Milyarderlerin uzay yarışının bize faydası var mı?

Dünyanın en zengin insanı Jeff Bezos'un iki gün önce uzaya yaptığı yolculuk 10 dakika 10 saniye sürdü ve her dakikası yaklaşık 550 milyon dolara mal oldu. Bu yolculuk, İngiliz milyarder Richard Branson'ın, şirketi Virgin Galactic tarafından geliştirilen bir araç ile uzaya yaptığı yolculuktan dokuz gün sonra yapıldı. SpaceX'in kurucusu ve Tesla'nın CEO'su milyarder Elon Musk'ın uzay programını da hesaba katarsak, milyarderler uzayda yarışıyor.
Branson ve Bezos'un uzaya yaptıkları yolculukları, şirketlerinin uzay turizmi programını başlatmış oldu ve geniş çapta bir ilgi ve tartışmaya yol açtı. Tabii ki, tıpkı iki adam gibi bu macerayı kutlayanlar ve bu maceranın uzayı keşfetmek isteyen ve en az 250 bin dolar olacağı tahmin edilen biletin parasını karşılayabilecek olanlara uzayın kapılarını araladığını söyleyenler de vardı. Ancak uzay turizmi programına yönelik eleştiriler daha baskın ve daha güçlüydü. Pek çok kişi bunu uzay için yarışan adamların dudak uçuklatan miktarlarda paralar saçarak servetlerini israf etmeleri olarak görüyor. Nitekim bu kişilere göre bu paralar milyonlarca insanı canından eden virüsler, salgınlar, hastalıklar ve iklim değişiklikleri ile mücadeleye yardım etmek için harcansaydı ya da açlık ve yoksullukla mücadeleye adansaydı veyahut geçmişte birçok zengin insanın yaptığı ve bugün birçok krizle karşı karşıya olan gezegenimizde yardım programlarını desteklemek için milyarlarca dolar tahsis eden başka insanların yaptığı gibi eğitimi desteklemek adına bilimsel yapılar veya fonlar oluşturmak için kullanılsaydı insanlığa daha çok hizmet etmiş olurdu.
ABD Kongre Üyesi Earl Blumenauer, bu tür uzay turizmi seyahatlerinin çevresel etkisine yönelik eleştirilerde bulundu. Blumenauer, uzay biletlerine insanların uçakla yaptıkları normal seyahatlerde bilet alırken ödedikleri değerde vergi konulmasını talep etti. Blumenauer, önümüzdeki iki yıl içinde artması beklenen bu uçuşların kirlilik etkisini dengelemek için bir vergi getirmek üzere Kongre'ye yasa taslağı sunacağını söyledi.
Kimilerinin ise milyarderlere ait bazı şirketlerin vergi ödemekten kaçmasını tekrar gündeme getirmek için eline fırsat geçmiş oldu. Bezos'un uzay uçuşu ile birlikte bu kişiler, Amazon adlı şirketinin milyarlarca dolarlık satış yapan ancak oldukça az vergi ödeyen ya da hiç vergi ödemeyen dev şirketler arasında olduğuna dikkat çektiler. Örneğin, Amazon geçen yıl Avrupa'da 44 milyar euroluk satış geliri elde etti ancak zarar bildiriminde bulunduğu için şirket hiç işletme vergisi ödemedi.
Şirket ABD’de de son yıllarda yeterli vergi ödemediği için eleştirilere maruz kaldı. Şirket, iki yıl üst üste ABD hükümetine hiç federal gelir vergisi ödemedi.
Şirket iki yıl üst üste vergi ödemedikten sonra 2019 yılında federal gelir vergisi ödemek için başvuru yaptığında bile, yaklaşık 14 milyar dolarlık gelire karşılık sadece 162 milyon dolar federal gelir vergisi ödemesi nedeniyle eleştirilere maruz kaldı.
Bu durum, geçtiğimiz ay G7 ülkeleri arasında dev şirketlere en az yüzde 15 vergi dayatılması konusunda bir anlaşma yapılmasına yol açtı. Bu daha çok, genel merkezlerini şirketlere dayatılan vergi oranının düşük olduğu ya da hiç olmadığı ülkelere kurarak elde ettikleri büyük kârlara rağmen düşük vergi ödeyen dev teknoloji şirketlerine yönelik atılmış bir adım.
Tüm eleştiriler, bu milyarderlerin fikirlerini ve hayallerini gerçekleştirmelerine engel olmayacak. Nitekim onlar meseleleri farklı bir pencereden değerlendiriyor ve gelecek gözüyle baktıklarını söyledikleri projeleri hakkında kendilerinden aşırı derecede emin konuşmalarını sağlayan maceracı bir ruha sahipler.
Branson, yaklaşık 50 dakika süren uzay yolculuğunun ardından “Uzayı herkes için erişilebilir kılmak ve gelecek nesil hayalperestlerini bugünün ve yarının astronotlarına dönüştürmek için buradayız” ifadelerini kullandı. Ancak bu milyarderler gerçekten uzayı herkesin erişimine açabilecek mi?
Branson'un bir sonraki uçuşunda bilet aldığı söylenen Branson, Bezos ve Elon Musk için bir biletin parası önemli değil. Çünkü, üçünün toplam serveti 370 milyar dolar ama kaç kişi bir bilet için 250.000 dolar veya daha fazlasını verebilir?
Tabi ki, bunu umursamayan ve konuşurken hava atacakları bir macera yaşamak için bu meblağı veya daha fazlasını ödeyebilecek birkaç kişi vardır. Bezos'u taşıyan kapsülde bulunan dört koltuktan Blue Origin şirketinin sattığı tek koltuğu alan zengin adam buna bir örnek. Şirketin bu koltuğun biletini satmak için düzenlediği bir müzayedede ismi açıklanmayan gizemli zengin adam koltuğu alabilmek için tamı tamına 28 milyon dolar ödedi. İşin ironik yanı, ücreti ödediği halde seyahate çıkamadı ve gidememesinin sebebinin seyahat tarihi ile başka bir işinin tarihinin çakışması olduğu söylendi. Yerine müzayedede teklif verenlerden biri olan 18 yaşındaki Hollandalı öğrenci Oliver Daemen geçti. Babası Daemen için ikinci yolculuk için bilet almıştı ancak şans yüzüne güldü ve ilk yolculukta yer alabildi.
7 bin 600 kişi açık artırmaya katıldı ve bazıları şirketin reklamını yapmaya başladığı sonraki uçuşlar için bilet aldı. Yapılan duyuruya göre bu yıl bitmeden iki seyahat daha gerçekleştirilecek. Bezos, bu iki seyahat için 100 milyon dolar değerinde bilet sattığını söyledi.
Virgin Galactic şirketine gelince, 600 kişinin önümüzdeki uçuşlar için şimdiden bilet aldığını duyurdu. Bir biletin fiyatı başta 200 bin dolardı ancak şirket daha sonra bunu 250 bin dolara çıkardı. Şirket, 2014 yılında ilk uzay aracının test uçuşu sırasında çakılmasının ardından bilet satışlarını durdurmak zorunda kaldı. Ancak bu yıl satışlara devam edeceğini söylüyor. Abartılı bilet fiyatlarına rağmen, her şey umulduğu gibi giderse bile şirketin 2028’den önce kâr etmesi beklenmiyor. Gelir konusuna gelince, şirketin gelirinin 2030 yılına kadar yaklaşık 1,3 milyar dolara ulaşması bekleniyor.
Elon Musk, 2002 yılında kurduğu SpaceX şirketi için farklı bir yol izledi. İlk başta, uzay turizmine odaklanmadı. Daha ziyade uzaya uydu yerleştirmek veya Uluslararası Uzay İstasyonu’na (ISS) ekipman veya insan göndermek isteyen ilgili taraflar için roketler geliştirip fırlatmaya dayalı bir ticari modele odaklandı. Musk şimdiden 100’den fazla füzeyi uzaya fırlatmayı başardı ve ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Ajansı (NASA) ile anlaşmalar ve Savunma Bakanlığı ile askeri sözleşmeler imzaladı. Ancak Musk’ın şirketi SpaceX, yakın bir zamanda yaptığı açıklamada bu yılın sonunda yolcularla birlikte bir uzay seyahati yapacağını ve yeryüzüne dönmeden önce dört gün boyunca yörüngede kalacağını duyurdu.
Çocukluğundan beri uzaya tutkun olan Musk, güneş sistemini keşfetmek istediğini söylüyor ve Dünya'nın insanlığı tehdit eden bir felaketle karşı karşıya kalması durumunda sığınak olması için Mars'ta bir koloni kurmayı hayal ediyor. Dünyanın karşı karşıya olduğu felaketler çerçevesinde bir sığınak olarak uzayı keşfetmek, bu yolu seçebilecek Bezos, Branson veya herhangi bir milyarderin de aklında olabilir. Ancak soru şu:
Hangisi daha kolay ve gerçekçi: Uzaya kaçmak mı, yoksa Dünya'nın karşı karşıya olduğu krizleri çözmek mi?