Doğu Akdeniz gazı: Artan keşifler, talep ve ilgi

Ukrayna'nın işgali nedeniyle Avrupa ülkelerinin Rus petrol arzını boykot etmelerinin ardından, bu ülkelerde artan gaz talebiyle birlikte, Doğu Akdeniz gazına olan ilgi 2022 yılında arttı. Buradaki keşiflerin cesaret verici sonuçları, bölgedeki bazı ülkelerde artan üretim, doğal gazın “yeşil” bir yakıt olması ve mevcut hidrokarbon çağı ile gelecekteki hibrit enerji çağı arasında bir köprü rolünün öne çıkması, bu ilginin artmasına yardımcı oldu. Bu faktörler, Katar, ABD, Cezayir, Nijerya ve Mozambik gazına benzer şekilde Avrupa için Rus gazının yerini alabilecek alternatif bir kaynak olarak Doğu Akdeniz doğal gazına olan ilgnini ve yatırımların artmasına neden oldu.
ABD Enerji Enformasyon İdaresi'nin istatistiklerine göre Mısır, 2018'de yılda yaklaşık 2,1 trilyon fit küpe ulaşan üretim oranıyla Doğu Akdeniz'deki gaz üretiminde ilk sırada yer alıyor. Onu, yılda yaklaşık 276 milyar fit küp ile ondan çok düşük olan İsrail üretimi izliyor. Ardından Türkiye, yılda yaklaşık 16 milyar fit küp ile üçüncü sırada yer alıyor. Son keşifler ve eski sahaların geliştirilmesi ışığında, üç ülkenin de üretimi artırması bekleniyor.
İtalyan petrol şirketi Eni ve Amerikalı ortağı Chevron ocak ayı ortasında, Mısır sularındaki Nergis bloğunda "devasa" bir gaz sahası keşfettiğini duyurdu. Eni, Nergis sahasını geliştirmeyi ve altyapısını yakınlarda bulunan ve yine kendisinin keşfettiği başka bir sahanın altyapısıyla birleştirmeyi umuyor. Sahadaki rezervin boyutu hakkında henüz bir açıklama yapılmadı. Bunun için rezervin büyüklüğüne dair tahmini bir tablo elde edilerek en az dört keşif kuyusu açılmasını gerektiren sondaj programının tamamlanması bekleniyor.
Eni de diğer büyük uluslararası petrol şirketleri gibi Mısır sularındaki yatırımlarını Kuzey Refah, Kuzey Feyruz, Kuzeydoğu el-Ariş ve Bellatrix-Doğu City bloklarındaki hisselerini kapsayacak şekilde artırdı. Eni, yerel bir şirket aracılığıyla 1954'ten bu yana Mısır'da faaliyet gösteriyor. Mısır'daki diğer uluslararası şirketler arasında en yüksek petrol üretimi oranı Eni'ye ait. Mısır’ın günlük ham petrol üretimindeki payı yaklaşık 350 bin varil.
Port Said'in 190 km kuzeyindeki Akdeniz sularında bulunan dev Zohr gaz sahasını da Eni keşfetti ve iki yıl içinde geliştirdi. Günlük üretimi yaklaşık 2,7 milyar fit küp arasında gidip gelen Zohr, günde 3,2 milyar fit küp maksimum üretim kapasitesiyle Mısır ve Akdeniz'deki en büyük gaz sahası. Eni'nin bu sahadaki hissesi yüzde 50, Rus Rosneft şirketinin hissesi yüzde 30, BP’nin (British Petroleum) hissesi ise yüzde 20. Zohr, ülkenin en önemli enerji kaynağını oluşturan (ihracatın yanı sıra konut, fabrika, elektrik üretimi ve hatta bazı ulaşım araçları için kullanılan) Mısır gaz endüstrisinin temel direği kabul ediliyor. Mısır’ın nüfusundaki yıllık yüksek artışa bağlı olarak (nüfus yaklaşık 109 milyona yükseldi) 2012 - 2021 arasındaki dönemde iç gaz tüketimindeki yıllık yaklaşık 1,94 trilyon fit küp artış dikkate alındığında bu sahanın önemi görülüyor.
ABD’li Chevron Başkanı Pierre Breber, küresel gaz krizi gölgesinde 2022'nin üçüncü çeyreğine ilişkin mali sonuçları açıklarken “Bilhassa Doğu Akdeniz'deki fırsatlarımızı genişletmek için çalışıyoruz" diye konuştu. Breber sözlerinin devamında "Şimdi gaz ihraç etmek için sözleşmeler imzalamaya çok uygun. Gaz tedarikimizi genişletmek için uygun bir durumdayız" dedi.
Chevron, İsrail'in en büyük iki açık deniz gaz sahasının ortağı. Leviathan sahasının yüzde 39,66'sına, Tamar sahasının da yüzde 25'ine sahip. Bu hisseleri iki sahayı keşfeden ABD’li Nobel şirketinin varlıkları arz edildiğinde satın aldı. MAES petrol bültenine göre Mısır’ın sıvılaştırılmış gaz istasyonları aracılığıyla yeni arz ve ihracat olanağının ortaya çıkmasıyla birlikte Chevron şu an ortaklarıyla birlikte sahanın üretim kapasitesini günde 1,2'den yaklaşık 2,4 milyar fit küp miktarına çıkarmaya çalışıyor. Nitekim Chevron Başkanı konuya dair  şunları söyledi:
“Bu sahalardaki üretimi genişletmek düşük maliyetli ve mümkündür. Doğal gaz arzı resminde değişen şey, birkaç ay önce bölgesel pazarlar gaz arzıyla dolup taşarken şimdi müşteriler sözleşme imzalamaya daha istekli olduğundan, resmin çok daha iyi olması. Gaz endüstrisinde talep çok önemlidir.”
Gelgelelim ithalatçı Avrupa ülkeleri tarafından imzalanması gereken sözleşmelerin süresi konusundaki anlaşmazlıklardan dolayı Doğu Akdeniz ve diğer LNG ihraç eden ülkelerden LNG ihracatı endüstrisi, Avrupalılarla nihai anlaşmalara varmakta güçlük çekiyor. Anlaşmazlıkların sebebi, milyarlarca dolara mal olacak gaz sahalarının geliştirilmesi, sıvılaştırılmış gazın özel tankerlerle nakliyesi ve özel tesislerde rafine edilmesi için gerekli altyapının inşa edilmesi amacıyla yapılacak maliyetli yatırımlardır. Bu da ihracat maliyetlerinin karşılanması için genellikle yaklaşık 20 yıl veya daha uzun süren ithalat sözleşmelerinin imzalanmasını gerektiriyor. Ne var ki Avrupa ülkeleri, alternatif enerji kaynakları geliştirdikleri ve ABD’den LNG ithalatlarını artırdıkları için, bu sürenin kısaltılmasını ve bir elin parmaklarından daha azı ile sınırlı olmasını talep ediyorlar. Mevcut müzakerelerde başka engeller de bulunuyor.
Gözlemciler, Ukrayna savaşının ardından Avrupa'nın Rus gazını boykot etmesinden kaynaklanan Avrupa gaz talebindeki artışın gölgesinde, Chevron'un İsrail'in en büyük gaz sahası Leviathan’ın üretim kapasitesini genişletmek için bir mutabakat zaptı imzalamasını bekliyorlar. Ayrıca Güney Kıbrıs Rum Kesimi’nin 4,2 trilyon fit küplük bir rezerve sahip olan Afrodit sahasını İsrail sularındaki üretimle birleştirmek için bir mutabakat zaptının imzalanması da bekleniyor. Zira Güney Kıbrıs sularındaki Afrodit sahası, İsrail'in Leviathan sahasından yaklaşık 30 kilometre uzakta bulunuyor.
MAES bültenine göre 2022'nin üçüncü çeyreğinde, Chevron'un İsrail sahalarındaki üretimi yaklaşık yüzde15 artarak günde yaklaşık 597 milyon fit küp miktara ulaştı. İsrail'in doğal gaz üretimi de günlük iki milyar fit küpü aştı.
İsrail gazına olan talep son aylarda artarak günde 723 milyon fit küpe yükseldi ve bu da İsrail’in LNG ihracatını artırmasının önünü açtı. Geçen yıl Mısır, İsrail ve Avrupa pazarı arasında Mısır’ın (şu ana kadar Doğu Akdeniz'de türünün tek örneği olan) iki LNG tesisinden sıvılaştırılmış gaz ihracatını artırmak için bir mutabakat zaptı imzalandı. Mısır'daki iki LNG tesisinden yapılacak ihracata ek olarak Mısır'ın iç talebini karşılamak için Chevron’un bölgede hissesi bulunan sahalardan gaz ihraç etmek amacıyla şirket ile Mısır arasında ikinci bir mutabakat zaptı imzalandı.
Diğer yandan Exxon Mobil, Güney Kıbrıs sularında hisselerinin bir bölümünü satın aldığı blokların bitişiğindeki Mısır derin sularında iki blok satın aldığını duyurdu. Şirketin bu genişleme adımı, Chevron'un gaza yönelik artan bir talep olduğu, dolayısıyla artan talebi karşılamak için büyük petrol şirketlerinin yatırımlarının da çok büyük olması gerektiğini varsayan Doğu Akdeniz stratejisiyle aynı çizgide.
Fransız şirketi Total Energies geçen yıl, Lübnan-İsrail deniz sınırını belirleme anlaşmasının imzalanmasından sonra, Lübnan'daki Kana sahası içinde 2023'te sondaja başlayacağını duyurmuştu. Total şirketinin Kana sahasının Lübnan sularını geçerek İsrail sularına doğru uzanan kısmında sondaj ve geliştirme faaliyetlerine Katar’ın devlet şirketi “Qatar Energy”nin katılması ihtimali de bulunuyor.
Diğer yandan İsrail makamları, Filistin Ulusal Otoritesi’nin söz konusu dönemde başkanı olan merhum Yaser Arafat tarafından açılışı yapılan "Gazze açık deniz sahasını” geliştirmesini halen engelliyor.