Arabuluculuk ve müzakerenin azalan önemine ve çatışmaları ve savaşları durdurmadaki rolüne dair güncel bir örneğimiz var: Gazze savaşı. Ancak etrafımıza baktığımızda, arabuluculuk ve müzakerelerin başarısızlığına ve savaşların devamına dair onlarca örnek buluyoruz. Bunların en ünlüsü Rusya-Ukrayna savaşı, en eskisi Somali savaşı, devam eden Sudan savaşı ve ondan önce Libya savaşı, Suriye savaşı, Kongo savaşı, Afrika Sahel ülkelerinde kötüleşen çatışmalar… Hatta Venezuela'daki iktidar mücadelesi gibi arabuluculuk ve kutuplaşmanın işe yaramadığı ve silahlı bir çatışmaya dönüşmenin eşiğinde olan bir çatışma!
1950'ler ve 1960'lardaki kurtuluş savaşlarının ideolojik savaşlar olduğu ve bu nedenle şiddetli ve yüksek kayıplı olduğu söylenir. Ancak bu, bahsettiğimiz şey için bir argüman değildir. Zira söz konusu savaşlar her zaman müzakereyle sonuçlandı. Bağımsızlık savaşçıları kazandıklarını hissettiler ve işgal askerleri Hindistan'ı, Kenya'yı, Cezayir'i vs. terk etti. Ancak reformistlerin varlığı devam etti ve bugün de devam ediyor.
Her halükârda, bugünlerde birçok ülkede hâkim olan milisler elbette ideolojik değiller ve müzakereye ikna edilebilirler. Ancak kendilerini feshetmeye ikna etmek kolay değil. Irak ve Libya milislere ödeme yapmak zorunda kalırken, diğer milisler bunun yerine savaş ve idari aygıtlarını finanse etmek için tesisleri, limanları, havaalanlarını, petrol kuyularını ve gümrükleri kontrol ederek maddi kazanç için yasadışı uygulamalar gerçekleştirdiler. Dolayısıyla, birçok durumda halk milislerin varlığını kabul ediyor gibi görünse de ne pahasına olursa olsun bunun için ödeme yapmayı kabul etmiyor. Ancak birçok durumda yetkililer rüşvetle iç barışı satın alma yoluna başvuruyor.
Milisler ve milis olmayanlar da dahil olmak üzere savaşların çoğalmasına geri dönelim. İster ülke içinde ister iki ülke arasında olsun, bir kriz ya da savaş uzarsa, uluslararası sistem müdahale eder ve savaşı durdurma kararı alır. Birden fazla tarafın müdahalesi olmadığı takdirde bunu başarabilir. Yeni olan, uluslararası sistemin büyük devletler arasında bölünmüş olmasıdır. Yeni olan, büyük devletlerin küçük devletlere karşı savaşmasıdır ki bu Vietnam Savaşı'ndan bu yana görülmüş bir şey değildir.
Savaşı önlemek ya da durdurmak için arabuluculuk yapmak neden daha zor hale geldi?
İlk olarak, ABD'nin Irak'ı işgalinden bu yana güç kullanma eğiliminin artması söz konusu. Eğer süper güç savaşan tarafsa ve hedefi nihai zaferse, neden arabuluculuğu kabul etsin? Eğer savaş ülke içindeyse, merkezi otorite ortaklığı kabul etmez. Tunus'ta ve şimdi Bangladeş'te olduğu gibi zamanı tükenip düşmedikçe müttefiklerini kullanarak muhalifleri vurur.
Ancak bir süper güç olan Rusya tarafından Ukrayna'ya ve yine bir süper güç olan ABD tarafından desteklenen üstün güç İsrail tarafından Gazze Şeridi'ne yönelik iki olağandışı savaşımız var. İlk durumda, savaştan yıllar sonra, gerçek bir arabuluculuk yok. Küçük güç, Batı'dan gelen büyük yardım sayesinde hayatta kalabildi. Başından beri herkes Çin'e yöneldi, ancak Çin Rusya'nın yanında yer aldı ve Türkiye ile Arap devletleri kısmi konularda arabuluculuk yaptı. Gazze savaşında ABD her iki tarafa da üstünlük sağladı: İsrail'in tarafı ve savaşı durdurmak için arabuluculuk tarafı. İsrail ölümcül saldırılarla karakterize ediliyor, ancak ABD'nin ısrarına rağmen kimse teslim olmadı ya da durmadı!
Sonuç olarak uluslararası sistemin ve Birleşmiş Milletler (BM) Güvenlik Konseyi'nin artık hiçbir saygınlığı kalmadı. Aslında BM Güvenlik Konseyi arabuluculuk ve müzakere için ilk yerdi. Bir diğer husus ise arabulucu eksikliği nedeniyle herkesin güç kullanma eğiliminde olmasıdır. Üçüncü husus ise Afrika, Arap ve Ortadoğu yapılarında kırılganlığın ortaya çıkmasıdır. Böylece herkes çatışmayı istismar etme, müdahale etme ve genişletme eğiliminde.
Dördüncü bir faktörümüz daha var: İslami faktör. Bunun militan kısmı terörist olarak etiketlenmiştir. Çünkü herhangi bir alternatif otorite projesi yok, sadece şiddet ve ölümcüllük var, başka bir şey yok. Bu korkutucu fenomenle mücadele etmek için görünürde bir uzlaşı var. Ancak onu kullanma ya da en azından etkisiz hale getirme eğiliminde olan bölgesel ve uluslararası taraflar da var. Bazı güvenlik kurumları dışında bu taraflarla herhangi bir arabuluculuk yapıldığını bilmiyoruz.
Ülke içinde ve ülkeler arasında tırmanan savaş olgusunu ele almak için, birçokları halen koruma ve ekonomik kalkınma için yeni bloklar ve ittifaklar kurmaya başvuruyor. Diğerleri ise uluslararası sistemde reform yapmak istiyor. Reformcuların bazıları Çin ve Hindistan gibi büyük ülkelerden geliyor. Arabuluculuk ve müzakere rolleri artık bazı durumlarda Çin ve bazı Arap ülkeleri dışında kimse tarafından tercih edilmiyor.
