Hayali kapı ve Tunus'taki karmaşık kriz

Tunus'taki son gösteriler bu ivmesiyle, öncelikle Zeynel Abidin Bin Ali'nin ve rejiminin 2010 sonu ve 2011 başında gidişini hatırlatmalı ama durum böyle değil. Bin Ali ve rejiminin krizi, kaynama sıcaklığını düşüren basit bir atılıma rağmen baskıyla yöneten uzun süredir devam eden bir rejimin meşruiyet kriziydi. Ancak siyasi kriz ve tek başına meşruiyet krizi (tek boyutlu kriz) sonunda rejimin düşmesine ve Bin Ali'nin ülke dışına kaçmasına ve orada ölümesine yol açtı. Bugün Tunus boğucu bir ekonomik kriz yaşıyor. Kaderi Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası gibi uluslararası kurumların ve Abdulhalim’in ‘Seddu’l Ali’ (The Hihg Dam) şarkısında söylediği ‘yardım ve destek elini uzatan ülkelerin’ elinde.
Enflasyondaki artış, yüksek fiyatlar ve döviz yetersizliği, Tunus Ekonomi Bakanı'nın Tunuslulara ülkelerinin Lübnan gibi olmadığı ve iflasla tehdit edilmediği konusunda güvence vermesine neden oldu. Bu konuşma kendi başına bir güvence kaynağı değildi ama Tunus sokağında tedirginliği artırdı.
Tunus sokaklarında gördüğümüz kalabalık, devrimlerinin yıl dönümlerinde sokaklara döküldü. Rakamlar, sesler ve yüzler kardeş ülkeye karşı güven telkin etmiyor. Arap işlerinde ihtiyatlı, uzman ve CIA Başkanı William Burns'ün Libya'ya yaptığı ziyaret sadece bir Libya ziyareti mi yoksa aynı zamanda bir Tunus ziyareti miydi? Bölgede büyükelçi ve dışişleri bakan yardımcısı olarak görev yapan William Burns, bölgeyi avucunun içi gibi biliyor ve bu defa Kuzey Afrika'ya gidişi, kanımca sıradan bir ziyaret değil. Bugün sadece ABD’de değil tüm Batı çevrelerinde ve yalnızca Tunus'u değil, aynı zamanda komşuları ve belki de tüm Kuzey Afrika'yı ilgilendiren bir sorun olan bileşik kriz konusunda büyük endişe var.
2011'de Arap Baharı olarak bilinen şeye yol açan bu tek taraflı meşruiyet krizini ve ardından bölgede yaşanan karışıklığın sonuçlarını hafife alanlar, Tunus’u bugün gördüğümüz duruma taşıdı. Belki de şu an Tunus'ta ve diğer Kuzey Afrika ülkelerinde tanık olduğumuz çok yönlü krizin veya karmaşık krizin sonuçları onları şaşırtacak. 2011'den sonra Arap hazinelerinin Tunus ve Mısır gibi ülkelerin kayıplarını telafi edecek bir miktar fazla parası vardı ama bugün bu paranın Kuzey Afrika ülkelerindeki herhangi bir çöküşü kontrol etmeye yetmediğini düşünüyorum. İnsanların devrimlerden bıktığı ya da yorulduğu söyleniyor. ‘Devrim yorgunluğu’ olarak adlandırılan duruma benzer şekilde, devrim sonrası çöküş ekonomilerini destekleyen ülkelerde de tükenme noktasına varan donör yorgunluğu söz konusu.
Arap Baharı'ndan sonra donör ülkelerin bakanlarından birine “Bölgedeki bazı borçlu ülkelerden ne kadar uzakta kalacaksınız?” diye sordum. Bana, “Son kuruşuna kadar yanlarında olacağız ama inşallah bizi son kuruşuna kadar götürmezler” şeklinde yanıt verdi. Üç yıldan fazla bir süre önce aynı soruyu yeniden sorduğumda; ülkesinin son kuruşuna ulaştığını açıkladı. Yani bu kez çok yönlü krize geçici çare bile olsa özellikle donör ülkelerin kendi ulusal projeleri ve büyük bir dış destek marjına izin vermeyen harcama öncelikleri olduğu için bu gerçekleşmeyebilir.
Çok yönlü kriz sadece Tunus'ta, hatta Kuzey Afrika'da değil, tüm Maşrık’a yayılıyor ve bu da bölgemizi 2011 ve sonrasında tanık olduklarımızdan daha karmaşık bir durumla karşı karşıya bırakıyor.
Bu sahne, bölgenin devrim çalışmalarını yöneten kavramları veya bölgedeki bazı ülkelerde ekonomik çöküş ve iflasın sonuçlarını yeniden düşünmesini ve yeniden düşünmesini gerektiriyor. Bu mesele vatansever sloganlarla, yüksek sesli çağrılarla, hatta medyayı kaplayan propaganda ve haklı çıkarma kampanyalarıyla çözülmez. Farklı düşünmek gerekiyor.
Bu yılın başında Luksor Tapınağı’nda ve Krallar Vadisi’ndeydim. Eski Mısırlıların tapınak duvarlarına çizdikleri hayali kapı kavramı dikkatimi çekmişti. Dayanışma ve vatansever sloganlarla toplumlarımızın bu çok yönlü krizden çıkış kapıları hakkındaki konuşmaları hatırladım. Karşımda sadece Luksor Tapınağı'nın çok kalın duvarlarındaki o hayali kapıyı gördüm. Bu sadece duvardaki bir çizim ve hiçbir yere götürmeyen hayali bir kapı!