Dr. Abdulaziz el-Celal'in ‘Refah ve Azgelişmişliği Eğitimi’ kitabının yayımlanmasının üzerinden yaklaşık 40 yıl geçti. Bu kitap, Körfez toplumundaki ekonomik kalkınmanın sorunlarını açıkça ele alan ilk çalışmalardan biridir.
Kitap, 1979 yılının Aralık ayında kurulan ve bölgedeki kamu işleriyle ilgilenen düşünürlerin yıllık bir araya geldiği Kalkınma Forumu'nun moderatörlüğünde yapılan tartışmalar çerçevesinde yayınlandı. Kitaptaki tartışmalar, kalkınma politikalarının gündeme getirdiği sorulara ve bu politikalar çerçevesinde neler başarıldığına odaklanıyor. Kitabın yayımlanmasının üzerinden 40 yıl geçti. Bu nedenle eğitim sektörünün gerçekliğine ilişkin çalışmalarında kullandığı veriler geçerliliğini yitirdi. O günden bugüne durumun çok değiştiğine şüphe yok. Ancak onun ulaştığı ve Forum'un da benimsediği sonuçların çoğu hâlâ geçerli ve daha fazla ilgiyi hak ediyor.
Kitabı uzun zaman önce okudum ama ara sıra tekrar okumak hoşuma gidiyor. Bu arada, insanın zaman zaman dönüp rahatça okuyabileceği, defalarca okumaktan bıkmayacağı birkaç yazar vardır. Konu dışı olarak söylüyorum ki, bilim adamı Dr. Muhammed Şahrur ve Dr. İbrahim el-Buleyhi, ne kadar katılsanız da katılmasanız da bu türdendir. Asıl önemli olan, bu iki kişiyi okuduğunuzda veya Dr. Abdulaziz el-Celal'in kitabını okuduğunuzda zihninizde parıldayan o ışıklardır.
Bu kitaba, bir çalışma kapsamında geri dönüyorum. Bu çalışma, beni birçok yönden ona benzeyen, ancak konu genişliği, yazar sayısı ve yaklaşım düzeyi açısından onu aşan bir çalışmaya da götürdü. Bahsettiğim çalışma, 1990 yılında Arapça çevirisi yayınlanan ‘Güney'in Karşısındaki Zorluk: Güney Komisyonu Raporu’dur. Adından da anlaşılacağı gibi, 25 yazarın katkıda bulunduğu bu kitap, ‘Güney’ fikrinin genel bir bakış açısını temsil etmektedir. Bu, benim ‘Güney’ olarak adlandırmak istediğim, gelişmekte olan ülkeler topluluğunun ekonomi politikasını tanımlayan bir başlık.
Güney Komisyonu, ortak çabalarla kuruldu. Son aşamasını Malezya'nın Eski Başbakanı Mahathir Muhammed yönetti. Komisyon, Güney ülkelerinin kalkınma öncelikleri için ortak bir kalkınma vizyonu oluşturmayı ve aralarında işbirliği için bir zemin oluşturmayı hedefledi. Komisyonun, sanayileşmiş ülkelerin ekonomileri için ortak bir bakış açısı oluşturmak amacıyla 1980 yılında kurulan ve o zamanki Batı Almanya Şansölyesi Willy Brandt tarafından yönetilen Brandt Komisyonu'na tepki olarak kurulduğunu biliyoruz.
Güney Komisyonu raporu, üçüncü dünya ülkelerinin benimsemesi gereken kapsayıcı kalkınma kavramı, öncelikleri, uygulama yolları, takibi ve yenilenmesi hakkında geniş bir bakış açısı sunmaktadır. Bu bağlamda, eğitim, bilgi ve teknoloji geliştirme sorunlarını açıklamak için ayırdığı nispeten geniş alanı önemsiyoruz. Bu bağlamda, Dr. Celal'in yaklaşımı ile Güney Komisyonu raporu arasında ortak bir merkezi noktayı hatırlatmak isterim. Bu, bilgi toplumu, yani eğitim ve ekonomiyi besleyen sosyal çevreye odaklanmalarıdır. Her ikisi de bilgi ve bilimin sosyal ortama yayılması gerektiğine, böylece herkesin bilim dili ile konuşabileceğine, bilim kuralları ve bilim adamlarının isimlerini hatırlayabileceğine vurgu yapmaktadır. Bu olursa, halk sıradan yaşam meselelerini mantıklı veya bilimsel bir şekilde düşünecektir.
İsteğimiz, insanların edebi dil ile konuşmaları değil, akşam yemeğinde veya kafede fizik teorilerini tartışmaları değil, duydukları veya okudukları şeyler üzerinde düşünmeleridir. Bilimsel bir mesele hakkında bir haber alırlarsa, onu anlasınlar ve onunla etkileşim kursunlar. Mantıksız bir haber veya fikir alırlarsa, onu reddetsinler ve inkar etsinler.
Bu durumda sosyal çevre, araştırmacı ve yaratıcı için yardımcı ve teşvik edici olacaktır. Tıpkı balık için temiz deniz gibi. Açıktır ki, batıl inançlar genel kültürün hâkimi olduğu ve bilimin mantığı yabancı olduğu sürece, endüstriyel bir topluma dönüşmek mümkün değildir. Bu, basitçe, Dr. Celal ve Güney Komisyonu'nun 30 yıl önce çağrıda bulunduğu genel eğitimin temel amacıdır. Sanırım bunu hala hatırlamamız gerekiyor.
