Kamusal davranışları düzeltmeye yönelik ekonomik teşvikler

Ekonomik teşvikler, mevcut bir sorunu çözmek veya başka sorunları engellemek için olsun hükümetlerin ülkelerini yönlendirmek konusunda sahip oldukları en büyük enstrümanlardan biri sayılır. Bu enstrümanın dünya genelinde kamusal davranışları düzeltmekte çok etkili olduğu kanıtlanmıştır. Bu teşviklere, trafik cezaları, işletmelere uygulanan çeşitli para cezaları, sağlığa zararlı mallara uygulanan vergiler gibi birçok örnek verilebilir. Bu yöntem evrensel olsa da sonuçları değişkendir. Bazıları hiçbir şey değiştirmez, bazıları da olumlu sonuçlar verir. Kimisi de tam aksi sonuçlar doğurabilir.
Ekonomik teşviklerin aksi bir şekilde sonuçlanmasına gösterilebilecek en ünlü örnek, bir okulun uyguladığı para cezasıdır. Okullardan biri, okul bittikten sonra çocuklarını almakta geciken ebeveynlere para cezası uygulama kararı aldı. Bunun, ebeveynleri geç kalmamaya teşvik edebileceğini böylece öğrencilerini beklemek zorunda kalan öğretmenlerin mağdur olmayacaklarını düşündü. Fakat bu para cezası beklenenin tam aksi bir sonuç verdi. Para cezasının uygulanmaya başlamasından 12 hafta sonra geciken ebeveynlerin sayısının ikiye katlandığı ortaya çıktı. Zira bu uygulamadan önce öğretmenlere karşı duyulan suçluluk duygusu, ebeveynlerini geç kalmamaya çalışmaya itiyordu. Ancak uygulamadan sona ebeveynlerin çoğu bu bekleyişin bedelini ödediklerini, bedelini ödedikleri bir şey için de suçluluk duymalarına gerek olmadığını düşünmeye başladılar.
Öte yandan, kamusal davranışları düzeltmekte başarılı olan ekonomik teşviklerin (ya da cezaların) başarısına en iyi örnek ise İrlanda’da 2002 yılında hayata geçirilen bir uygulamadır. İrlanda hükümeti bu tarihte, çözünmesi on yıllar alan plastik torbaların olumsuz etkilerine karşı çevreyi korumak için plastik poşet kullanımına vergi getirdi. Sonuç olarak, plastik poşet kullanımı sadece iki hafta içerisinde yüzde 94 oranında azaldı.
Kamusal davranışları değiştirmek için aynı yöntemi kullandıkları varsayılan bu iki örnek arasındaki büyük fark, birçok araştırmacıyı, kamusal davranışları değiştirmekte ekonomik teşviklerin başarısını etkileyen faktörleri belirlemeye teşvik etti. İrlanda örneğinde amacın tamamen ahlaki bir amaç olduğu açıkça görülüyor. İrlanda hükümeti, çevre üzerindeki olumsuz etkileri sebebiyle plastik poşetlerden kurtulmak istedi. Kamusal tartışmalar ve tanıtım kampanyaları sayesinde bu mesajı İrlanda halkına ulaştırmayı başardı. Görünüşe bakılırsa İrlanda halkı da bu verginin kamu yararına olduğuna ve hükümetin para kazanmaya dönük bir amacı olmadığına kanaat getirdi. Okul örneğine gelince, ebeveynlere ulaşan mesaj “para cezasını ödediğiniz sürece çocuklarınızı okuldan almakta geç kalabilirsiniz” oldu. Bu yüzden, birçok ebeveyn kendi koşullarına uygun gördükleri bu para cezasını ödemekte bir beis görmedi. İrlanda örneğinde vergi olumsuz bir davranışı düzeltmeyi başardı. Okul örneğinde ise para cezası geç kalan ebeveynlerin vicdanlarını rahatlattı.
Bu iki örnek ile bugün yaşananlar arasında büyük bir benzerlik vardır. Yüksek olmasına ve uzun süredir uygulanmasına rağmen birçok para cezası, olumsuz davranışları sona erdirmekte başarılı olamıyor. Aksine, insanlar bu para cezaları ve vergilerle birlikte yaşamaya ve kendisini periyodik masraflardan saymaya başladılar. Bireylere kesilen trafik cezalarından güvenlik, sağlık ya da en basit ticari yasaları bile ihlal eden işletmelere verilen para cezalarına bu tür cezalara birçok örnek gösterilebilir. Çoğu zaman, hiçbir taraf bundan büyük ölçüde rahatsızmış gibi görünmez. Tahsil eden tarafın, tahsil ettiği para cezasının olumsuz davranışı azaltma görevini yerine getirip getirmediğini umursamadan kendisini tahsil etmeye bir itirazı yoktur. Ödeyen taraf da üzerine düşeni ödediği müddetçe olumsuz davranışlarının ahlaki yönden kusurlu olduğunu düşünmemektedir.
Ekonomik teşvik ve cezaların temel amacı, kamusal davranışları düzeltmektir. Bunun için ahlaki teşvikin yanı sıra bu cezaları kullanmaktır. Bunların, davranışlarda ne derecede olumlu ya da olumsuz değişimlere neden olduğunu açıklayan istatistiksel sonuçlar göz önüne alınmadığında bu cezaların varlığı, uygulanan ama tahsil edilen meblağlar dışında hiçbir sonuç vermeyen bir sistem olmanın ötesine geçemez. Para cezalarının getireceği faydaları değerlendirmek ve ekonomik etkilerini bilmek için sadece ekonomi uzmanlarına ihtiyaç yoktur. Aynı zamanda, bu cezaları dayatmanın etkilerini ve insanların kendisini ne ölçüde kabulleneceklerini anlayacak psikologlara, daha da çok ihtiyaç vardır. Ayrıca ve her şeyden çok, amacının açıklanması ve mesajının insanlara açık ve net bir şekilde ulaşması gerekmektedir. Aksi takdirde, kendisine yönelik genel bakış açısı tamamen olumsuz olacak ve bu cezalar, suçluların sayısını gösteren rakamlardan ibaret kalacaktır.