Yedi Kız Kardeş’ten büyük teknolojiye ‘küresel ekonomi’

1970’li yıllar, birçok düzeyde, özellikle de ekonomik düzeyde çok heyecan verici bir dönemdi. Küresel ekonomide en büyük ve en etkili hakimiyet petrol sektöründeydi. Bu, yalnızca petrol üreten ülkelerin gücü ve etkisiyle sınırlı değildi. Aynı durum petrol şirketlerinin önemi, etkilerinin artması ve güçlerinin artması için de geçerliydi. Dönemin en güçlü petrol şirketlerini tanımlamak için ‘Yedi Kız Kardeş’ adı kullanılmaya başlandı. Bu 7 şirketin isimleri şöyle: Exxon, Gulf Oil, Mobil, Texaco, Socal, British Petroleum ve Royal Dutch Shell.
Bu durum, başlığı idealist bir tanımlamaya dönüşen İngiliz yazar Anthony Sampson’ın dönemin en önemli ve çok satan kitaplarından biri olan ‘Yedi Kız Kardeş: Büyük Petrol Şirketleri ve Şekillendirdikleri Dünya (The Seven Sisters: The great oil companies & the world they shaped)’ da şaşırtıcı ve heyecan verici bir şekilde özetlenmiştir.
İngiliz yazar eserinde, bu dev şirketlerin gücüne ve etkisine, siyasi kararlar ve parlamento mevzuatı üzerindeki etkilerine, nasıl diplomasi ve siyaset koridorlarını etkileyen en önemli baskı güçlerine dönüştüklerine değindi.
Anthony Sampson kitabında, petrol şirketlerinin sınırları ve pazarları aşan büyük bir etkiye sahip olduğunu, dolaylı ve bazen de doğrudan bir politika yapıcıya dönüştüğünü söyleyerek bakış açısını özetledi.
Bugün dünya, ‘büyük teknoloji’ adı verilen yeni bir şirketler grubunun gücü ve etkisi nedeniyle heyecan verici olan çok önemli bir çağda yaşıyor. Bu şirketler: Google, Apple, Amazon, Microsoft, Meta (Facebook, Instagram ve WhatsApp'ın sahibi) ve X (Tesla, Twitter ve SpaceX'in sahibi olan Elon Musk'ın şirketi).
Finans uzmanları, bu şirketlerin toplam değerinin 9 trilyon doları aştığını tahmin ederken asıl değerlerinin ve mali olmayan etkilerinin bunun çok daha üzerinde olduğunu vurguluyorlar.
Bugün dünyanın deneyimlediği yeni dijital ekonomiyi şekillendiren yukarıda sıraladığımız şirketlerdir. ‘Google’, dijital arama kavramını tek başına üretmeyi başardı ve e-posta, haritalar ve elektronik yönlendirmedeki gücünü ihmal etmeden genel halk için ilk bilişsel araç oldu. ‘Apple’ ise yeni akıllı telefon ve eğlence konseptine öncülük eden ve dünyanın en etkili şirketlerinden biri haline geldi. ‘Amazon’, insanların yüzyıllardır alışık olduğu konsept ile alışverişi yeniden tanımlayarak, ürünleri göz açıp kapayıncaya kadar zamanın ve kıtaların ötesine taşıdı. ‘Microsoft’, dünyayı dijital olarak etkinleştiren ve herkesin meydana gelen değişime katılmasına ve bundan faydalanmasına olanak sağlayan erişilebilir programlar oluşturmayı başardı. Etkileyici ve önemli siteleriyle sosyal medya devriminin kalbi olan ‘Meta’, ilişkilerin, beğenilerin ve haberlerin anlamına dair yeni bir kavram yarattı. Kapsamlarıyla toplumları muazzam bir şekilde etkilemeye devam ediyor. ‘X Şirketi’, araba kavramını ve enerji ile olan ilişkiyi değiştirdi ve eşi benzeri görülmemiş bir ticari yolla uzaya damgasını vurmanın peşinde.
Bu şirketlerin artan etkisi, Batı ülkelerinde önemli sayıda politikacı için bir korku ve endişe kaynağı haline geldi. Özellikle de yanlış ve hedefli haberler ile ‘dost olmayan’ ülkelerin toplumu ve seçimleri her türlü şekilde etkileyebilecekleri boşlukları kullanma olasılığı ile ilgili olarak.
İşte tam da bu nedenle Batı, Çinli teknoloji devleri TikTok ve Huawei’ye karşı önleyici ve kararlı bir tavır aldı. Çünkü etkilerinin ciddiyetinin ve fırsat verilirse kendilerinden beklenen gücün farkındaydı.
Tabii bu şirketlerin ya da büyük teknoloji devlerinin gücünün ve etkisinin netleştiği bir konu daha var ki o da vergi ödeme zorunluluğundan kurtulabilmeleridir. Bu, kanun koyucuların mali imkânları ve rekor kârları ile hiç de orantılı olmayan, sadece vergiden kaçış olarak gördükleri bir konu olarak göze çarpıyor.
Şimdi, büyük teknoloji şirketlerinin yapay zekâ alanına ciddi bir giriş yaptıklarını duyurmasıyla, bunun işgücü piyasası, işsizlik ve toplum üzerindeki beklenen etkileriyle ilgili konuşmalar arttı. Bu, küresel toplumsal barışı tehdit eden bir sorundur. Büyük şirketlerin etkisinin eşi görülmemiş de olsa yeni bir aşaması dünya tarafından büyük bir dikkatle izlenecek.