Mustafa Fahs
TT

Tahran ve çoklu arabulucular

Maani Sözlüğü’ne göre “yumani’u” (karşı çıkıyor ya da itiraz ediyor) veya “tamana’a” fiili köken olarak “mana’a”, isim olarak ise “mumana’a”dır. Sözlük “mumana’a” kelimesinin anlamını “munaza’a” (ihtilaf) olarak açıklamaktadır. İhtilaf aralarında itirazların oluştuğu iki veya daha fazla taraf arasındadır. Şu anda İranlılar görünürde, yani yetkililerinin açıklamalarına göre Washington ile bir ihtilaf veya çekişme içinde görünüyorlar, ancak satır aralarında veya işin iç yüzünde herhangi bir çekişme veya ihtilaf yok. Fiili olarak İran, tüm düşmanlarıyla doğrudan ve hatta dolaylı herhangi bir çatışmadan kaçınıyor ve onlarla bir anlaşmaya varmaya, yani arabulucular aracılığıyla doğrudan veya dolaylı müzakerelere bir itirazı yok.

Müzakere, çatışmaları bitirmenin kapısıdır ve çatışmanın bitirilmesi bir veya daha fazla arabulucu gerektirir. İran meselesine gelince, İran ile çevresi, bölgesi ve dünya arasında çözülmemiş veya askıda olan meselelerin çokluğu nedeniyle, İran'ın birçok arabulucuya ihtiyacı var. Anlaşmazlığı çözmekle ilgilenen taraf bile, müzakere kartlarının tamamını tek bir arabulucunun sepetine koymamaya ikna olabilir. Washington ile Tahran arasındaki mevcut anlaşmazlığın çözümüne yönelik ister kendi kendine motive olan ister girişimler biçiminde olsun, çeşitli uluslararası kuruluşların çok sayıda girişim ve açıklamalarının arkasında yatan sebep de bu olabilir. Tahran’ın anlaşmazlıkları çözmeye bir itirazı yok gibi görünüyor, ancak teklifler bekliyor.

İran ile ve İran adına arabuluculuk yapma tekliflerinde, arabulucuların çokluğu, Washington'un kendisiyle çözülmesini talep ettiği birçok koşulun sonucu olarak ortaya çıkıyor. Yeni ABD yönetiminin teklifi açık ve sert, ya yeni bir nükleer anlaşma ya da savaş. Bu, önceki aşamanın sonu, yani güç ile tehdit etmeden bir anlaşma olmayacağı anlamına geliyor. Çünkü önceki anlaşma İran’ın nükleer programını geciktirebildi, ancak stratejik olarak ve yayılma konusunda önünü açtı. Görünen o ki, yeni anlaşma ancak arabulucular aracılığıyla birbirinden ayrılabilecek bir dizi koşul taşıyor olabilir.

İran'ın müzakere anlayışına göre arabulucuların çokluğu dosyalar arasındaki bağlantıyı kesmek için bir fırsat olabilir. Sonuçlarla ilgilenen veya bir sonuca varmakta acele eden tarafın, yani ABD Başkanı Donald Trump'ın dikkatini dağıtmaya yardımcı olabilir. Bu nedenle İran'ın nükleer, balistik füze projesi ve nüfuz alanları dosyalarını arabulucular aracılığıyla birbirinden ayırması bekleniyor. Nükleer dosyadan sorumlu olan tarafın -ki yetkililerinin açıklamalarına göre büyük ihtimalle bu taraf Moskova- rolü bu dosya ile sınırlı olabilir. Buna karşılık bir Arap ya da Körfez ülkesinin bölgesel hassasiyeti nedeniyle balistik füze projesi için bir arabuluculuk girişimi olabilir. Bu ülkenin, bu füzelerin ilgilendirdiği ilk ve son ülke olan Tel Aviv ile iyi ilişkileri olabilir. İran yanlısı silahlı gruplar konusunda nüfuz sahibi bir üçüncü taraf da arabuluculuğa dahil olarak, bunların kontrol altına alınması, yerel ve bölgesel istikrara yönelik tehditlerine son verilmesi dosyasında arabuluculuk yapabilir. İran'ı Arap ve bölgesel çevresiyle nihai olarak uzlaştırma becerisine sahip önemli bir bölgesel tarafın dahil olması, arabuluculuktan daha büyük bir rol oynaması da uzak bir ihtimal değil. Bu taraf, Filistin-İsrail anlaşmazlığının çözümü ve iki devletli çözümün kabulü konusundaki tutumunu değiştirebilir.

Tahran'ın birden fazla arabulucuya ihtiyaç duymasının olası açıklaması, hedeflere yönelik süreçleri çoğaltmak, yani birbirinden ayırmaktır ki, bu da herkesi yoracaktır. İran, bir dosyada ilerleme ve diğerinde erteleme kararına sahip tek tarafın kendisi olduğuna bahis oynuyor. Burada, bazı tavizler ve kazanımlar elde edene kadar zaman kazanma ve kararlaştırılan tarihleri aşma faktörünü devreye sokarak, Washington ile müzakerelerde esnekliği dayatma planı başarılı olabilir. Zira karşı tarafın kârlı bir anlaşmaya varma çabasında olan bir iş adamı olduğunu biliyor, kendisi ise hem kendisi için hem de onun için değişen oranlarda kârlı anlaşmalara varmaya çalışıyor. Yani Başkan Trump'ın toplu olarak istediğini İran kendisine perakende olarak verebilir.