Nadir madenler için küresel çaptaki ekonomik rekabet

Nadir madenler için yürütülen ekonomik rekabet, ABD ve Çin ile sınırlı değil. Avrupa gibi önemli uluslararası güçleri de içine alacak şekilde genişliyor. Altın ve gümüş gibi değerli madenlerin, keza petrol ve doğalgaz yataklarının da keşfiyle birlikte ABD, Çin ve Avrupa arasındaki rekabet genişliyor. Bu kaynaklar açısından zengin bölgelerde çatışmaların alevlenip savaşların patlak vermesi, öncekilerin önemi azalmadan, her yeni keşifte zenginlikler ve kaynaklar için rekabetin arttığı anlamına geliyor. Çatışmalar su kaynakları ve bereketli topraklar için başladı ve peş peşe gelen zenginliklerin keşifleri de bu mücadeleyi engellemeyip devamını sağladı. Dünyanın birçok bölgesinde su, petrol ve diğer kaynaklar için yaşanan çatışmalar da bunu kanıtlıyor. Ardından gelişmiş ürünleri ile modern teknoloji, tamamen kendisine dayanarak nadir yer altı madenleri olarak bilinen yer altında saklı bazı elementlere özel bir önem kazandırdı. Bu madenleri kullanmadan söz konusu teknolojik ürünlerden birini üretmek imkansız hale geldi. Füzelerden rüzgar türbinlerine, tıbbi cihazlardan elektrikli ev aletlerine, cep telefonlarından hibrit ve elektrikli araba motorlarına kadar her alanda kullanılıyorlar.
Bu tür nadir madenler dünyanın çeşitli yerlerinden elde edilebilir. Ancak ülkelerin yüksek miktarlarda rezervlere veya madenleri çıkarma, işleme ve kullanım alanlarını genişletme kudretine sahip olması çok zor. Maden kaynaklarını kontrol etme ve hakim olma rekabetini neredeyse en güçlü ekonomik güçlerle, Çin, ABD ve Avrupa ile sınırlayan neden de bu. Ama denge, bu madenler piyasasında baskın güç olduğu ve tedarik zincirlerini kontrol ettiği için Çin’in lehine. Çin, en büyük maden üreticisi, ihracatçısı ve nadir maden rezervine sahip ülkedir. 2020'deki üretim hacminin 140 bin ton olduğu tahmin ediliyor. Bu, tahmini 240 bin ton olan küresel üretimin yüzde 58'ine denk geliyor. Yine 2020 yılı tahminlerine göre 120 milyon ton olarak tahmin edilen toplam küresel rezervin tahmini olarak 44 milyon tonuna sahip. Bu veriler ABD'yi, nadir madenlerin tedarik zincirini geliştirmek ve madenciliğine alternatifler yaratmak için büyük adımlar atarak, Çin'in bu madenler üzerindeki pazar egemenliğini sona erdirme çabalarına hız vermeye sevk etti. Zira ABD’nin değerli maden üretimi, toplam üretiminin yüzde 16'sına denk geliyor. Yaklaşık 38 bin ton olduğu tahmin ediliyor.
Değerli madenler, biyoloji, kimya, jeoloji ve mühendislik alanlarında uzman olmayan kişiler açısından yabancı bir kavramdı. Ancak modern teknolojinin ortaya çıkmasıyla birlikte bu madenler benzersiz özellikleri ve önemli kullanım alanları nedeniyle oldukça fazla ivme kazandılar. ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu, bu madenlerin yerkabuğunda nispeten bolca bulunduğunu fakat doğaları gereği diğer madenlerden farklı oldukları için bu alandaki madencilik çalışmalarının zor olduğunu belirtiyor. Nadir adını almasının nedeni de bu. Çünkü ekonomik kullanım için yeterince yüksek konsantrasyonlarda bulunma olasılığı küçük ve çıkarılma, işleme ve rafine işlemleri de çok zor. Bu nadir madenler listesi, atom ağırlıklarına göre hafif ve ağır olacak şekilde alt gruplara ayrılan 17 element içerir: Lantan, seryum, praseodim, neodim, prometyum, samaryum, evropiyum, gadolinyum, terbiyum, disprosyum, holmiyum, erbiyum, tulyum, iterbiyum, lutesyum, skandiyum ve itriyum.
Bu tür madenlerin önemi, birçok teknolojik ürün sektöründe kullanılmasından geliyor. Bu ürünlerin en basiti bile nadir madenler içerir. Nadir bulunan madenlerin en büyük tüketicilerinden biri modern otomobillerdir. Keza elektrikli motorlarda da kullanılmaktadır. Buna ek olarak modern medya ve iletişim cihazlarının - cep telefonları, televizyonlar, bilgisayarlar - hepsinde nadir madenler kullanılır.
Myanmar'daki kriz, nadir madenler piyasasında egemenlik için yürütülen ekonomik rekabete ilişkin, bir çatışma modeli olarak öne çıkıyor. Myanmar dünyanın nadir maden cevherlerinin yarısını içerdiğinden bunların üretim pazarında seçkin bir konuma sahip. Myanmar’ın ağır nadir maden zenginliği Çin'e ihraç ediliyor, orada ayrıştırılıp işlenerek daha sonra dünyaya dağıtılıyor. Zira Çin hem coğrafi olarak Myanmar’a yakın hem de iki ülke arasında ideolojik bir uyum var. Çin'in nadir maden ithalatının kaynağı Myanmar’dan ABD etkisini uzak tutmaya istekli olmasının nedeni de bu.
Diğer yandan Çin, bu tür madenleri ithal etmek için başka kaynaklar aramaya da başladı. Bunun için Çinliler Malezya, Vietnam, Laos ve Kamboçya'ya yöneldiler. Çin'in bu tür yeni maden kaynakları arayışı kolay değil. Çünkü tedarik zincirlerini taşıma süreci çok fazla çaba gerektiriyor ve bu potansiyel kaynaklara ilişkin yeni arzı çevreleyen birçok belirsizlik ve istikrarsızlık faktörü mevcut.
ABD, Çin, Avrupa ve özellikle Fransa arasında nadir madenler için süren ekonomik rekabet Afrika’ya da uzanıyor. Nadir madenler de dahil olmak üzere Afrika’daki birçok zenginlik ve çeşitli kaynaklar, Kıta’nın bu tür nadir madenler için rekabet ve çatışma alanı olmaktan kurtulmasını mümkün kılmıyor. Bazılarının bakış açısına göre Afrika, bu tür madenlerdeki Çin hakimiyetini sınırlamak için en uygun alternatif olarak görülebilir. Nitekim güney ve doğu Afrika'da yüksek kaliteli ve büyük nadir maden yataklarına sahip, madenciliğin ekonomik olarak kendisine fayda, hükümetlere ve halklarına da yeni ekonomik fırsatlar sağlayacağı bir dizi ülke tespit edildi. Bu ülkeler Namibya, Güney Afrika, Kenya, Madagaskar, Malavi, Mozambik, Tanzanya, Zambiya ve Burundi olarak sıralandı.
Sözün özü; nadir maden piyasasında Çin ve hakimiyeti, ABD ve emelleri ile Avrupa ve beklentileri arasındaki rekabet, küresel ekonomik sistemi yönetmek için kutuplar arasındaki yeni bir mücadele döngüsünü temsil ediyor. Bu kutuplar; halen zirvede olan tarafı temsil eden ABD, sistemin tepesinde kendisine bir yer ayırmaya çalışan, yükselen kutbu temsil eden Çin ve geçen yüzyılın ortalarında elde edilen ihtişamı yeniden kazanmaya çabalayan, geri dönen kutbu temsil eden Avrupa'dır. Bu da maden zenginliğini, ABD-Çin-Avrupa rekabeti için yeni bir arena haline getiriyor. Hele de bu zenginlikler, esas olarak onlarsız herhangi bir teknolojik ürünün üretilemeyeceği nadir madenler ise.