Arap dünyasında genel olarak olayların büyük ülkelerin karar alma merkezlerinde üretilen siyasi komploların ürünü olduğuna dair bir inanış vardır. Bazıları daha da ileri gidip finans, endüstri ve teknolojinin efendilerinin olayların gidişatını belirlediğine ve liderleri iktidara getirdiklerine veya devirdiklerine inanılan “İlluminati” teorisini kabul ederler. Bu inanışın nedeni belki de olayları açıklamanın en kolay yolu olmasıdır. Detaylara dalma ve arka planı okuma zahmetinden kurtarır. Elbette siyasette komplolar var ama etrafımızda olup biten her şey komplo değil. Doğal afetler, salgın hastalıklar gibi toplumların maruz kaldığı, bir kısmı istem dışı da olsa olayların gidişatını etkileyebilecek, değişikliklere yol açabilecek faktörler var. Liderlerin ve rejimlerin hata yapması, gelişememeleri, hatalarını düzeltememeleri, rejimin kendi içinde bölünmesi ve dolayısıyla komplonun nüfuz etmesine ve etkili olmasına olanak sağlayacak bir dengesizlik yaratması sonucu ortaya çıkan olaylar da var.
İran'da karar nihayetinde Humeyni'nin 3 Haziran 1989'daki ölümünden önce ülkeyi fiilen yönetmeye başlayan Dini Lider Ali Hamaney'e ait. Ali Hamaney, geçen yüzyılın yetmişli yıllarında fıkıh ve içtihat öğrettiği dönemden beri devrimi ihraç etme fikrine inandı ve bu fikrini muhafazakar din adamlarının desteğiyle uyguladı. Böylece doğrudan Dini Lidere bağlı “Devrim Muhafızları”na bağlı kollar kuruldu, eğitildi, silahlandırıldı ve kendilerine sınırsız para desteği sağlandı. Bu kollar da toplumları kontrol etmeyi başardı ve Ortadoğu dışına bile yayıldı. Ancak devrimi ihraç etmedeki başarıya, daha doğrusu İran kontrolünün genişlemesine karşılık, yoksulluk, işsizlik ve fakirliğin yayıldığı, Hizbullah'ı, Husileri ve Haşdi Şabi Güçlerini desteklemeyi öncelikleri arasında görmeyen, beklentilerini gerçekleştirecek umut verici bir geleceğe dair umutlarını kaybeden gençlerin öfkesi ile boğuşan içerisi zayıftı. Gençler, Mahsa Amini'nin öldürülmesinin ardından ülke genelinde ayaklandılar. Amini başını tamamen örtmediği için muhafazakar din polisi tarafından tutuklanan ve işkence altında ölen bir genç kızdı. Rejimin “Mahsa İsyanı”nı ve rejime karşı yıllar içinde düzenlenen birçok protestoyu bastırmasına rağmen gençliğin öfkesi ve galeyanı artıyor.
Öte yandan yaşı ilerleyen Dini Liderin halefliği meselesiyle ilgili perde arkasında yoğun bir çatışma yaşandığına dair haberler var. Bir yanda hâlâ devrimi ihraç etme ve içeride aşırı ve muhafazakar olma fikrine bağlı kalan eski muhafızlardan “muhafazakar din adamları” var. Bunlar arasında Mahmud Ahmedinejad, Said Celili, Ali Laricani, Emir Hüseyin Kadızade Haşimi ve Muhammed Bakır Kalibaf da var. Diğer yanda ise devrimin ihraç edilmesine ve uluslararası çatışmalara girilmesine karşı çıkan, ülke içindeki insanların koşullarına dikkat çeken, özgürlüklerin serbest bırakılması ve yaptırımların kaldırılması, İran'ın dondurulmuş fonlarını geri alması için dünyaya açılma çağrısında bulunan “reformcu kanat” var. Bu kanadın başında Mesud Pezeşkiyan, Muhammed Cevad Zarif, Ali Ekber Salihi ve Emir Hüseyin Sabiti bulunuyor. “Reformcular” Dini Lider'in oğlu Mücteba Hamaney'in babasının ölümünden sonra Dini Lider görevini üstlenmesini destekliyor. Ali Hamaney'in daha önce yaptığı gibi rehberlik görevini yerine getirerek meseleyi kesin bir şekilde çözmemesi nedeniyle iki kanat arasındaki çatışma daha da büyüdü ve şiddetlendi. Böyle durumlarda ise komplolar olgunlaşır, savaşan taraflar arasındaki anlaşmazlıklar alevlenir, karşıtlıklar su yüzüne çıkar ve bunun sonucunda İsmail Heniyye'ye İran'da resmi konuk olarak ağırlandığı sırada suikast düzenlenir. Suriye ve Lübnan'da Devrim Muhafızları subayları tasfiye edilir, İran’a bağlı kolların liderleri suikasta uğrar ve İran'a pahalıya mal olan askeri yetenek ve güçler yok edilir. Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan'ın İran-Amerikan ilişkisinin kardeşlik ilişkisi olduğunu ifade etmesi ve muhafazakar Şura Konseyi Başkanı Kalibaf'ın İsrail ve ABD'ye karşı direnişin hız kesmeden devam etmesi çağrısında bulunması gibi karşıt pozisyonlar ortaya çıkar.
İran'dan kaynaklar, Dini Liderin, halkının kötüleşen koşullarını göz ardı ederek 30 küsur yıl boyunca inşa etmeye çalıştığı sistemin hızla çökmesine katkıda bulunan komplonun İran evine nüfuz edebilmesinden dolayı hayal kırıklığı yaşadığını ve depresyonda olduğunu söylüyor. Dini Lider bugün televizyonda değer verdiği liderlerin çoğunun öldürülüşünü izliyor ve bunlardan ilki de Hasan Nasrallah. Bir zamanlar kontrol ettiğini düşündüğü ülkelerin yıkımına, sakinlerinden yüz binlerce kişinin öldürülmesine ve yerinden edilmesine, sokakta kaldırımların üzerinde uyumaya başlayan insanların ölmekten kurtulmak için sözcüsünün açıklamalarını bekledikleri katil bir düşmanın pençesine birkaç günde düşmelerine canlı yayında tanık oluyor.
Peki, hayal kırıklığının ve depresyonun nedeni yalnızca bu mu?
Daha geniş çaplı bir savaş olasılığı arttıkça, İran'ın istihbarat servisleri yakın zamanda istihbari güç dengesinde İsrail'in yıllardır devam eden üstünlüğünü aksine çevirme çabasına girmek zorunda kalabilir.
İran istihbarat servisleri, iç güvenliğe ve muhaliflerin takibine odaklanıyor ve bu da dış istihbarat ve casuslukla mücadeleye yeterince kaynak ayrılmasını engelliyor.
Devrim Muhafızları İstihbaratı, 2009'daki hükümet karşıtı “Yeşil Devrim” protestolarının ardından oluşturuldu ve iç güvenliğe odaklanıyor. “Kudüs Gücü İstihbaratı” onlarca yıldır faaliyet gösteriyor, dış operasyonlar ve gizli icraatlar ile ilgileniyor.
Güçlü yönlerine rağmen bu kuruluşlar iç içe geçmiş sorumluluklar, iç rekabet ve zayıf koordinasyonla karşı karşıya bulunuyorlar.
İsmail Heniyye'ye düzenlenen suikast ve güvenlik alanındaki diğer başarısızlıklar, İran'ın yürüttüğü casuslukla mücadele çabalarının sınırlarını ortaya koyuyor. Aynı zamanda İsrail'in Hamas ve Hizbullah liderlerine ulaşmakta gösterdiği gelişmiş istihbari ve askeri beceri, İran'ın dış operasyonlarının zayıflığıyla olumsuz bir tezat oluşturuyor.
Eğer Ali Hamaney kendisine ve rejimine yönelik komployu durdurmak istiyorsa, lideri Humeyni'nin ne yaptığını, Irak ile savaşı durduran belgeyi imzalayarak “zehri yudumladığını” hatırlaması gerekiyor. Aksi takdirde içeriye sızan komplo amacına ulaşacaktır.
