UNRWA, Birleşmiş Milletler Filistinli Mültecilere Yardım Ajansıdır ve yaşı İsrail'in kendisi kadardır. Geçen yüzyılın ortalarından, 1949 yılından, yani Birinci Arap-İsrail savaşından bir yıl sonra Filistinlilerin yerinden edilmesinden bu yana hizmet veriyor.
Aslında UNRWA bir yardım kuruluşundan çok daha fazlası. Batı Şeria, Gazze, Ürdün, Suriye ve Lübnan'daki 6 milyon insana yönelik Filistinli hizmetler hükümetini temsil ediyor. Belki o olmasaydı, toprak ve mültecilere dayanan Filistin davasının yarısı ortadan kalkardı ve belki geride kalan mülteciler de Filistin'i terk ederdi.
Ajans, onlarca yıldır Batı Şeria ve Gazze'deki Cibaliye, eş-Şati, Balata ve Cenin gibi kampların temsil ettiği “geçici” alternatif şehirleri destekledi. UNRWA olmasaydı milyonlarca mülteci sığındıkları komşu ülkelerde eriyeceklerdi. Geçmişte 1980'li yıllarda akademik çalışmalarım kapsamında Ürdün'deki Baka Kampı’nı ziyaret etmiştim ve kampların içinde yaşayan insanların geçimlerini kıt kanaat sağlamalarına rağmen ne kadar canlı topluluklara sahip olduklarını görmüştüm.
Geçmişte ve günümüzde UNRWA'nın rolüne ilişkin çelişkili görüşler var ve bunların hepsi destekleyici değil. Ajansın Filistinlileri kendi topraklarının dışında yerleştirmesi ve ikame ettirmesi, ekmek ve eğitim karşılığında işgalciye isyan etmelerini engellemesi, evini, toprağını kaybedenleri, aileleri dağılanları uysallaştırması nedeniyle olumsuz bir rol oynadığına inananlar var. Bazıları 75 yaşındaki UNRWA kamplarını ebedi toplama kampları olarak görenler de var.
Bugün İsrail statükoyu yıkmakla tehdit eden adımlar atıyor. Filistin halkının yarısına hizmet veren Ajansı kapatma niyetini açıkladı. Bu, Netanyahu hükümetinin Gazze ve Batı Şeria'da yeni bir zorla göç ettirme projesini uygulamakta kararlı olduğunu gösteriyor. Bölgenin istikrarına yönelik en ciddi tehdidi temsil eden bu durum endişe verici bir senaryo ve savaşın yeni bir aşamasıdır. İsrail, UNRWA ile ilgili iddialarını Hamas Hareketinin geçen yıl ekim ayındaki saldırısına dayandırdı; bu saldırı, İsraillilerin yıkım ve yerinden etme operasyonlarını hızlandırmalarına hizmet etti.
BM, ajansları aracılığıyla dünyadaki milyonlarca mülteciyle ilgileniyor. UNRWA'ya kayıtlı Filistinlilerin sayısı 6 milyon; bu da neredeyse Suriyeli, Afgan, Venezuelalı ve Ukraynalı mültecilerin sayısına eşit. Aradaki fark, bu insanların hepsinin geri dönebilecekleri ülkeleri varken, Filistinlilerin zorla göç ettirildikleri ülke ve şehirlerine geri dönmeleri pek mümkün değil. Bu ülkelerdeki çatışma ve mücadele yönetim ve siyasi sistemle ilgiliyken, Filistinlilerin mücadelesi toprak ve kimlikle ilgili.
UNRWA Filistinliler için uluslararası bir yardımcı rolünü oynuyor. İsraillilere gelince, UNRWA Filistinlilere ekmekle meşruiyet, yani geri dönüş ve devlet hakkı veriyor. İsrail'in bu BM örgütünü ortadan kaldırmaya kararlı olmasının nedeni de bu.
İsrail, Gazze savaşının başlangıcından itibaren, Ajansın Hamas için çalıştığına ve Hamas’ın onu askeri amaçlarla kullandığına dair uluslararası topluma kanıtlar sunan bir kampanya başlattı. Çalışanlarından 12'sinin Hamas mensubu olduğunu ve Ajansın bazı binalarının Hamas’a askeri hizmet verdiğini söyledi. Bu suçlamalarla İsrail, büyük finansörleri desteklerini durdurmaya ikna etmeyi başardı.
Soru şu: Milyonlarca Filistinliyi desteklemek için her yıl yaklaşık 1 buçuk milyar dolar toplayan bu önemli yardım kuruluşu nasıl kurtarılabilir? En büyük miktarda bağışlar ABD'den geliyor (yılda çeyrek milyar dolar) ve bunlar son suçlamalar nedeniyle askıya alındı.
UNRWA’nın faaliyetlerinin durdurulması, durumu daha tehlikeli bir boyuta taşıyacak; milyonlarca eski ve yeni mülteciye yardım sağlanamayacak. Toplum içinde siyasi huzursuzluk anlamına gelen bu durum, radikal silahlı örgütlerin ortaya çıkma şansını artıracak ve bunun da ötesinde, daha sonra milyonlarca Filistinlinin Gazze ve Batı Şeria'dan zorla göç ettirilmesini kolaylaştıracak.
İsrail, Hamas'ı ortadan kaldırdığı gibi UNRWA'yı da ortadan kaldırmaya kararlı. İsrail bunun için ilk olarak UNRWA'nın faaliyetlerini yasaklayan bir kararı Knesset'ten geçirdi ve karar üç ay içinde uygulamaya konulacak. Savaş sırasında UNRWA’nın Gazze'deki tesislerinin üçte biri tahrip edildi ve 200’den fazla çalışanı öldürüldü.
İsrail ile UNRWA konusundaki savaş zor olacak. Kalıcı bir siyasi ve yardım projesi kapsamında onları entegre ederek ve iş kaynakları sağlayarak mültecilere, özellikle de Batı Şeria ve Gazze'dekilere yardım etmek için farklı bir konsept aramak gerekecek.
