Abdullah Raddadi
Suudi araştırmacı ve ekonomi uzmanı
TT

Cook ve 750 milyon dolar

Medya, Apple Şirketi’nin CEO’su Tim Cook’un Steve Jobs’un halefi olarak şirketin yönetimini devralmasından 10 yıl sonra 750 milyon dolarlık hissenin sahibi olduğunu aktardı. Cook, geçen hafta hisse başı ortalama 150 dolar olan yaklaşık 5 bin hisse sattı. Böylece Cook, 10 yıllık performansının karşılığı olarak 750 milyon dolarlık ödülün sahibi oldu. Apple’ın CEO’sunun yıllık maaşı ise -teşviksiz- yaklaşık 3 milyon dolar. Cook, 10 yıllık sürenin sona ermesinin ardından bu hisseleri sattı.
Bu yöntem, “kısıtlı hisse” olarak adlandırılmaktadır. Şirketler, bu yöntemle genelde çalışanlarına özelde ise CEO’larına şartlı ve kayıtlı hisseler veriyor. Tabi bu şartlar, şirketin hedeflerine göre farklılık gösteriyor. Çoğu şirket, CEO’ya belirlenen süre içerisinde istifa etmemesini, hedeflenen hisse değerini gerçekleştirmesini ya da şirketin finansal performansını iyileştirmesini şart koşuyor. Bu yöntem, “vekalet teorisi” için bir çözüm yolu sayılmaktadır. Öyle ki bu teoriye göre şirket yöneticilerinin çıkarları, şirket sahiplerinin ya da hissedarların çıkarlarıyla her zaman uyuşmayabilir. Bunun için yöneticiler, görev teşviklerini kısa vadeli hedeflere göre düzenleyebilir ya da başka projelere yatırım yapabilir. Ancak bunlarda da şirket sahiplerinin ve hissedarların servetlerini artırma hedefi olmayabilir. Bunun için bu görev teşviklerinin asıl amacı, şirket yöneticileri ile şirket sahipleri arasındaki çıkarları birleştirmektir. Dolayısıyla bir süre sonra şirket yöneticilerine hisse ödülü verildiğinde yöneticilerin ve hissedarların çıkarları eşitlenmiş olur. Böylece yönetici, hisselerin değerini yükseltecek ve uzun vadede şirketin çıkarlarına çalışacak şekilde kurumun finansal performansını iyileştirmeye gayret eder. Bugün birçok şirket, belirli hedefler olmasa bile şirketin istikrarını garantilemek ve personel devir hızını azaltmak için çalışanlarını ödüllendirmek üzere bir süre sonra onlara teşvik veriyor.
Burada Apple CEO’sunun durumuna bir göz atalım. Apple CEO’sunun son 10 yılda gerçekleştirdiği başarıları göz ardı etmek mümkün değildir. Birçokları, Steve Jobs’un ölümünden sonra şirketin başarılarının devam edemeyebileceğini düşündü. Gerçekten de Jobs’un ölüm haberinin hemen ardından şirketin hisse değeri düştü. Ancak Cook’un son 10 yılda yaptıkları, tüm şüpheleri giderdi. Bu süre zarfında Apple’ın piyasa değeri birkaç kat arttı. Apple’ın hisse senedi başına düşen fiyatı, 2011 yılının sonunda 20 doları geçmezken bu fiyat son günlerde 150 dolara ulaştı. Böylece şirketin piyasa değeri 2,5 trilyon doları geçti. Şirketin açıklamasına göre sadece son 3 yılda hissedarların geliri yüzde 192’ye ulaştı ve Apple, S&P500 şirketleri arasında 13. sıraya yerleşti. Bu da Cook’un döneminin şirket sahipleri için altın bir dönem olduğu anlamına geliyor.  
Bu başarılara baktığımızda Cook’un aldığı teşviklere şaşırmamak gerekir. 2011 yılında -yani bu kısıtlı hisselerin verildiği dönemde- bu teşviklerin asıl değeri, yaklaşık 378 milyon dolardı. 2013 yılında bu teşviklerin değerinde değişikliğe gidildi. Apple’ın gerçekleştirdiği başarıların ardından Cook, kısıtlı senet anlaşmasında en yüksek değeri almaya hak kazandı. Şu an Cook’un serveti, yaklaşık 1,5 milyar dolara ulaştı. 2015 yılında yaptığı bir açıklamaya göre Cook, ölmeden önce servetinin çoğunu bağışlamayı düşünüyor. Şu an Cook’a yeni kısıtlı hisseler verildi. 2023 yılında bu kısıtlı hisselerin değeri -bugünün fiyatıyla- 150 milyon dolara ulaşabilir. Bu, şirketin yönetimini devraldığından bu yana Cook’a verilen ikinci teşvik hissesidir. Tim Cook’un son 10 yıllık başarısı, yabana atılacak bir başarı değildir. Şirket hissedarlarının son 10 yıllık kazançlarıyla karşılaştırıldığında kendisine verilen teşvikler, bu kazançların yanında çok küçük kalmaktadır.
Kâr sağlamak CEO’ların sorumluluğundadır. Yönetim kurulu aracılığıyla teşvikleri belirleyen şirket sahiplerinin, CEO’lara hisse şeklinde verilen bu teşviklerde doğrudan çıkarları bulunmaktadır. Cook, bu tür teşvikleri hak edenler arasında en yüksek teşvikin sahibi olmayabilir. Elbette Cook, gelecekte de en yüksek teşvikin sahibi olmayacaktır. Zira dünyada birçok teknoloji şirketinin yöneticisinin bu miktarı geçmesi bekleniyor. Bunların ilki de son yıllarda şirketinin hisselerini ikiye katlayan Elon Musk olabilir. Bu teşviklerin mevcut değişimlerle uyumlu olmaya başlaması ise yeni bir gelişmedir. Çünkü bugün birçok şirket, bu teşvikleri çevre, sosyal ve yönetişim standartları gibi sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle ilişkilendiriyor. Bunun için söz konusu teşvikler, liderlik yeteneklerinin finansal çekiciliğinden ödün vermeden şirket sahiplerinin isteklerini gerçekleştirmek için en iyi yollardan birisidir.