Libya ve geçiş dönemleri bataklığı

Libya, bir dizi geçiş döneminin ve devam eden siyasi çatışmanın kurbanı konumundadır. Zira Libya’daki zor geçiş döneminin uzatılmasının ardından ülke beşinci kez yeni bir geçiş aşamasına girmek üzere. Halen devlet kurumları yok ve geçiş yönetimi Libya topraklarının tamamını kontrol edemiyor. Bu, Kaddafi’nin devrilmesinden bu yana böyle.  Ulusal Geçiş Konseyi (UGK), Şubat 2011’dekuruldu. Kasım ayında Libya geçiş hükümeti hayata geçirildi.  Daha sonra Zeydan hükümeti ve es-Seni hükümeti göreve başladı. Ardından siyasal İslamcı devrimci milislerin seçimleri kaybettikleri için başlattığı Libya Şafağı (Fecr) Koalisyonu’nun savaşından sonra bölünmeler baş gösterdi. Ulusal Kurtuluş Hükümeti adı altında bir hükümet oluşturuldu. Geçiş döneminde kurulan meşru hükümet; Abdullah es-Seni yönetimi başkentten çıkıp ülkenin doğusuna giderken meşruiyete darbe yapılarak kurulan hükümet, göreve devam etti. Suheyrat Anlaşması ile anayasaya aykırı olan Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH) adı altında bir hükümet kuruldu. Ancak bu sırada da ulusal bir mutabakat sağlanamamıştı. En nihayetinde Ulusal Birlik Hükümeti (UBH) geldi. Ancak yine bir birlik sağlanamadı ve ülkenin doğusu ile batısı arasında ikiye bölünmüş kurumlar birleştirilemedi. Hatta UBH, çözüm olmak yerine baskıcı bir hükümet ve krizin parçası haline gelerek kendisine verilen görevleri (ulusal uzlaşı, seçimlerin hazırlanması ve yapılması) yerine getirme konusunda başarısız oldu.
Başsavcılık makamının UBH bakanlarının ve yetkililerinin dörtte birinden fazlasını yolsuzluk ve kamu parasını boşa harcama suçlamalarıyla hapse atmasıyla ülke şu an yolsuzluk bataklığında boğuluyor.
Genel olarak geçiş dönemi, bir gerileme yaşanmadan ve tekrar bir bireyin ya da grubun diktatörlüğü olmadan ülkede güvenli bir demokratik geçiş yapılmasını hedefliyor. Bu nedenle geçiş aşamaları, ufukta krizden çıkmak için hiçbir umudun olmadığı bazı aşamaları 10 yılı aşan Libya örneğinde olduğu gibi uzun süreli geçiş dönemleri de dahil olmak üzere birçok risk taşıyor. Aynı zamanda geçiş aşamasında dış müdahale ve bazı taraflardan güç almakla da diğer bir tehlike olmaya devam ediyor. Bu siyasal İslamcıların yaptığı gibi, ordu ve polis gibi güvenlik kurumlarıyla çatışmaya girilmesine, güvenlik rollerinin ikinci plana atılmasına veya ideolojik saflaşmanın bir parçası olarak siyasi mücadelede taraf yapılmalarına sebep oluyor. Ayrıca üzerinde uzlaşılan tarihlerin ertelenip uzatılması ve geçiş hükümeti için düzenlemelerin olmaması geçiş dönemlerinin önündeki diğer engellerdir.
Geçiş dönemleri genellikle esas görevi ulusal uzlaşıyı sağlamak ve şeffaf bir şekilde seçimlere hazırlanmak olan geçici bir hükümetin kurulmasını kapsayan siyasi bir yolu, ateşkesin denetlenmesini ve milislerin ellerinden silahların alınmasına yönelik mekanizmaların temellerinin atılmasını kapsayan bir güvenlik yolunu temsil eder. Ayrıca herkesin vatandaşlık haklarının tamamını garanti altına alan, uzlaşmaya dayalı bir anayasanın hazırlanmasını olanak sağlayan anayasal ve ekonomik bir yolu da kapsar.
Libya geride bıraktığı kara 10 yıl içerisinde geçiş dönemlerinden kurtulmuş bir devlete zemin hazırlayacak durumu sağlayamayan beş geçiş dönemine tanık oldu. Ortada ne tamamlanmış bir anayasa var ne de başarıyla yapılmış seçimler. Bilakis herkes, iktidar koltuğundan kalkmayı reddeden geçiş organlarının menfaatinin istikrarını sağlamak için komplo kurdu. Böylece Libya bir yandan emrivakide bulunan yönetim ile geçiş yönetimi arasında esir kaldı. Hatta geçiş dönemlerinin kapanlarına sıkışmış bir ava dönüştü.
Onlarca yıllık diktatörlük yönetimi sonucunda oluşan cehalet nedeniyle demokrasi sadece seçimlerde oy kullanmaya indirgendi. Halbuki demokrasi bir kültür ve davranış biçimidir. Seçimler ve sandıklar demokrasinin sadece araçlarıdır, demokrasinin tümü demek değildir. Demokrasinin temeli, zaferin kabul edildiği aynı ruhla yenilginin de kabul edilmesi ve otoritenin barışçıl bir şekilde devredilmesidir; ki bu Libya’da olmayan bir şey...
Bu yüzden Libya krizinin çözülmesi, geçiş aşamalarının bataklığından çıkılması ve Temsilciler Meclisi'nin Libya Devlet Yüksek Konseyi ile toplanıp karar alarak geçtiğimiz günlerde açıkladığı sözde yol haritasının yerine yenisinin getirilmesi için son umut olan seçimlerin iptal edilmesi durumu etkiledi. Bu, görev süresi sona ermiş organların ömrünü uzatmaya ve seçimlere komplo kurulduktan ve yeni bir geçiş aşamasına girildikten sonra oylarını kullanamadan oy pusulaları yırtılan seçmenlerin iradesine rağmen iktidarda kalmaya devam etmelerini sağlamaya yönelik bir projedir.