olumlu oldu. Ancak o günden beri üzerinde anlaşılan konuların uygulanması noktasında zorluklar yaşanıyor. Açıkçası her iki tarafın da ihmalleri var. Ancak nihai soru Husilerin siyasi çözüm sürecine ne kadar uyacağıyla ve mantıklı bir siyasi çözüm için siyasi iradeye sahip olup olmadıklarıyla ilgilidir. Sadece ateşkes için değil meşru hükümetin bütün güçleri ile birlikte dönmesi ve ülkedeki insani krizin aşılması için.”
Yemen hükümeti kontrolündeki bölgeler çeşitli zorluklar yaşasa da Husilerin kontrolündeki bölgelerden daha iyi bir güvenlik, siyasi, iktisadi ve kalkınma iklimine sahip.
Meşruiyeti Destekleme Koalisyonu, 10 ülkenin desteğiyle Suriye ve Irak’taki yıkımın bir benzerinin Yemen’de tekrarlanmaması ya da Yemen’in Lübnan gibi başka güçlerin hegemonyasına girmemesi için müdahalesini başlattı.
2004 yılından beri Yemen halkına ve hükümetine karşı savaşan Husiler, eski Devlet Başkanı Ali Abdullah Salih ile yaptıkları garip bir anlaşma sayesinde devletin bazı kademelerini ele geçirmişti. Salih ile girdikleri ittifak, daha sonra başkent Sana’yı ele geçirmelerine olanak tanıyacaktı.
Salih, Husilerin bayrağı altında yaşamın verdiği uyuşukluktan Husiler ona karşı savaşana ve yönetimindeki Genel Halk Kongresi Partisi’ne (GHK) baskılarını artırana kadar uyanamadı. Sonuçta olaylar öldürülmesiyle son buldu. Yaşanan çatışmalarda hayatını kaybeden yüzlerce militanın hayatı ise Husiler için önemli değildi. Çünkü o militanlar, “efendileri” için yaşıyordu ve onlar için öldüler.
Husiler Sana’yı ele geçirince, koalisyonun insani ve askeri operasyonları da başladı. Koalisyon, Aden’i Husilerden kurtardı. Aslında sadece Husilerden değil darbeyle meydana gelen boşluktan yararlanan bütün grupları kentten çıkardı. Sonrasında Hadramut, Ebyen, Şubve el-Dali gibi şehirler için harekete geçti. Söz konusu grupların vilayet olarak söz konusu bölgelerde etkin olamadığı doğru ancak meşru hükümet güçlerine destek olan koalisyon gelene kadar buralarda kendilerine yer edinmişlerdi.
Kuzeye doğru hareketini sürdüren koalisyon, Mareb vilayeti ve buradaki önemli petrol bölgelerini de kurtardı. Daha sonra sahile yönelerek, Moha’yı ele geçirdi ve stratejik Hudeyde kentine dayandı.
Koalisyon güçleri, askeri operasyona paralel olarak Yemen hükümeti ile birlikte insani çalışmalara ve Yemenlilere yardım götürmeye de gerekli önemi verdi. Bu kapsamda, sadece Suudi Arabistan, 13.8 milyar dolar değerinde bir hibe yaparken, BAE, İngiltere, ABD ve Kuveyt’ten de önemli miktarlarda yardımlar geldi.
Siyasi açıdan ise bütün analistler, barışın önündeki en büyük engelin Husiler olduğu konusunda birleşti. Kuveyt’te yapılan yüz günlük müzakereler, bunun en iyi göstergesiydi. Yemen hükümeti, barış için büyük tavizler verirken, İran, müzakerelerin barışla sonuçlanmasına yeşil ışık yakmadı. ABD’li Büyükelçi Matheu Toler, daha önce Şarku’l Avsat’a verdiği bir röportajda, her iki tarafın da daha fazla toprak elde ederek krizden çıkabileceğini sandıklarını söyledi.
İki buçuk yıl boyunca duran iki taraf arasındaki müzakereler, nihayet Stockholm’da yeniden başladı. Husilerin, Hudeyde limanının teslimi konusunda adeta bir tiyatro sergileyerek uluslararası toplumu şok etmesine rağmen Birleşmiş Milletler (BM) Yemen Özel Temsilcisi Martin Griffiths, her iki tarafın da Aralık 2018’de imzalan Stockholm Anlaşması’nın uygulanması çalışmalarına olumlu katkılar sunduğunu söyledi.
Fırtına öncesi
“Terörist Husi militanların Yemen halkına karşı savaşları 2004 yılında başladı. O tarihten itibaren savaşlarını genişleten Husiler, 2014 yılında başkent Sana’ya ulaştı.” Yemen’in eski Şam Büyükelçisi Abdulvahhab Tavvaf, Husilerin Yemen’deki darbeleri ve koalisyonun askeri operasyonlarının üzerinden geçen aylar boyunca geçilen merhaleleri anlatırken, Husilerin ilk savaşlarını anımsatıyor.
Tavvaf, Şarku’l Avsat’a telefon aracılığıyla verdiği röportajda, şunları söylüyor;
“Yemen’deki taraflar, müzakere için Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’a davet edildi. Ancak Husiler, bu daveti reddederek Suudi Arabistan sınırında bir askeri tatbikat gerçekleştirmeyi denedi ve ‘Hacca silahlarımızla geleceğiz’ tehditleri savurdular. Sonuçta, ihlallerini sürdüren Husiler, Cumhurbaşkanını hapsederek Anayasayı ve Temsilciler Meclisi’ni feshettiler. Bütün bunlar 25 Mart 2015’te başlayan Kararlılık Fırtınası Operasyonu öncesi yaşanmıştı. Eğer operasyon yapılmasaydı Husiler, DEAŞ terör örgütünün Suriye ve Irak’ta yaptıklarının çok daha beterini Yemen halkına yapacaktı. Yemen halkının kazanımlarını korumanın en yakın ve belki de tek yolu Suudi Arabistan’a yönelmekti. Yemen halkının kurtarılması için müdahale talebi resmen Cumhurbaşkanı Abdurabbu Mansur Hadi’den geldi ve nihayetinde Suudi Arabistan, Yemen’den geriye kalanı kurtarmak için cesaret ve kararlılıkla duruma müdahale etti.”
Eski Büyükelçi, sözlerini şöyle sürdürüyor;
“İranlı yetkililer, Yemen’i ele geçirmelerini kutlarken gelen bu operasyon, İran’ın Yemen’i işgalini durdurdu. Bugün Yemen, yıkıcı, kanlı ve acı dolu bir savaştan geçiyor ancak eğer koalisyon müdahale etmeseydi durum bundan çok daha kötü olurdu.”
Şarku’l Avsat’ın telefonla ulaştığı Yemenli Siyaset Analisti Mani el-Matri ise bu hususta şöyle konuşuyor;
“Yemen, Husi darbesinden sonra birçok merhaleden geçti. Bu merhalelerin merhaleler, darbe öncesi Husi militanların örgütlenmesi, eğitilmesi ve İran’dan gönderilen askeri desteklerin yaşandığı 2011 öncesindeki 6 yıllık savaşla bağlantılıdır. Darbe sonrası ve buna bağlı oluşan değişimler ise savaşın bütün yükünü müttefiki Ali Abdullah Salih’i tasfiye eden Husilerin üzerine kaldı. Husiler, Salih’e karşı askeri bir başarı kazansa da onun sağladığı siyasi desteği kaybetti.”
El-Matri, röportajın devamında şöyle konuşuyor;
“Husilerin Sana’yı ele geçirmesi ve darbeyi ilan etmesinden sonra halk, kalabalık gösteriler düzenleyerek darbeyi reddetti. Ancak, Husi militanlar bu gösterilere vahşice müdahale etti. O esnada, yasal hakimiyet hala meşru hükümette olmasına rağmen alan hakimiyeti büyük oranda Husilere geçmişti. Çünkü askeri müessese çökmüş ve ordunun bir kısmı Husilerin peşine takılmıştı. Koalisyonun müdahale ederek Kararlılık Fırtınası Operasyonunu başlatmasıyla, Yemen halkının meşru kurumlarını ve İran’ın bölge istikrarını zedeleyen, deniz geçitlerine etki etmeyi hedefleyen saldırısına karşı hem kendisinin hem de Arap halklarının ulusal güvenliğini korumak için başlattığı direnişinde kritik bir eşik oldu. İran, bölgeyi kendi nüfuzuna almayı hedefliyordu ancak koalisyon artık Yemen’i ele geçirdiğini sanan İran’ın bu hayallerini suya düşürdü. İlerleyen günlerde meşru hükümet yeniden ayağa kalkarak uluslararası tanınma kazanırken, Yemen Ulusal Ordusu da koalisyonun desteğiyle ülkenin yüzde 80’ini geri aldı ve askeri düzenini yeniden sağladı.”
Griffiths’in çabaları
BM Yemen Özel Temsilciliği Ofisi Medya ve İletişim Müdürü Hanan el-Bedevi, Yemen’deki taraflar arasında savaş alanında bir çözüm olamayacağı kanaatinin yaygın olduğu fikrinde.
El-Bedevi, Şarku’l Avasat’a verdiği röportajda, şunları söylüyor;
“İsveç’teki müzakereler öncesi Yemen sorununa barışçıl çözüm bulunması yönünde daha önce görülmemiş bir uluslararası iradenin oluştuğunu söyleyebiliriz. Öyleyse, hem Yemen’deki taraflar, hem de uluslararası güçler çözüm iradesi gösteriyor. Üstelik BMGK’da da Yemen’deki savaşın bitirilmesine ilişkin nadiren görülen bir uzlaşı var. Ancak aynı zamanda şüphe atmosferi hakim. Ya da Yemen’daki iki taraf da birbirine güvenmiyor. Bu anlaşılabilir. Bu tür durumlarda çözüme ulaşılabilmesi için çalışmaya devam etmek gerekiyor.”
Şarku’l Avsat muhabirinin İsveç’teki müzakerelerin uzun sürmesine dair sorduğu  soruyu yanıtlayan el-Bedevi, sözlerini şöyle sürdürüyor;
“Stockholm anlaşmasının üzerinden 3 ay geçtiği doğru. Ancak Yemen’de 2 yıl boyunca taraflar arasında hiçbir müzakerenin olmadığı bir dönemden henüz çıktığımızı hatırlamalıyız. Güven inşa etmek için zamana ihtiyacımız olduğumuzu anlıyoruz. Her iki tarafın da başarı için bir an önce anlaşmanın uygulanması gerektiğini anlaması lazım. Ayrıca, anlaşmanın uygulanması için savaşın başından beri ortak bir mekanizmaya sahibiz. Bu mekanizma BM öncülüğünde her iki tarafın da üzerinde çalıştığı yeniden konuşlanma anlaşmasıdır. Umarım taraflar, anlaşmanın alternatifinin felaket olacağını ve artık Yemenlilerin buna tahammülü kalmadığını anlar. Tarafların zorlukları aşmalarını sağlayacak siyasi iradeye ve hikmete sahip olduğuna inanıyoruz.”
Röportajda, siyasi irade oluşturulması ve Hudeyde konusuna uyulması gerektiğine dikkat çeken el-Bedevi, “Yeniden konuşlanma anlaşmasının bir an önce uygulanmasını ve bunun Yemen’de kapsamlı bir çözüme kapı aralamasını umuyoruz” şeklinde konuştu.
BM Yemen Özel Temsilcisi Martin Griffiths’in sürekli olarak Yemen halkının farklı kesimleriyle iletişim halinde olduğunu vurgulayan el-Bedevi, sözlerini şöyle sürdürüyor;
“Martin’in her zaman söylediği gibi savaşı bitirmek her zaman barış anlamına gelmez. Barış, sadece savaşı bitirme gücüne sahip olanların arasında arabuluculukla inşa edilmez. Barışı inşa etmek savaşı bitirmekten daha zordur ve Yemen halkının tamamının çabalamasını gerektirir. Bu çalışmalar devam etmeli ve etmektedir. Yemen içindeki yerel seviyede bile. Yemen halkının çeşitli kesimlerinden insanların katıldığı çalışmalar var. Martin, temsil oranının artması konusunda uyarıyor. Yemen’deki ulusal diyalog çalışmalarının sonucu kadınların yüzde 30 oranında temsil edilmesini ön görüyor. Griffiths sürekli olarak bunun gerçekleşmesi yönünde uyarılar yapıyor.”
El-Bedevi, Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda, ekonomik meselelere de değinerek, maaşların ödenmesi sorununun çözümünde ilerlemeler kaydedildiğini ifade etti. Bunun hayati bir mesele olduğunu ve BM Yemen Temsilciliği’nin ekonomi dosyasıyla yakından ilgilendiğini dile getiren el-Bedevi, “Cumhurbaşkanı Hadi’nin yönlendirmelerine uygun olarak maaşların ödenmesi konusunda önemli ilerlemeler kaydedildiğini gördük. Ekonomik istikrarı ve Yemen halkının mağduriyetlerinin giderilmesini de içeren daha kapsamlı bir ekonomik çözüm için uğraşıyoruz” şeklinde konuştu.
Çözüm nasıl gerçekleşecek?
Konuya dair Şarku’l Avsat’ın sorularını cevaplayan Yemen İnsan Hakları Bakanı Dr. Muhammed Asker, çözümün nasıl gerçekleşeceği konusunda, “BMGK’nın barışı kabul etmeleri ve Martin Griffiths’in çabalarına olumlu katkılarda bulunmaları için Husiler ve destekçileri İran’a baskı kurması lazım” ifadeleri kullanıyor.
Asker, hükümet tarafının bu konudaki pozisyonu için ise şunları kaydediyor;
“Darbeye karşı savaşla geçen 4 yılın sonunda görevimizi yeniden güçlendirmeye, kusur ve hatalarımızı gidermeye ve anayasal müesseselerin işlerlik kazanarak etkin hale getirilmesini sağlamaya ihtiyaç duyduğumuza inanıyorum. Anayasal müesseselerin geçici başkent Aden’de işlemesi, vatandaşların hükümete güveninin artması, uluslararası toplumun bir ortak olarak bu kurumlarla ilişkilerini artırması ve istikrarın sağlanması noktasında güven verecektir. Aynı zamanda Yemen’deki siyasi gücün ortak bir çalışma kapsamında bir araya gelerek devletin yeniden ayağa kaldırılmasına, hükümetin çalışmalarının yönlendirilmesine, darbeye karşı direnişe ve hala müesseselerinin büyük bir kısmı darbeciler tarafından gasp edilmiş devlet üzerindeki ganimet savaşlarının bitirilmesine yoğunlaşmasına ihtiyaç duyuluyor. Bununla birlikte savaşın dağıttığı darbe karşıtı siyasi güçlerdeki değişimler kontrol altına alınarak, ortak çıkarlar çerçevesindeki hedeflerin gerçekleştirilmesi için Arap Koalisyonu ile olan ortaklık güçlendirilmeli.”
Konuya dair Şarku’l Avsat’a değerlendirmelerde bulunan Yemenli Siyaset Analisti Hamdan el-Ulyi ise çözüme dair kötümser olduğunu söylüyor.
El-Ulyi, röportajında şunları söylüyor;
“Açıkçası BM ve Yemen ile ilgilenen diğer ülkeler, Husiler ve diğer silahlı örgütlere siyasi çözümü kabul etmeleri için güç kullanımından başka bir baskı aracına sahip değil. Hükümete karşı kullanılabilen birçok diplomatik, siyasi ve ekonomik baskı aracı temelde BM ilkelerini kabul etmeyen milis gruplara karşı işe yaramamaktadır. Husiler de isyancı bir gruptan ibarettir. Böyle bir gruba karşı siyasi çözümü kabul etmesi için onu teslim olmaya ve silah bırakmaya zorlayacak güç kullanımından başka kullanılacak bir baskı aracı yok. Bunu da BM istemiyor. BM, barışı sağlamak için meşru hükümeti, Hudeyde’yi ele geçirme operasyonunu durdurmaya zorladı. Ancak, savaşla var olan bir cemaatle nasıl barış sağlanabilir ki? BM, bu şekilde davranarak devleti milis gruplardan kurtarmayı hedefleyen meşru hükümet ve Arap Koalisyonunun çabalarını engelledi. Ancak aynı BM, Husilerin işlediği savaş suçları ve ihlalleri durdurabilmek bir yana daha da güçlendirdi. Çünkü Husiler, şehirlerde geniş kapsamlı bir demografik değişim meydana getirmeye çalışıyor. Barış geciktikçe onlar da fikirlerini insanlar arasında yayma imkanı buluyor.”
Dünya Husileri izliyor
Husilerin işlediği savaş suçları ve bu suçların dünyaya nasıl yansıdığına dair sorduğumuz soruyu yanıtlayan Yemen İnsan Hakları Bakanı Dr. Muhammed el-Asker, şu değerlendirmeyi yapıyor;
“Evet, dünya faşist Husi hareketinin sadece Yemen için değil bütün dünya için tehlike arz ettiğini anlamaya başladı. Husilerin eski Cumhurbaşkanı Ali Abdullah Salih’i öldürmeleri ve Stockholm anlaşmasını uygulamaktan kaçınmalarından ve Bakanlığımızın dünyaya Husilerin ihlallerine dair açık deliller gösterdikten sonra dünya artık sorumluluklarına saygı duymayan ve uluslararası kanunları önemseyen bir grupla karşı karşıya olduğunu anladı.”
Dr. Asker’in görüşlerini paylaşan el-Ulyi ise şunları söylüyor;
“Dünya, Husileri ve bölgeye arz ettikleri tehdidi çok iyi biliyor. Husilerin işlediği ihlalleri takip ediyor. Ancak onların bir manipülasyon kartı olarak kalmasına göz yumuyor. Bazı büyük devletler Husilerin Arap Yarımadası’nda varlıklarını sürdürmesini bölge ülkelerini manipüle etmek için fırsat olarak görüyor. Bu durum onlara Babu’l Mendeb Boğazı ve Süveyş Kanalı’nı kontrol etme imkanı sağlıyor. Böyle bir fırsatı kaçırırlar mı? Asla. Bu sebeble dünya bu tehlikeyi ve ihlalleri görmezden gelmeye devam edecektir.”
Umudu yeniden diriltmek
Suudi Arabistan Medya ve İletişim Programı Yemen’in Yeniden İmarı ve Kalkınması Birimi Müdürü Abdullah Kedese, Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda, “Suudi Arabistan’ın Yemen’e olan desteği 70’li yılların ortalarında sağladığı kalkınma fonuyla başladı. Bu fon Yemen’de 76 kalkınma projesinin gerçekleşmesine katkı yaptı” şeklinde konuşuyor.
Kedese, bu konuda yaptığı değerlendirmeyi şöyle sürdürüyor;
“Suudi Arabistan’ın meşru hükümetle ortaklaşa uyguladığı Yemen’in kalkınması ve yeniden imarı projesi, Yemen halkının ihtiyaçlarının giderilmesi üzerinde yoğunlaşıyor. Proje, beşeri coğrafya, beşeri kalkınma, yerel üretim ve kişi başına düşen üretim payı gibi verileri inceliyor. Bununla birlikte, ithalat ve ihracat ile hibe ve masraflar gibi birçok ekonomik ayrıntı göz önüne alınıyor. Yemen riyalinin döviz değeri tarihini de incelerken, Suudi Arabistan’ın Yemen Merkez Bankası’na sunduğu destek öncesi ve sonrasına göre değişimi gözlemleme fırsatı yakalıyoruz.”
Suudi Arabistan’ın 2011 yılında Yemen Merkez Bankası’na 3.2 milyar dolar değerinde destek sağladığını anlatan Kedese, şöyle devam ediyor;
“Bu destek Merkez Bankası’nın gücünü artırırken aynı zamanda diğer ülkeleri de Merkez Bankası’na yardım etme hususunda cesaretlendirdi. Bununla beraber, maaşların karşılanması ve temel gıda ihtiyacının giderilmesi konusundaki banka teminatları konusunda önemli katkı sağladı. Bu desteğin büyük bir etkisi oldu. Bu büyük meblağı neden Yemen Merkez Bankası’na verdiğimiz ve bundan nasıl bir fayda sağladığımızı soranlar olacaktır. Tahıl, Pirinç, yağ, şeker, süt gibi birçok ürünün sağlanması için 800 milyon dolarlık bir finans elde ettik. Bu finans söz konusu meblağın verdiği garanti sayesinde Yemen’e geliyor. Düşünün eğer bu olmasaydı Yemen’deki gıda güvenliğinde büyük sorunlar yaşanırdı.”
Yemen’deki imar projelerinin getirdiği bir başka etkinin de petrol ve yakıt alanında kendini gösterdiğini vurgulayan Kedese, sözlerini şöyle devam ettiriyor;
“Üst üste üç ay boyunca Yemen’e petrol yakıtları gönderildi. Bu yakıtlar motorin ve dizeldi. Yemen’deki elektrik ihtiyacının tamamı ya dizel ya da motorinden elde edildiği için bu iki petrol türü seçildi. Program sadece yakıt göndermekle yetinmedi aynı zamanda bunların kullanılması konusunda Yemen’deki ilgili mercilerle ortak çalışma programı hazırlandı. Böylelikle gönderilen bu yakıtların nasıl kullanıldığı ve nerelere aktarıldığı kontrol edildi. Bu yolla her istasyonun ne eksik ne de fazla sadece ihtiyacı kadar yakıt alması sağlandı.”
Yemen’de, günlük 2 ila 4 saat arasında elektrik verildiğini, en iyi ihtimalle bu sürenin 6 saate çıktığını belirten Kedese, “Program olarak 64 elektrik santraline ziyaret gerçekleştirerek bu santrallerin ihtiyaçlarını tespit ettik ve çalışmaya başladık” şeklinde konuştu.
Elektrik konusuna büyük önem verdiklerini çünkü bu konunun  hastane ve okullar açısından önemli olmakla birlikte, evlerde gıdaların muhafaza edilebilmesi konusunda da önem arz etiğini belirten Kedese, “Destek sağlanan 10’dan fazla santralden ihtiyacını karşılayan 16 milyon insanın hayatı değişti. Bu sebeple sağladığımız destek sadece mali bir destek olarak kalmadı. İnsanların hayat tarzına da büyük etkisi oldu” ifadelerini kullandı.
Kedese, Şarku’l Avsat’a verdiği röportajda, sözlerini şöyle sürdürdü;
“Dünya Gıda Programı gibi insani yardımların kullanımı için sağlanan bir başka fon daha açıldı. Aynı zamanda, BM Çocuklara Yardım Fonu’nun (UNİCEF) maaşları karşılaması için 70 milyon dolarlık bir finans sağlandı. Bu finansın büyük bir bölümü Husilerin işgali altındaki bölgelerde bulunan okullarda çalışan öğretmenlere gitti. Suudi Arabistan yardım konusunda hiçbir ayrım gözetmiyor. Riyad, bugüne kadar gerek doktor maaşları, gerekse sağlık cihazları için Husilerin kontrolündeki Saada ve Hucce’deki hastanelere 10 milyon doları aşkın bir yardım sağladı. Husilerin kontrolündeki bu bölgelere giremememize rağmen bu yardımları sürdürüyoruz. Sağlanan yardımların yerine ulaştırılmasından emin olduktan sonra ödeme işlemi yapılıyor. Suudi Arabistan, Yemen’e iki yoldan destek sağlıyor. Birincisi, Husilerin kontrolündeki bölgelerde yaşayan Yemenlilere yardım etmesi için BM kurumlarını desteklemek. İkincisi ise Yemen’in yeniden imarı ve kalkınması için doğrudan doğruya Kral Selman Gıda ve İnsani İşler Merkezi aracılığıyla yapılan çalışmalar.”
Kedese, röportajında, sözlerini şöyle tamamladı:
“Suudi Arabistan Yemen’in Yeniden İmarı ve Kalkınması Programı, Yemen’de 7 sektörü destekliyor. Bunlar; kara yolları, limanlar ve havalimanları, su ve barajlar, eğitim, sağlık, elektrik ve enerji, ziraat ve balıkçılık, sivil ve resmi binaların inşaasıdır.”



Eski Suriye Devlet Başkanı Yardımcısı Abdulhalim Haddam’ın günlükleri 6: Saddam ile Rafsancani arasında gizli barış mektuplaşmaları

Saddam Hüseyin, 21 Haziran 1997'de İran Sağlık Bakanı'nı kabul etti (Getty- AFP) * İran lideri Ali Hamaney’in geçtiğimiz 21 Mart'ta yayınlanan fotoğrafı (AFP) *Eski İran Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani (Getty)
Saddam Hüseyin, 21 Haziran 1997'de İran Sağlık Bakanı'nı kabul etti (Getty- AFP) * İran lideri Ali Hamaney’in geçtiğimiz 21 Mart'ta yayınlanan fotoğrafı (AFP) *Eski İran Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani (Getty)
TT

Eski Suriye Devlet Başkanı Yardımcısı Abdulhalim Haddam’ın günlükleri 6: Saddam ile Rafsancani arasında gizli barış mektuplaşmaları

Saddam Hüseyin, 21 Haziran 1997'de İran Sağlık Bakanı'nı kabul etti (Getty- AFP) * İran lideri Ali Hamaney’in geçtiğimiz 21 Mart'ta yayınlanan fotoğrafı (AFP) *Eski İran Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani (Getty)
Saddam Hüseyin, 21 Haziran 1997'de İran Sağlık Bakanı'nı kabul etti (Getty- AFP) * İran lideri Ali Hamaney’in geçtiğimiz 21 Mart'ta yayınlanan fotoğrafı (AFP) *Eski İran Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani (Getty)

Suriye’nin eski Devlet Başkanı Yardımcısı Abdulhalim Haddam’ın Şarku’l Avsat tarafından yayınlanan anılarının altıncı bölümünde Irak'ın 1990 yılında Kuveyt'i işgalinden önce İran rejiminin lideri “Rehber” Ali Hamaney, Cumhurbaşkanı Haşimi Rafsancani, Irak Cumhurbaşkanı Saddam Hüseyin arasındaki mektuplardan bahsediyor.
Bazıları kamuoyunda ilk kez yayınlanacak olan bu gizli mektuplara nasıl ulaştığından bahsetmeyen Haddam, bunlara dair bir değerlendirme sunuyor. Suriye - İran ilişkilerinin anlattığı kitabının taslağında, Saddam’ın Kuveyt’i işgal etme hazırlıkları kapsamında bir adım daha atıp, İran’la gerilimi düşürmeye karar verdiğini ifade ediyor. Böylece bir yandan güçlerini İran-Irak sınırından çekebileceğine öbür yandan Kuveyt’e savaş açması durumunda İran’a ona saldırma fırsatı vermemiş olacağına dikkat çekiyor.
21 Nisan-4 Ağustos 1990 tarihleri arasında İran ve Saddam arasında çok sayıda mektuplaşma yaşandı.
Haddam, “Taraflar arasındaki bu yazışmaları, Kuveyt işgalinin geçici bir olay olmadığının anlaşılması için okuyucuya sunuyorum. Ayrıca hedefin borçlar ve petrol fiyatları konusundaki anlaşmazlıklar olduğu açıklanmıştı, oysa bunun çok daha ötesinde çıkarlar söz konusu” diyor. Şarku’l Avsat bugün Kuveyt’in işgalinden önce tarafların birbirlerine gönderdikleri mektupları yayınlıyor:

Sayın Ali Hamaney ve Sayın Haşimi Rafsancani

Allah’ın selamı üzerinize olsun;
Sizlere daha önce İran -Irak Savaşı (1980-1990) sırasında dolaylı bir şekilde mevcut tek yol olan Irak medyası aracılığıyla hitap etmiştim ve karşılık olarak sizlerin de medyadan yaptığı açıklamaları dinlemiştim. Bu konudaki son girişimimiz hiç şüphe yok ki tam ve kapsamlı bir barış sağlanması yönünde olmuştu. Nitekim 5 Ocak 1990 tarihinde de barış ilan etmiştik. Ancak iki ülke arasında arzu ettiğimiz barış için gerekli yolu henüz açabilmiş değiliz. Savaş trajedileri ve yeniden patlak vermesi olasılıklarını bir kenara bırakalım. Şüphe dolu açıklamalar, zan ve endişelerin hayırlı ve umutlu olan düşüncelere baskın gelmesi anlaşılabilir bir durum. Şimdi her iki tarafın da kendi bakış açılarıyla söylediklerini tekrar etmeye gerek yok. Zira bu tekrar, diyaloğu kapsamı ve yapıcı amaçlarından uzaklaştırıp tartışmalara neden olabilir. Yalnızca Irak ve İran arasında değil tüm Arap ülkeleri ve İran arasında umduğumuz acil ve kapsamlı barışın önüne geçecek anlaşmazlık noktaları ortaya çıkabilir.
Bu kez sizlerle doğrudan iletişime geçiyorum. Müslümanların Rahman’ın rızasını kazanmak için oruç tutuğu bu mübarek ayda aramızda doğrudan bir görüşme gerçekleştirme teklifinde bulunuyorum. Bizim tarafımızdan bu mektubun sahibi Allah’ın kulu Saddam, Yardımcısı İzzet İbrahim ed-Durri ve yardımcılarımızdan bir heyetin sizin tarafınızdan siz Ali Hamaney, Haşimi Rafsancani ve yardımcılarınızdan bir ekibin katıldığı bir zirve önerisinde bulunuyorum. Ayrıca bu görüşmenin Mekke-i Mükkereme’de Beytullah’ta veya uzlaşma sağladığımız başka bir mekânda gerçekleştirmeyi ve Allah’ın yardımıyla halklarımız ve tüm İslam aleminin beklediği barışa ulaşmayı talep ediyorum. Böylece herhangi bir sebepten ötürü yeniden akabilecek kanları korumaya almış oluruz. Irak ve İran arasında fitne çıkmasına neden olan güçlerin savaşı yeniden körükleyip iki ülke arasında barış sağlamasını uzak bir ihtimale dönüştürmesi mevcut olasılıklar dahilinde.
Bazı süper ve büyük güçler ile Siyonistler tarafından Irak ve Arap ulusuna yapılan tehditleri muhakkak takip ediyorsunuzdur. Şüphe yok ki bu tehditlerin asıl amacının bölgede fesat çıkarmak ve sapkın yolunu tıkayan, bunun yanlışlığını gösteren, bölgedeki şeytani arzu ve hırslarını gerçekleştirilmesini engelleyen ve her Müslüman hatta Allah’a, kitaplarına, peygamberlerine ve ahiret gününe iman eden herkes için çok değerli olan Filistin’deki Arap toprakları ve mukaddes Kudüs’teki işgalini sonlandırmak isteyenlere baskı uygulamak için Siyonist oluşumun varlığını sürdürmek olduğunun farkındasınızdır.
Allah’ın yardımıyla oklarının hedefi tutturamamasını ve hayal kırıklığına uğramalarını niyaz ettiğimiz kötü güçler, bir yandan İran ile diğer yandan Irak ve Arap ulusu ile kanlı ve silahlı çatışmaları yeniden tesis etmek için çalışacaktır. Bunu gerçekleştirmek için gerekli imkanlara sahipler. Bu gerçekleştiği takdirde tüm Müslümanlar, imkân ve yeteneklerini Filistin’deki kutsallarını kurtarmaya yönlendirme fırsatını kaybetmekle kalmayıp aynı zamanda sahip olduklarının çoğunu da kaybedeceklerdir.
Irak'ın doğru olduğunu düşündüğü şeyi başarmanın ve İran'ın doğru olarak gördüğü şeye ulaşmanın aramızda gerçekleştirilecek ve barış çabalarına gölge düşürmek isteyenlerin planlarını suya düşürecek doğrudan görüşmeyle mümkün olacağına inanıyoruz. Niyetimiz Allah’ı da halklarımızı da razı edecek içtenlikli bir barış sağlanması yönünde. Derin ve sağlam bir inançla iki ülkenin vazgeçilmez haklarını sağlama niyetindeyiz.
Hayırlı işlerde acele ediniz ilkesine dayanarak sizlere mübarek Ramazan Bayramı’nın ikinci günü veya uzlaştığımız başka bir günde bu görüşmeyi gerçekleştirmeyi teklif ediyorum.
Mekke ziyaretiniz ve ev sahibi ülkenin ilgili tören gereksinimleri ile ilgili olarak, Suudi Arabistan’da kardeşlerimizle karşılıklı saygı ve kardeşlik temelinde Kral Fahd bin Abdulaziz’den gerekli düzenleme ve hazırlıkları yapmasını rica edeceğiz. Şu ana kadar bu mektubun içeriği ile ilgili herhangi bir bilgilendirmede bulunulmadığını belirtmek isteriz.
Toplantının gerekliliklerini hazırlamak ve durumu kolaylaştırmak için Tahran ve Bağdat’ta karşılıklı olarak temsilcilerimiz olması ve gerekli iletişimin sağlanması için iki başkent arasında doğrudan telefon hatları açmanın gerektiğini düşünüyoruz.
Allah’ım teklif ettiğime şahit ol.”
Vesselamu Aleyküm
Saddam Hüseyin
21 Nisan 1990 / 25 Ramazan 1410 - Bağdat

Birkaç gün sonra Saddam Hüseyin, Rafsancani’den mektubuna bir yanıt aldı:
“Sayın Saddam Hüseyin,
Mektubunuz elime ulaştı. Aslında keşke bu mektubun konuları sekiz yıl önce dikkate alınmış olsaydı. Asker göndermek yerine bu mektup gönderilmiş olunsaydı. İran, Irak ve belki de tüm İslam alemi bugün tüm bu kayıp ve kurbanlarla karşı karşıya kalmazdı. Herkes biliyor ki İslam Devrimi, her zaman İslam ülkelerinin yakınlaşması, İslam ve Müslümanların ihtişamı ve büyüklüğünü, gaspçı İsrail rejimine karşı mücadele ve Filistin’in kurtuluşu konularını başından beri ve daima en öncelikli konuları arasına yerleştirmiştir. Keşke Arap dünyasındaki tüm ülkeler, bazılarının yaptığı gibi bu Siyonizm, küstahlığı ve onunla iş birliği yapılmasına karşı olan devrimin tutumunu bilseydi. Şimdi Ortadoğu’daki denge İslam’ın lehine olacak, İsrail ve küstahlığı varlığını bu kadar genişletme fırsatı bulamayacaktı. Elbette ki Arap ulusu ile bir sorunumuz yok. Son 10 yıl içerisinde tarihi bir fırsatın kaçırılmış olması üzücü bir durum. Devrimin başından itibaren bize istemediğimiz yıkıcı bir savaş dayatıldı. Bu savaş, ülkenin batı sınırlarındaki topraklarımızın büyük bir kısmını etkisi altına aldı. İran ve Irak’ın mücadele için kullanılması gereken insani, ekonomik ve asker, enerji ve imkanlar heder oldu. İslam düşmanları ve büyük güçler, onları koruma bahanesinden yararlandılar ve müdahalelerini arttırdılar. Bunun yanı sıra İsrail, bu fırsatı değerlendirip düşmanca genişleme planlarından bazılarını uygulamaya koydu. Bunun sonuçlarından biri, (Mısır ve İsrail arasındaki) Camp David anlaşması ve bazı ülkelerin İsrail ile pazarlık yapmasının normal bir durum haline gelmesi oldu.
Defalarca söyledik savaş patlak vermeseydi, İran ve Irak halkının elindeki imkanlar birlik uğruna ve Müslümanların çıkarlarını korumak için kullanılsaydı Batı küstahlığı ve Siyonizm buna cesaret edemeyecekti.
Her halükârda olan her şeyden bir ders çıkarılmalı, barış ve savaşsızlık halinin devam etmesine ve yeniden savaşın patlak vermesine dikkat edilmelidir. Aksi takdirde İran ve Irak devletleriyle halkları için daha çok acı ve yıkım, İslam ümmeti için daha büyük bir zayıflık söz konusu olacak. Küresel inançsızlığa ayrıcalık kazanma fırsat ve mutluluğu sunulacak. Elbetteki dayatılan savaş tecrübesi, bir askeri saldırının İslami kitlelerin iradesine bağlı bir devrimin temelleri ve direklerini sarsmayacağının anlaşılmasını sağladı.
Burada devrimin lideri ve kurucusu İmam Humeyni’nin kabul kararından sonra bunu ilan ettiğini vurgulamak gerek. Nitekim Humeyni, “Halkımızla dürüstçe konuşuyoruz. 598 sayılı karar çerçevesinde sağlam bir barış düşünüyoruz. Bu hiçbir şekilde bir taktik değil” demişti. Gerçek ve kapsamlı bir barışa ulaşma çabamızda herhangi bir şüphenin galip gelmesine izin vermeyeceğiz. Sayın Hamaney, merhum imamımızın kapsamlı bir barışa ulaşmak için çizdiği yolu sıkı bir şekilde sürdürüyor. Bu temelde özellikle de gaspçı İsrail’in koruyucularının daha fazla ayrıcalık elde etmek, Müslümanları zayıflatmak ve Siyonistleri güçlendirmek için İslam dünyasının parçalanmasından yararlanmaya çalıştığı mevcut durumda iki ülkeyi kapsamlı bir barışa ulaştıracak her türlü girişim ve öneriyi memnuniyetle karşılıyoruz. Ne savaş ne de barışın olmadığı bir durumu arzu etmiyoruz. Fakat kararlı bir şekilde İslam ümmetinin çıkarlarını koruyan gerçek ve kapsamlı barış yollarını tercih ediyoruz.
Müslüman topraklarının bir kısmının işgaline devam edilmesi kapsamlı ve bir barış yolunda hareketimizi yavaşlatacak veya sonuçsuz bırakacaktır. Biliyorsunuz ki savaşı durdurma kararımızın ardından Irak içindeki tüm kuvvetlerimizi gecikmeden sınırlarımıza çektik. Emin olun ki, kendilerini İslam'a ve devrime adayan İran halkı için bu durum karşı tarafın iyi niyetine dair onda ciddi bir şüphe yaratıyor. Barış yolunda yürürken savunma safhasında da halkın güvenine sahip olmaya kararlıyız.
Bir diğer nokta iki ülkenin liderleri arasında temas kurulmadan önce tarafımızdan bir temsilci ve sizin tarafınızdan bir temsilci, nihai karar için gerekli zemin ve hazırlık adımlarının çok geç olmadan elde edilebilmesi için başarılması gereken şeyler hakkında konuşmak üzere her iki tarafla dostane ilişkileri olan ülkelerden birinde bir araya gelmelidir.
Öte yandan prosedürler, ihtilafların çözümü için uygun çerçeve olarak 598 sayılı kararın benimsenmesiyle ilgili herhangi bir kusur olmayacak şekilde olmalıdır.
“Ben sadece gücüm yettiğince düzeltmek istiyorum. Başarım ancak Allah’ın yardımı iledir. Ben sadece O’na tevekkül ettim ve sadece O’na yöneliyorum.” (Hud Suresi 11/88)
Selam hidayet yolunu benimseyenlerin üzerine olsun.
Ali Ekber Haşimi Rafsancani
1 Mayıs 1990 / 6 Şevval 1410

Filistin lideri Yaser Arafat'ın gönderdiği bir delege, Saddam'ın mektubunu Tahran'a ulaştırdı:

Sayın Ali Hamaney ve Sayın Haşimi Rafsancani
Cihat ve devrime selam olsun.
Elçimiz Ebu Halid’in size Cumhurbaşkanı Saddam Hüseyin tarafından gönderilen özel bir mektubu ulaştırması fırsatını değerlendiriyorum. Bu ani ve önemli mektup Irak’tan İran’a hatta Irak yönetiminde İran yönetimindeki kardeşlerine, genelde İslam ümmeti, özelde Arap ulusunun içinden geçtiği tehlikeli koşulların dikte ettiği bir iyi niyet girişimidir.
Sayın Cumhurbaşkanı Saddam Hüseyin’in yaptığı bu girişimin önünde Arap ve İslam alemleri hatta üçüncü dünya ülkelerinin halkları ve özellikle de Filistin halkı sizden olumlu ve yapıcı bir girişim bekliyorlar(…)
Tüm sevgim ve kardeşlik duygularımla Müslümanların arzu ettiği ve başarıya ulaşması için can attığı bu mübarek adımı hızlandırma çağrısında bulunuyorum.
Kardeşiniz Yaser Arafat el-Hüseyni
Filistin Devlet Başkanı
22 Mayıs 1990 / 27 Şevval 1410

Saddam’ın 19 Mayıs tarihli mektubunun metni;

Selamlamadan sonra: El yazısıyla gönderilen cevap mektubunuzu aldım. Okudum ardından yönetimdeki kardeşlerimle de birkaç kez okuduk.  Her ne kadar çatışmanın bir nedeni ya da sonucu olan, iki ülke arasında askıdaki sorunlara kesin ve nihai bir çözüm sunmak için zirve düzeyinde sizinle aramızda bir toplantı yapma teklifimizi kabul ettiğinizi anladık ve bundan memnuniyet duyduk ancak buna rağmen mesajın ruhu umduğumuz gibi değildi. Bunun nedeni ise başlangıçta ve fırsat bulunan her yerde gizli ifadeler/imalar içeriyordu. Sonuç kısmında ise kaba idi.
Sayın Rafsancani, doğrudan size yazmayı düşündüğümüzde aramızdaki ilişkiyi özel durum açısından gözden geçirdik. Yazma yönteminin doğrudan bir yöntem olduğunu fark ettik. Doğrudan bir toplantı ve doğrudan bir diyalog elde etmenin en uygun yolu olduğunu keşfettik. Irak ile İran hatta Arap milleti ile İran arasında arzu edilen barışı sağlamak için daha etkili bir yol olmadığı kanısına vardık.
Aramızdaki barışın, tek taraflı bir inançla sağlanmayacağını bildiğinizi varsayıyoruz. Biliyorsunuz ki bir tarafın sunduğu gözetimin diğer taraftan bir girişim söz konusu olmadıkça faydası olmaz.
İlk mektubumuzu yazmadan önce son 10 yıl boyunca her iki taraf da birbirine güçlü belki de en kaba ifadeleri kullandık. Bu üslubun etkisi ve bu etkinin bir türü olan aramızdaki çatışma ve savaş safhaları barışa ulaştırmadı.
Mektubunuzda yer alan ifade ve terimler arasında ‘dayatılan savaş’ ve ‘anlama yavaşlığı’ yer aldı. Mektubunuzu bu tür yazışmalarda alışıldığı üzere ‘Selamun Aleyküm’ ifadesi ile değil de ‘Selam hidayet yolunu benimseyenlerin üzerine olsun’ ifadesiyle sona erdirdiniz.
İnandığımız ve bizim için büyük anlamları olduğu için başka hiçbir neden olmaksızın barış istediğimiz için mektubumuzda insani değerlerimizi ve niyetimizi ortaya koyan ifade ve kavramlar kullandık. Yalnızca Allah’ı ve insanları razı edecek ifadeler kullandık. Bu, algı ve fikirlerimizde bir değişikliğin başlangıcı anlamına gelmez. Aksine muhatabımıza daha yakın yeni bir kapı açmak istediğimiz ve onurlu, halkımız ve insanlığa hizmet eden bir hedef olarak gördüğümüz barış yaklaşımı lehine onu daha fazla etkileme yeteneğine sahip olduğumuz anlamına gelir. Çünkü bu yöntem, bu amaç için en uygun yol ve yöntemdir. Yeni bir iletişim yöntemi denememiz gerekiyor. Bu ne savaş ne de geçmiş zamana dair bir yöntem olmamalı. Bu nedenle en uygun yöntemin yazışma olduğuna karar verdik.
(…)
Barışa ulaşmak için birlikte çabalarken, hiçbirimizin geleceğin pahasına geçmişle meşgul olmaması tavsiye edilir. Çünkü geçmiş olayları yeniden hatırlayıp durma politikasına bağlı kalmak, bu tutumu sergileyen herkesin halk tarafından suçlanmasına neden olur. Hepimizin yavaş anladığı anlamına gelir. Bu tavrımızla, niyetimiz geçmişten kaçmak değil. Çünkü biliyor ya da tahmin edersiniz ki bizler savaş ve düşmanlığı kimin nasıl başlattığına dair bakış açımızı ayrıntılı belgelerle destekleyerek masaya koyabiliriz. Ayrıca belgelerin halkı ya da daha geniş çapta insanlığı ikna etme konusunda herhangi bir tarafın söyledikleri ya da ön yargılı açıklamalarından daha etkili olacağını da bilirsiniz. Yine biliyorsunuz ki bu konunun üzerine düşüp derinlerine dalmak, 1988 yılının Temmuz ayı öncesine işaret ettiğiniz gibi kronolojik sırada biri ilk olduğu temelindeki araştırmamızın giriş noktası kabul edilirse, savaş dönemi ve sonrasına, ondan önceki veya ona karşılık gelen zamana paralel argümanı kanıtlamak, zaman ve çaba gerektirir. Çatışmanın her iki tarafının da başlangıç için bir zaman belirlediğini ve diğer tarafın dayandığı argüman ve gerçekler dışında argümanlara ayrıca pratik ve yasal gerçeklere dayandığını da bilirsiniz. Buradan, kimin savaşı dayatılmış bir savaş olarak tanımlama hakkına sahip olduğu ve kimin asker göndermek yerine mektup göndermeye eseflenme hakkı olduğu ortaya çıkacaktır. (…)
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin (BMGK) 598 sayılı kararına gelince; bize göre iki ülke arasında üzerinde anlaşılan kapsamlı ve kalıcı bir barış planı olarak 1987 yılının Temmuz ayında kabul ettiğimizden bu yana içerdiği ilke ve hükümlere bağlılık gösterdik, hala da gösteriyoruz.
Bu temelde iki ülkenin de eşit derecede yararlanacağı bir barış arayışı içindeyiz. Çatışmanın her iki tarafının da barışı sağlamaya yönelik ciddi bir istek, anlamlı pratik işaretler dışında görüşme için peşin bir bedel ödemesi gerekmiyor. Barış sağlandığında her ülkenin ordusu kendi ülkesinde olacak. Hiçbirinin de iki ülkedeki herhangi bir karış toprak ya da suda bir uzantısı olmayacak. Özel şartlar ne savaş ne de barış durumunu zorunlu kıldı.
Mektubunuzda Irak topraklarından çekildiğinizi belirttiniz. Bununla, bilinen özel koşullar altında Halepçe'den cümlenin sonuna kadar çekilmenizi kastediyorsunuz.
Bu konuya cevabımız, ordularımızın 1980 yılında silahlı çatışmanın başlangıcında bilinen koşullar altında girdikleri topraklarınızdan çekildiğidir. Çekilme, 20 Haziran 1982 tarihinde gerçekleşti. 10 Haziran 1982 tarihinde de görsel ve işitsel medya aracılığıyla çekilme kararı aldığımızı ve en fazla on gün içinde çekileceğimizi duyurmuştuk. Nitekim bunu da uyguladık. Öte yandan kuvvetleriniz özel savaş koşullarında Halepçe'den çekildi. Bu koşullar ordularımızın çekildiği koşullar değildi.
Bu nedenle Halepçe’den özel koşullar altında gerçekleştirdiğiniz çekilmenin açgözlü olmadığınızın, başkalarının topraklarına el koyma arzunuz bulunmadığının ve iyi niyetinizin kanıtı olarak değerlendiriyorsanız, 1982 yılında topraklarınızdan çekilişimiz ve 1988 yılının Temmuz ayında güney ve orta kesimlerde gerçekleştirilen Tawakalna ala Allah (Allah’a dayandık) Operasyonlarının dördüncüsünden sonra topraklarınızdan çekilmemiz başka delillerle birlikte iyi niyetimiz ve Irak’ın İran’ın bir karış toprağına el koyma isteğinin olmadığının kanıtıdır.
Her halükârda bizim açımızdan barış, herhangi bir tarafın bir diğerinin sabit hakkını gasp etmemesi ve ne bir karış toprak ne de bir yudum suyuna el koymaması anlamına gelir. Bu, en zor ve düşmanca durumlarda bile altını çizdiğimiz ve bağlı kaldığımız bir yöntemdir. Bu nedenle barış görüşmelerinde başarıya ulaşmanın bir yolu olarak sizi buna bağlı kalmaya çağırırken, bizim de Allah’ın izniyle buna bağlı kalacağımız açıktır.
“Cenevre'deki büyükelçimiz tarafından oradaki büyükelçinize iki tarafın temsilcileri arasında yapılacak bir ön görüşme ile ilgili sorulan sorulara verdiğiniz yanıttan, zirve toplantısına hazırlanmak için bu yöntemi tercih ettiğinizi anladık. Bunu kabul ediyoruz. Cenevre'deki büyükelçimiz Barzan et-Tikriti, büyükelçiniz Cyrus Nasseri ile her iki tarafın da görüş alışverişinde bulunması için bize yetki verdi. Böylelikle her bir taraf, zirve düzeyinde toplantı yaparken bizim için tabloyu netleştirmek ve görevimizi kolaylaştırmak için bizi ilgilendiren konularda karşı tarafın görüşünü bilebilecek.
Zirvenin yapılacağı yer konusunda hala teklifinizi bekliyoruz, çünkü cevabınızda önerdiğimiz yer; Mekke-i Mükerreme hakkında net bir görüş bulamadık. Bu, delegelerin tartışacağı konulardan biri olabilir.
Zirveye kimlerin katılacağına gelince, zirve düzeyinde gerçekleştirilecek toplantının iki ülkedeki ana karar alma mercilerini içermesi gerektiğine inanıyoruz. Bu görüşmenin iki ülke arasında bir zirve düzeyinde gerçekleştirilmesi fikrini kabul ediyorsanız, biz Allah’a tevekkül edip bunu düzenlemeye hazırız. Çünkü bizlerin zirveye katılması meseleleri iki taraf için de kabul edilebilir nihai bir çözüme kavuşturma konusundaki ciddiyetimiz açısından bir sınav niteliğindedir. Allah’ın yardımıyla bu başarıldığı takdirde ardından kalıcı ve kapsamlı bir barış söz konusu olacaktır. Önemli karar mercilerinin zirvenin dışında tutulması üzerinde anlaşılanların uygulanması ve buna bağlılık gösterilmesinin düzeyini etkileyecektir (…).
Barış, aslında psikolojik olarak iplerini dokuyanların içinde başlar ki gönüllerde istikrarlı bir hal alabilsin. Bu nedenle barış sağlama sürecine en başından katılanlar, kendilerini ahlaki ve psikolojik olarak onu uygulamaktan ve ona bağlı kalmaktan sorumlu olduklarını görecekler. Karar merkezinin tüm ağırlığının varlığı, kararlaştırıldıktan sonra barış sürecini karmaşıklaştıracak veya geciktirecek her türlü tartışmayı ortadan kaldırır. Bu nedenle Devrimci Komuta Konseyi Başkanı, Cumhurbaşkanı ve Devrimci Komuta Konseyi Başkan Yardımcısı’nın zirve toplantısına katılması önerimizi yineliyoruz. İran tarafından Hamaney ile Rafsancani'nin zirveye katılmasını umuyoruz.
Saddam Hüseyin
19 Mayıs 1990 / 24 Şevval 1410 - Bağdat

Rafsancani’nin bu mektuba cevabı aşağıdaki gibidir:

Selamlamadan sonra: Mektubunuzu aldım (…). Mektubunuzdan da anlaşıldığı üzere hükümetinizin barış konusunda ciddi olma olasılığı göz önüne alındığında, size ikinci cevabımızı gönderiyoruz. Ancak bundan sonra gerekli haller dışında mektup alışverişiyle zaman kaybetmeyeceğimizi ve iki halk ve bölgenin ne savaş ne de barışın olmadığı bir durumdan daha fazla acı çekmemesini umuyoruz. Allah’a niyazım; bu son mektup olur ve barış yolunda ciddi pratik adımlara tanıklık ederiz.
Mektubunuzda cevap mektubumuzun bazı ifadeleri ve içeriğiyle ilgili bir şikayetler var. Barış mektuplarında zararlı veya acı verici konuları gündeme getirmeyi biz de tasvip etmiyoruz. Ancak maalesef, bu binanın temeli yazdığınız ilk mektupta atıldı. Size göre çatışma kalıntılarını ortadan kaldırmak ve dostluk yolunu açmak için gönderilen ilk mektubunuzda ilk iddianız ‘Arap ulusuyla’ mücadele ettiğimiz yönünde. Bu konuda büyük çabalar sarf edildiği ancak ne başarı ne de bir sonuç elde edilebildiğiydi.
Siz ve o günlerde ‘İlerici Hareket’ ve ‘Yüzleşme Cephesi’ hakkında konuşan partiniz, savaş boyunca sizi destekleyenler arasında ‘Arap ulusundan’ olmayan bireyler olduğunu söylemiştiniz. Yazım-yayın ve bazen de bazı belgeleri sunma konusunda kimliklerini ifşa etmek için bir dereceye kadar yeterince çaba gösterildi. İlerici hükümetlerin ve sizinle birlikte ‘yüzleşme cephesinde’ bir siperde bulunanların çoğunun bu mücadelede bizimle olduklarını veya en azından önyargılı olmadıklarını unutmanız pek olası değil.
İlk mektubunuzda, emperyalizmin saldırısına karşı Filistin, Filistinliler ve direniş güçlerinin faaliyetlerini benimseme tutumundan bahsettiniz. Ancak bu mektubu yazanların bu alanda öncü olan İran İslam Cumhuriyeti'nin (Filistin) davasına olan sempatisine kayıtsız kalmaları ve küstah saldırının ilk hedefinin İran devrimi olduğunu bilmemeleri olası değildir. Mektup, güven inşa etmek için yazılmış olsaydı, bu gerçeği göz ardı etmemek daha iyi olurdu.
Üstelik resmi yazışmalarda izlenen görgü kuralları birinci ve ikinci mektuplarınızda dikkate alınmamış. Mektubumuzda işaret ettiklerinize benzer, olumsuz ve acı verici argümanlar içeren ifadelerle karşılaştım. En iyisi bunları aşmak. Şikâyet etmenin yolunu açmamış olsaydınız bunları yazamazdık. Çünkü bir kavga ve mektup savaşı değil, barış arayışı içindeyiz.
Görüşmelerdeki temsilcilerin seviyesine gelince, Sayın Hamaney'in toplantılara katılmayacağını açıklığa kavuşturmakta fayda var. Tabii ki Cumhurbaşkanı ve diğer yetkililer liderin görüşüne aykırı bir şey yapmayacaklar ve Cumhurbaşkanı katılırsa kaçınılmaz olarak tam yetkiye sahip olacak. Mektubunuzda ifade ettiğiniz endişeye gerek yok.
Barış yolunda iyi niyet ve ciddiyeti kanıtlamak için, ikinci mektupta 598 sayılı Kararın kabulünden sonra kuvvetlerimizin geri çekilmesi ile Kudüs operasyonlarından sonraki durum ve Hürremşehr’in geri alınması ve savaşın sonunda taktiksel geri çekilme arasında bir karşılaştırma yapıldı.
Daha fazla açıklamaya gerek olmayan bu araştırmaya girmemiş olmanız arzu edilirdi. Siz kendiniz biliyorsunuz ki Hürremşehr’in fethinden sonra bile askeri güçleriniz, Naft Shahr, Khosravi, Mehran şehirleri güney cephesiyle farklı koşullara sahip onlarca kuvvet dahil olmak üzere İran topraklarında birçok yerde askeri kuvvetleriniz merkezi cephede kaldı. Bölgelerin çoğu savaşın ilk gününden ve şimdiye kadar kuvvetlerinizin işgali altında olduğundan, askeri liderlerinizin bu gerçekleri sizden gizlemesi pek olası değil.
Tepkilere yol açan provokatif durumlardan kaçınmamız gerektiği mektuplarda defalarca vurgulanmasına rağmen bu iddialarla çelişen bazı iddialara atıfta bulunulmuştur. Hakların tanımının kişisel izlenim ve isteklere değil, bilinen yasa ve yönetmeliklere göre olduğunu biliyorsunuz. İki devlet arasında barışı sağlamanın önemli ilkelerinden biri, sözleşmenin yerine getirilmesi ve uluslararası garantilere saygıdır. 598 sayılı kararın kabul edildiğine dair onayınızı olumlu olarak değerlendirdik. Ancak bu kararın açık ve belirsizlik içermediğini ve uygulanmasından sorumlu olan Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri tarafından önerilen yöntemler temelinde uygulanabileceğini belirtmekte fayda var.
Yararsız tutumların tekrarı, Genel Sekreterin gözetimindeki birkaç tur görüşme sırasında pratik açıdan yararlı olmadıklarını gösterdi. Genel Sekreter’in temel görevlerinden biri olan 598 sayılı Karara göre iki ülke arasında kapsamlı ve istikrarlı bir barış tesis etmek için savaşı başlatan kişiyi belirlemede sorun olduğunu kapsamlı ve nihai bir barışa ulaşmak için aşamalı önlemlere ve pratik adımlara giden yolu kapattığını ortaya koydu. Kanıtı olmayan iddialar da öne sürüyoruz ve bu nitelikteki her şey iyi niyetle çelişiyor. Bunların her iki tarafın barışçıl hedefleriyle tutarsız olduğunu düşünüyoruz. Bağdat'ta yapılan zirve toplantısı kararında 598 sayılı karar ile Irak ve İran'ın haklarına yansıyan uygunsuz ifadelerin, iyi niyet, barış ve dostluğa güven kazanma yolunda sorun yaratması üzücüdür.
Büyükelçi Nasseri, temsilciniz (Barzan et-Tikriti) ile görüşmelerde bizim temsilcimizdir. Görevi, kararı uygulamak ve iki ülke arasındaki barışçıl ilişkilerin yeniden başlamasına zemin hazırlamak için temel konular hakkında konuşmaktır. Zaman öldürmeye ve mevcut durumu uzatmaya neden olan resmi ve marjinal meselelerin tartışılmasına katılmaktan kaçınmasını istedik. İki ülkenin Cumhurbaşkanları toplantısının ancak iki tarafın olumlu sonuçlarından emin olması halinde uygun ve geçerli olacağını vurgulamalıyız. Aksi takdirde, mevcut durumdan daha fazla olumsuz etkileri ve kayıpları olabilir.
Zirvenin yapılacağı yere gelince, Suudi Arabistan toprakları şu anda barış görüşmeleri için uygun bir yer değil. Çeşitli yerlerin varlığına dikkat edersek, iki tarafın doğru yeri seçmesi bizim için sorun teşkil etmeyecektir. (…) Genel Sekreterin ön görüşmelerdeki gelişmelerden haberdar olması doğaldır ve gerekli durumlarda barışın geliştirilmesine yönelik görüş ve girişimlerinden faydalanabilir (…).
Mektubumu sona erdirirken, Allahu Teala'dan anlaşmazlığı ortadan kaldırmak ve iki halk için barış yolunu açmak üzere bizi tam başarıya ulaştırmasını diliyorum.
Ali Ekber Haşimi Rafsancani, Tahran

Eski Suriye Dışişleri Bakanı Haddam’ın günlükleri 5: Bush, Avn’ın ‘engel’ olduğunu bildirdiği bir mektup gönderdi… Esed bunu isyanı sonlandırmak için bir ‘yeşil ışık’ olarak nitelendirdi

Eski Suriye Devlet Başkanı Yardımcısı Abdulhalim Haddam’ın günlükleri 4: ‘Güçlerimiz Hizbullah’ın kışlasına saldırdı’

Eski Suriye Devlet Başkanı Yardımcısı Abdulhalim Haddam’ın günlükleri 3: ‘Hariri, Canbolat’ın teklifi üzerine bizimle bir araya geldi. Hafız Esed kendisini sınadı’

Eski Suriye Devlet Başkanı Yardımcısı Abdulhalim Haddam’ın günlükleri 2: ‘Esed fikrini değiştirdi, Lahud’a verdiği süreyi uzattı. Suriye uluslararası iradeyle çarpıştı’

Eski Suriye Devlet Başkanı Yardımcısı Abdulhalim Haddam’ın günlükleri 1: ‘Esed, Irak muhalefetine sahte vaatlerde bulunmayı önerirken Hatemi bir Kürt devletine karşı uyarı yaptı’