Arap haber ajansları yol ayrımında

“Geleneksel” Arap medyası geleceği ile meşgul olurken, kendi dünyasını ve fırsatlarını sınırlayan küresel iletişim ortamının artan baskıları altında sürdürülebilirliğini sağlamanın pratik yollarını ararken, birçoğu bu yöntemlerden en öne çıkan ve en güvenilir olanına dikkat etmedi.
Akademik, profesyonel ve toplumsal söylem, Arap haber ajanslarının rollerini ve geleceğini tartışmaktan yoksun kaldı. Gazete, dergi, televizyon ve radyonun geleceği ve karşılaştıkları zorluklar hakkında tartışmalar, seminerler ve çalışmalar ise durmuyor.
Arap dünyasında yirmiden fazla yerel ve bölgesel haber ajansı faaliyet gösteriyor ve bünyelerinde binlerce gazeteci, teknisyen ve yönetici istihdam ediyor. Dünyanın farklı yerlerine dağılmış onlarca ofis ve yüzlerce muhabirleri var. Hizmetlerine yüzlerce Arap ve uluslararası medya kuruluşu katılıyor. Ancak bu, yeterli akademik, mesleki ve toplumsal ilgiyi görmesi için yeterli değil.
Arap haber ajansları, uluslararası haber ajanslarının ortaya çıkışından yaklaşık bir asır sonra geçtiğimiz yüzyılın ortalarında ortaya çıktı. Ancak ortaya çıkışları diğer büyük ajanslar gibi ekonomik fizibilite arayan profesyonel temellere dayanmıyordu. Daha ziyade egemenliğin yetkilerinden biri olarak ortaya çıktı ve resmi söylemi yurtiçinde ve yurtdışında halka iletmede özetlenen özel, temel bir rol oynadı.
Arap haber ajansları, başlangıcından bu yana devletin mükemmel sesi olmuştur. Onlar vasıtasıyla resmi kararnameleri, egemen kararları ve hükümet tutumlarını okuyoruz. Hatta resmi ajansta yayınlanmayan bir şey gerçekleşmiş ve diğer çeşitli medya organlarında yayınlanmış olsa bile ‘gerçekleşmediği’ izlenimi hâkim olana kadar.
Bu resmi nitelikten dolayı, Arap haber ajansları “Devletin görüşü, tutumu ve kurumsal söylemi” olarak yayınladıkları haberlere halkın güveninden ötürü itibar ve prestij kazandılar. Ancak, münhasır rolünden dolayı rekabet gücünü kaybettiler. Daimî hükümet finansmanı tarafından garanti edilen iflas eksikliğinden dolayı gelişme eğiliminden, çeşitlilik ve çokluktan yoksundu. Buna paralel olarak, küresel haber ajanslarının rolleri, yetenekleri ve pazarları gelişti. Çalışma yollarına hizmet etmek için teknolojik ve iletişimsel gelişmelerden yararlandıktan sonra, büyük ekonomik organizasyonlara dönüştüler. Medya ve diğer sektörlerde şirketler kurdular. Araştırma merkezleri kurdular ve kamuoyu yoklaması ve anketler için mekanizmalar geliştirdiler. Ekonomik performansı ölçmek ve finansal piyasa işlemlerini takip etmek için araştırma, geliştirme ve eğitim hamleleri yaptılar. ‘Büyük Beşli’ veya ‘Büyük Dörtlü’ ifadesi popüler ve önemli olarak kaldı. Zira bu ifadeler küresel haber akışına hâkim olan ve dünyanın dört bir yanındaki medyada yayınlanan dış haberlerin yüzde 70'ini alan beş veya dört büyük haber ajansını ifade ediyor. Bu da söz konusu medya gruplarının sorumlularının uygun gördükleri perspektiften kavramları teşvik etmesini, zihinsel imgeler yaratmasını ve uluslararası halkla ilişkilerin anlayışını çerçevelemesini sağlıyor.
Öte yandan Arap haber ajansları başlangıçta “Ülke içinde ve dışında haber toplayan ve dağıtan merkezi organlar olduklarından ve doğdukları devletin haberlerini ve resmi kararlarını bildirmeyi amaçladıklarından” tarihsel rollerini formüle eden bu ilk konsepte sadık kaldılar.
Önemi tartışılmaz olan bu rolle meşgul olan söz konusu yerel ajanslar hükümet iletişim mekanizmalarında meydana gelen değişime dikkat etmediler. Bu değişim, Arap ülkelerinden birinde hükümetin kurulması veya iki ülke arasında hayati bir ikili anlaşmanın veya yüksek siyasi bir figürün ölümünün duyurulmasının resmi ajans yayınlamadan önce ‘sosyal medya’ aracılığıyla duyurulmasıydı.
Küresel iletişim dönüşümleri, ‘sosyal medyanın’ Arap haber ajanslarının önemini doğrudan azaltan hatta geleceklerine gölge düşüren, resmi haberleri ilan etmek için devlet kurumlarının ve siyasi yetkililerin ilk tercihi olmasına yol açtı.
Bu durum, Arap haber ajanslarının önemlerini, alaka düzeylerini ve fizibilitelerini yeniden kazanma fırsatı olacak. Ancak bu fırsat, kurulduğunda kendisine atanan münhasır rol yoluyla gerçekleşmeyecektir. Aksine, geçilmesi gereken kaçınılmaz bir gelişim süreci ile gerçekleştirilecektir.
Bu ajanslar, daha esnek ve son küresel iletişim gelişmelerine ayak uydurabilecek medya kuruluşlarına dönüşmelidir. Böylece sınırlı rollerinden daha geniş profesyonel ufuklara taşınmalı, daha ekonomik temeller üzerinde çalışmalı, hizmetlerini çeşitlendirmeli, teknolojiye bağlılıklarını derinleştirmeli, ürünleri için yeni ‘müşteriler’ aramalı ve çalışmalarını kasıtlı olarak rekabet güçlerini artıran katma gazetecilik değeri ile desteklemelidir.
Arap haber ajansları halen ticari markalarının mirasını ve ulusal basın sistemlerindeki konumlarını koruyabilir ve hayatta kalma şanslarını yenileyebilir. Ancak bu, onun rol kavramının geliştirilmesini ve hizmet modelinin yeni durumlara uygun şekilde değiştirilmesini gerektiriyor.