Birinci Dünya Savaşı sonunda imzalanan büyük barış antlaşmaları

New York’tan gelen ABD güçleri Fransa’da savaşın bitmesini kutlarken/ İtilaf Devletleri ve Almanya’nın imzasını taşıyan belge

Bolşevikler ile Orta Avrupa imparatorlukları arasındaki savaşın bitiminden önce imzalanan Brest Litovsk Barış Antlaşması’ndan Türkiye ile Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Barış Anlaşması’na bir biriyle savaşan güçler arasında en az 16 barış anlaşması imzalandı. Dün Fransız basınında bu barış anlaşmalarıyla ilgili haberler yer aldı. Tarihin en önemli barış anlaşmalarından bazıları şöyle:

3 Mart 1918: Rusya’daki Ekim Devrimi'nden doğan genç Bolşevik Cumhuriyeti ile Orta Avrupa imparatorlukları arasında Brest Litovsk Barış Antlaşması imzaladı. Antlaşma, Doğu cephesindeki savaşları sona erdirirken, Rusya geniş topraklar kaybetti. Bu durum batı bölgelerinde Almanya'nın (özellikle Polonya, Baltık Ülkeleri ve Finlandiya) ve nüfusun yüzde 30'undan fazlasının yararına sonuçlandı.

28 Haziran 1919: Birinci Dünya Savaşı sonunda İtilaf Devletleri ile Almanya arasında Versay Saray’ında, Versay Barış Antlaşması imzalandı. Danzig Koridoru (Polonya Koridoru) adı verilen düzenlemeyle Doğu Prusya ile Almanya arasında bir şerit çizilirken, savaşın patlak vermesinden sorumlu tutulan Almanya'ya ağır şartlar getirildi. Fransa’ya iade edilen Alsace-Lorraine de dahil olmak üzere topraklarının yüzde 15’ini kaybeden Almanya, aynı şekilde nüfusunun yüzde 10’unu ve tüm kolonilerini de kaybetti. Ayrıca Almanya Fransa ‘ya muazzam bir mali “tazminat” ödemek zorunda kaldı. ABD Başkanı Woodrow Wilson tarafından başlatılan ve ülkelerin karşılıklı rızasıyla anlaşmazlıkları çözebilmelerini sağlayan bir anlaşma ile oluşturulan Milletler Cemiyeti'nin gözetiminde Saarland kuruldu. Kendini ihanete uğramış hisseden Almanya, Versay Antlaşması'nın Nazi nefretini körükleyen “dikte”lerine karşı düşmanca bir tavır takındı.

10 Eylül 1919: İtilaf Devletleri ile Avusturya arasında imzalanan antlaşma, yedi asırlık Habsburg Hanedanlığı’nın hakimiyetine son verdi. Antlaşma sonucunda, ABD Başkanı Wilson'ın “halkların kendi kendini yönetme hakkı” ilkesi doğrultusunda 6 yeni devlet ortaya çıktı.

Bu imparatorluğun parçalanması, daha sonra birçok gerilime neden oldu. Bu gerilim, Çekoslovakya'nın yanı sıra Slovakya'daki Bohemya'da bulunan büyük bir Alman azınlığını da içine alırken, Transilvanya ve Besarabya’nın yer aldığı Romanya’yı da kapsayacak şekilde genişledi. Buna Yugoslavya güney Slavları da dahil oldu. Polonya Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'na bağlı bir eyalet olan Galiçya’yı ve Almanya topraklarının bir kısmını ele geçirdi. Eski bir imparatorluktan geriye 83 bin kilometre karelik küçük bir Alman Avusturyası ile 92 bin kilometre karelik bir parça Macar toprağı kaldı.

27 Kasım 1919: 1915'te Almanya'nın yanında savaşa giren İttifak Devletleri ile Bulgaristan arasında imzalanan barış antlaşması, Bulgaristan’ın toraklarının bir kısmının Sırp-Hırvat-Sloven Krallığına, Yunanistan’a ve Romanya’ya verilmesini sağlayarak bölgedeki sınırların değişmesine neden oldu.

4 Haziran 1920: 31 Ekim 1918'de imzalanan Trianon Antlaşması, Avusturya'dan ayrılan Macaristan'ın topraklarının üçte ikisini kaybetmesine sebep oldu. Bunun sonucunda 3 milyon Macar, kendilerini dışarıda bulurken, çoğu Romanya'da kaldı.

10 Ağustos 1920: Osmanlı İmparatorluğu 1920’de imzalanan “Sevr” Antlaşması ile yıkıldı. Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde Ermenilere, Yunanlılara ve Fransızlara karşı savaşlarını sürdüren Türk milliyetçileri Sevr’e karşı çıktılar. Türkiye'nin yeni lideri Atatürk, İtilaf Devletleri’ne karşı kazandığı askeri zaferleri sayesinde, 24 Temmuz 1923'te Lozan Antlaşması'nı dayattı. Cumhuriyet rejimine geçen Türkiye, Anadolu ve boğazları korudu. Ancak tüm Arap topraklarını kaybetti. Filistin ve Mezopotamya bölgesi İngiliz Mandası'na, Suriye ve Lübnan Fransız Mandası’na girdi. Osmanlı İmparatorluğu’nun sona ermesi, 1.3 milyon Yunanlının Küçük Asya'dan, yaklaşık 300 bin Türk'ün Yunanistan'dan ayrılmasıyla büyük bir demografik değişime neden oldu.