Dünyadaki hiçbir ülke ve hiçbir milletin bütüncül biçimde kötü olduğunu iddia edemeyiz. Her ülke ve toplum, bizim de içinde yaşadığımız ülke ve toplum gibi iyi ve kötü özelliklere sahiptir. Ama genelde iki farklı gibi görünen lakin aynı olan anlayışın, bütüncül suçlama ya da bütüncül savunmalarının genellikle ortasında kalırız. Bu anlayışlardan biri Batı’yı tek medeniyet kaynağı ve sürekli örnek alınması gereken bir yer olarak kabul eder ve bu anlayış sahiplerine göre Doğu, şiddet yanlısı, az gelişmiş, medeniyetten uzak bir coğrafyadır. Diğer anlayış içinse Batı bütüncül olarak kötü, işgalci, sömürgecidir. Doğu ise hep haklıdır, hiç hatası yoktur… Bu iki anlayış da sorunludur ve birini eleştiren otomatik olarak bir diğerinin hayranı olmaz zira coğrafyaya, topluma, politikalara yönelik eleştirileriniz, sizi diğer coğrafyanın elemanı yapmaz.

Afganistan, çok uzun süre işgal edilmiş bir ülke, Afgan halkı sürekli savaş ortamını tecrübe etmek zorunda kalmış bir halk… sürekli savunma pozisyonunda kalmış olan Afganistan, 20 yıldır süren ABD işgali sonrasında, ABD’nin savaşı kaybetmesi, çok fazla zarar görmesi, politika değiştirmesi nedeniyle Obama döneminden bu yana kendi askerlerini çekmeye çalıştığı, nihayetinde de arkalarına bakmadan terk ettikleri bir ülke. Ve ABD, değişen dünya konjonktürüne uyum sağlamak amacıyla -Çin ve Rusya’nın artan etkinliği- hızla politika değiştirmek zorunda kaldığı için, Afganistan’dan çekilme sürecini -her ne kadar çekilme takvimine uysalar da- iyice tasarlamadan gerçekleştirdiği için, çekilmeden çok fiyasko ile sonuçlanan bir süreç yaşanmasına neden oldu. Bu hızlı çekilme süreci öyle ani gelişti ki, düne kadar savaşılan, şeytanlaştırılan Taliban birden görüşülebilir bir aktör, Afganistan’ın kabul edilmiş yeni hamisi konumuna getirildi. Elbette ABD ve Taliban arasında uzun süredir devam eden görüşmeler vardı ancak bu görüşmeler, ABD’nin bu denli hızlı bir manevrayla Taliban’ı meşru bir aktör mertebesine yükseltecek seviyede değildi. (Taliban’ın meşru olmayan bir yapı olduğunu söylemiyorum, kabul edilemez bulduğum politikaları olsa dahi Afganistan’da Taliban’ın ciddi bir karşılığı var. Dünyanın bir kesimi tarafından terörist ilan edilmiş olması, Taliban’ı terörist yapmıyor.)

Yazının girişinde de ifade ettiğim gibi; ABD işgaline karşı olanlar için Taliban “zafer kazanmış meşru bir yapı” diğer yandan, Taliban’a karşı olanlar içinse Taliban’ın Afganistan’da yönetimi ele alması çok tehlikeli bir durum, bir şekilde Afganları kurtarmak gerekiyor. Açıkçası bu iki tarafından da Afganistan konusunda bir bilgisi yok ama bilmedikleri ve şeytanlaştırıcılar tarafından şeytanlaştırılan kesimleri, onların propagandaları üzerinden tanıdıkları için bir şekilde cephe alarak yorumlama gafletinden kurtulamıyorlar. Nihayetinde bu sorunlu anlayış nedeniyle zaten problemli olan bir süreç daha da problemli bir hale geliyor ve sanki gerilim odakları azmış gibi yeni cepheler açılıyor. Ve bir bakmışız, Afganistan’da yaşanan tarifsiz insanlık dramı bir kenara bırakılmış ve Taliban üzerinden tüm Müslümanlar kategorize edilirken, Taliban’a Afganistan’ı altın tepside sunan ABD’nin hataları zikredilmiyor. Ya da ABD’nin yanlış politikaları sonrasında ABD’yi kötülemekten Taliban’ın hatalarını zikretmeye fırsat kalmıyor.

“Beni burada unutmayın”

Afganistan’ın 20 yıllık işgalini bir şekilde özetlemek gerekseydi, zannediyorum tercih edeceğim cümle “Beni burada unutmayın” olurdu ve örnek olay da Muhammed’in yaşadığı olay olurdu.

Adı Muhammed mi ondan bile emin değiliz, zaten olmamamız da gerekiyor. Muhammed, Afganistan’da ABD ile çalışan çok sayıda Afgan’dan bir tanesi… Muhammed, bugünkü ABD Başkanı Biden ve beraberindeki senatörleri 2008’de Afganistan’daki bir kar fırtınası sırasında kurtaran ekipten biri… Yani, ABD’nin “çekilme sırasında bizimle çalışan Afganları ABD’ye götüreceğiz” ifadelerinden sonra, ABD’nin çekilirken geride bıraktığı Afganlardan biri. Ama Muhammed’in dramı bunlardan ibaret değil, Muhammed’in Afganistan’dan ayrılmak için kullanacağı belgeler, ABD’li görevliler tarafından kaybedildi. Ve tüm bunlardan sonra Muhammed’e şöyle kurmak zorunda kaldığı bir cümle düştü: “Sayın Başkan, beni burada unutmayın.”

Bu dramatik mesele ortaya çıktığı sırada Biden, ABD halkından hem dua bekliyor hem de ABD’nin üstün başarıyla çekilmesinden bahsediyordu ama Muhammed’i arkalarında bırakmışlardı. Mesele bu kadar dramatik olunca açıklama yapma görevi Beyaz Saray Sözcüsü Jen Psaki’ye düştü ve Psaki, Muhammed’i kurtaracaklarını söyledi. Aynı Psaki, 2021 yılı Haziran ayında kendileriyle çalışan Afgan tercümanları özel vize ile Afganistan’dan çıkaracaklarını söylemişti ancak Eylül ayına gelindiğinde Afganistan’dan çıkmak isteyenler havalimanında birbirlerini ezerek kaçmaya çalışırken, bebeklerini tel örgülerin arasından ABD askerlerinin ellerine bırakırken, Muhammed ve Muhammed gibiler Taliban’dan saklanmak zorunda oldukları yerlerde, “kurtarılmayı” bekliyordu.

Afganistan söz konusu olduğunda gözümüzün önüne gelen görüntüleri, hafızamızı tazeleyerek hatırlayalım… Üsame Bin Ladin, canlı bombalar, burka giydirilmiş kadınlar, patlamalar sonrası paramparça olmuş binalar, araçlar, Taliban’ın kadınlara yönelik şiddeti, Kabil Havalimanı’ndaki iç burkan görüntüler, Afganistan’dan çıkmak için birbirlerini ezen insanlar, yalvaran kadınlar, uçak tekerinden düşen insanlar… hepsi Afganistan’ın ne kadar kötü durumda olduğunu gösteren görseller… bu görsellerde bir tek fail yok. Çünkü ABD işgalinin bir yönü de görsel savaş tekniklerinden oluşuyor, bu nedenle ABD’nin Afganistan’da yaptığı tahribatı görmüyoruz. Sivillerin bombalanması sonrasında bile tek görüntü var; yerden yükselen dumanlar, askeri üniformalı iri yarı ABD askerleri, ileri teknoloji ürünü silahları ve araçları… yani ABD gücünün simgeleri… ama tüm bunların içinde ABD’nin oluşturduğu vahşet yok.

Şimdi Afganistan’a, bütüncül kötülük olmadığına inanarak bakarken merak ediyorum; her ne kadar politikalarını beğenmiyor olsam da, Afganistan’ın savunma biçimlerinden biri olan Taliban’ın bütüncül olmayan ama var olan kötülükleri sonrası Taliban kötü ise, binlerce insan Taliban’dan kaçmak için ölümü göze alıyorsa, böyle bir Taliban’ın eline ülke bırakan, savaş mühimmatı bırakan, dahası kendilerini kurtaran ve “beni burada unutmayın” diye nida eden insanları bırakan ABD nedir?