IKBY’nin petrol ihracatındaki sorunlar ve SOMO'nun onayı

Geçen hafta, Paris'teki Milletlerarası Ticaret Odası'na bağlı tahkim heyeti, Türkiye'nin Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) petrolünün Irak makamlarının diğer bir deyişle Irak Milli Petrol Şirketi’nin (SOMO) onayı olmadan ihraç edilmesine izin vermesini engelleyen Irak lehine bir karar aldı. Karar her iki taraf için de bağlayıcı. Nitekim Türkiye de kararı kabul ederek, açıklanmasından hemen sonra IKBY’den petrol ihracatını engelledi.
Irak-Türkiye arasında imzalı Kerkük-Ceyhan boru hattı anlaşmasına göre boru hatlarının Irak topraklarındaki kısmı Irak'a, topraklarından geçen diğer kısmı ise Türkiye'ye ait. İki ülke arasındaki anlaşma uyarınca ayrıca, petrolün hattan pompalanıp Ceyhan limanında yüklemesinin yapılması için SOMO’nun vekalet ettiği Petrol Bakanlığı’nın temsil ettiği Irak hükümetinin onayının alınması gerekiyor.
Boru hattıyla günlük ihracat son olarak, SOMO'nun Türkiye pazarında pazarladığı yaklaşık 90 bin varil Kerkük petrolünün yanı sıra, IKBY’de çıkarılan ve çoğu İsrail’in Aşkelon Limanı’na ihraç edilen 400 bin varile ulaşmıştı. Irak hükümeti zaman zaman İsrail'e petrol ihraç edilmesine karşı çıktı çünkü Irak, resmi olarak halen İsrail ile savaş halinde. IKBY’nin petrolü yüksek indirimlerle İsrail’e ihraç etme yoluna başvurmasının nedeni, Irak hükümeti bölgenin ihraç ettiği petrolü “kaçak” olarak sınıflandırdığı için Teksas'taki bir mahkemenin ABD'ye petrol ihracatını engellemesi. Avrupa ülkeleri de ABD’yi örnek alarak, bölge petrolünü "kaçak" değerlendirip, satın almama kararı aldılar.
Türkiye'nin karara uyması üzerine geçtiğimiz hafta bölgenin petrol ihracatı durdu. Bölgede faaliyet gösteren firmalar da ihracatlarını durdurduklarını, üretimi kısıp petrolü depolama yoluna gittiklerini açıkladılar. Ancak depolama kapasitesinin kısıtlı olması nedeniyle bazı firmaların üretimi durdurmaya başlaması bölge için büyük bir mali kayıp oluşturacak. IKBY müzakere için Bağdat'a bir heyet gönderdi. Ancak anlaşmazlık meselelerinin karmaşıklığı göz önüne alındığında, hızlı bir çözüme ulaşılması olasılığı konusunda karamsarlık var. Bu meselelerden birkaçı şunlar; SOMO'nun Irak ham petrolü ve petrol ürünleri ihracatının pazarlanmasındaki rolünü belirleyen Irak yasaları. IKBY’nin petrol ve doğal gazı yasası konusunda Bağdat ve Erbil arasındaki ihtilaf. Ayrıca, IKBY’nin Irak devletinin yıllık bütçesinden alacağı pay konusunda, iki taraf arasında 2003'ün başından beri 20 yıldır süren bir anlaşmazlık var. Bu pay, Kürt Bölgesine bağlı üç ilin nüfusuna göre belirleniyor, ancak IKBY diğer illerin yaptığı gibi petrol gelirlerini Irak Maliye Bakanlığı'na devretme taahhüdünü yerine getirmiyor.
Her iki tarafa da bir an önce çözüme ulaşmaları için baskı yapılıyor. Bürokratik aygıtın genişlemesi nedeniyle, giderleri fazla olduğundan IKBY’nin mali kaybı çok büyük. IKBY’nin, topraklarından geçen petrol boru hattının yapım masraflarını daha sonra petrol ikmaliyle ödemesi mukabilinde karşılayan petrol şirketleriyle yaşadığı sorunlardan bahsetmiyoruz bile. Aynı şekilde, IKBY daha sonra ham petrol ile ödeme karşılığında bazı petrol şirketlerinden kredi de almış.
Bunlara ek olarak, mevcut Başbakan Muhammed Şiya es-Sudani hükümeti, üç siyasi bloğun (Şii, Sünni ve Kürt- özellikle de Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokratik Partisi) ittifakından oluşuyor. Dolayısıyla hızlı bir çözüme ulaşmayıp anlaşmazlığı uzatmak her iki tarafın da çıkarına değil. Son olarak, Irak'taki çeşitli siyasi güçler, IKBY’nin geri kalan Irak illeri için geçerli olan petrol yasalarına bağlı kalması, en önemlisi de petrol ihracatı operasyonlarında “SOMO”nun temel rolünü kabul etmesi çağrısında bulunuyorlar.
Gerek petrol ihracatı gerekse anayasanın maddeleriyle ilgili olsun başka anlaşmazlık konuları da var. Kürtlerin 2015 Anayasası’nın kabulü için yapılan referanduma geniş katılım göstermelerine rağmen, IKBY’nin petrol ve gaz yasasının anayasaya uygunluğu konusunda görüş ayrılıkları var. Federal Yüksek Mahkeme (Irak'ın en yüksek mahkemesi) 15 Şubat 2022'de IKBY’nin petrol ve gaz yasasının federal anayasayı ihlal ettiği için anayasaya aykırı olduğuna karar verdi. IKBY hükümetini, bugüne kadar sahaların geliştirilmesi ve üretimi ile ilgili tüm belgeleri, hesapları, planları, görüntüleri ve üretim verilerini Federal Hükümeti temsil eden Petrol Bakanlığı’na teslim etmekle yükümlü kıldı. Ayrıca, IKBY hükümetine, Petrol Bakanlığı ve Federal Mali Denetleme Dairesi'nin bölgede petrol ve gaz satışına ilişkin sözleşmelerin imza ve onay süreçlerini takip etmesine izin verme zorunluluğu getirdi. Ancak IKBY hükümeti mahkemenin kararına karşı çıktı ve henüz uygulamadı.