İsrail'in Gazze Şeridi’ne ve Lübnan'a savaş açmasının üzerinden bir yılı aşkın bir süre geçerken yeni yılın başlarında Arap Maşrık (Levant) bölgesi nasıl görünüyor?
‘Meydanların birliği stratejisi’ adı altında savaşa sürüklenen Lübnan, 27 Ocak’a kadar uygulanması beklenen bir ateşkes anlaşmasına varıldığında meydanların ayrılmasını kabul etti. Fakat bununla ilgili hala büyük şüpheler söz konusu. Gazze Şeridi’nde ise, İsrail'in Gazze’yi askeri ve güvenlik açısından tamamen kontrol altına almayı amaçlayan savaşı, savaşın başlangıcına kıyasla daha az yoğun olsa da halen devam ediyor. Gazze Şeridi’nde ateşkes için yapılan dolaylı müzakereler şimdiye kadar herhangi bir sonuç vermedi. Suriye rejiminin sarsıcı bir şekilde düşmesi, niteliği ve Suriye ile Ortadoğu bölgesi üzerindeki çeşitli doğrudan ve dolaylı yansımaları açısından temelden bir değişime yol açtı. Bunun kısa ve uzun vadedeki yansımalarının, Suriye’deki değişim sürecinin her düzeyde izleyeceği yola göre şekilleneceğine şüphe yok. Zira krizler, savaşlar ve değişimler birbirlerini doğrudan ya da dolaylı olarak etkiler ve birbirlerinden etkilenir.
Lübnan'da cumhurbaşkanının seçilmesi ve etkili bir hükümetin kurulması yoluyla iktidarın yeniden tesis edilmesi, uzun süredir beklenen ulusal kurtuluş süreci için gerekli bir şart olsa da yeterli değil. Bu, kapsamlı bir reform projesinin hayata geçirilmesini ve bunun için bir yol haritası ve devletin, devletçik mantığı ve çeşitli isimler altında iktidarı kontrol eden siyasi mezhepler lehine çalınan ve bozulan rolünün yeniden tesis edilmesini gerektiren bir süreç. Özetle Lübnan’ın, işler böyle devam ederse bir ‘başarısız devlet’ olmaktan kaçınmak için karşı karşıya olduğu en büyük zorluk da bu.
Bir diğer açıdan Gazze’ye yönelik ucu açık savaşın devam etmesi, Batı Şeria'da süren gerginlik ve İsrail'in ilhak politikası, bu güçlerin Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde (BMGK) daha anlaşılır olmasını sağladıkları ilgili uluslararası kararlara saygı duyulması için çalışan nüfuzlu uluslararası güçlerden herhangi bir etkili itiraz olmaksızın hızlandırılması, bu yıl patlama anına ulaşılmasını hızlandıracak. Barış sürecinin iki devletli çözüm temelinde yeniden canlandırılması gerekiyor. Bunu yapmak özellikle İsrail’deki mevcut hükümetle hiç kolay değilse de gerekli olmaya devam ediyor. Barış sürecinin canlandırılması için öncelikle Arapların bu konuda uluslararası aktörlere yönelik bir girişimde bulunarak barış sürecini etkin bir şekilde canlandıracak ortak bir pratik plan oluşturmalarına ihtiyaç var. Aksi takdirde kaosun, gerilimin ve bölgedeki ‘uluslar oyununda’ kullanılan çeşitli biçimlerdeki ve hedeflerdeki savaşların hakim olması kaçınılmaz.
Bölgede etkili bir jeostratejik konumu olan Suriye'ye gelince, geçiş sürecindeki yeni yönetim elbette dış dünyaya, özellikle de Arap dünyasına bir an önce güvence vermeye çalışmalı. Gelecekteki Suriye'nin ideolojiler ya da büyük stratejiler adına başkalarının işlerine karışmak için bir platform, bir araç ya da bir taraf olmayacağına dair güvence verilmeli. Ancak ulusal diyalog sürecinin başlaması öncesinde de ulusal meclis üyeleri arasındaki çeşitliliğin sağlanacağına ve uygulamada bu çeşitliliğe saygı duyulacağına dair güvence verilmesi gerekiyor. Ayrıca ulusal diyalog, devleti yeniden inşa etmek ve yeni bir otorite kurmak için kapsayıcı olmalı. Bu otorite de hukukun üstünlüğüne, devlet kurumlarının etkinleştirilmesine ve vatandaşlık kavramının desteklenmesine dayanmalı. ‘Suriye için mücadele’ (Patrick Seale'in ünlü kitabının adı The Struggle for Syria) çeşitli ve birçok nedenle üstesinden gelinmesi kolay olmayan zorlukları barındırıyor. Oyuncular değişiyor, yöntemler değişiyor, ama oyun asla değişmiyor. Bu oyun, bölgenin jeopolitik coğrafyasındaki konumun çekiciliğiyle beslenen nüfuz mücadelesi oyunu.
Bu üç nokta, farklı derecelerde de olsa, Ortadoğu'da oynanan uluslar oyunundaki başlıca meselelerin yanı sıra bölgesel istikrara önemli ölçüde katkıda bulunacak hedeflere başarıyla ulaşılması için Arap ülkelerinin aktif olarak üstlenmeleri gereken rollerinin şekillenmesini gerektiren zorlukları da oluşturuyor.
