Sudanlı-Güney Sudanlı tanınmış aydın ve diplomat Dr. Francis Deng, Güney Sudan ayrılmadan önce Sudan'daki çatışmayı sona erdirecek bir çözüm olarak “tek devlet, iki sistem” fikrini ortaya atan kişi olarak kabul ediliyor. Francis Deng, iki ülke arasındaki tartışmalı sınır bölgesi Abyei'den olduğu ve bu bölgenin insanları iki ülke arasındaki iç içe geçmiş atmosferde büyüdükleri için Sudan'ın birliğini korumak konusunda istekliydi. Bu nedenle ülkenin her bölgesi için iki sistem ile yönetilen tek bir konfederal devlet formülünü önermişti. Güney Sudan ayrılıp bağımsız bir devlet haline geldiğinde ve yolsuzluk, çatışma ve iç savaş gibi eski Sudan devletinin bütün kötülüklerini yüklendiğinde, iki ülkedeki durumu tanımlayan yeni slogan şu oldu: “iki devlet, tek sistem”.
Şimdi savaşın Sudan devletini parçaladığı bir sırada Güney Sudan da aynı yolda yürüyor. Nasır bölgesinde silahlı çatışmaların yeniden başlamasının akabinde Cumhurbaşkanı Salva Kiir Mayardit'in yardımcısı Dr. Riek Machar ve hareketinin liderlerinden bazıları hakkında tutuklama emri vermesinin ardından ülke iç savaşın eşiğine geldi.
Aslında Güney Sudan'ın 2011'deki bağımsızlığından bu yana iki adam arasındaki anlaşmazlıklar bitmedi ve daha 2013 yılının başlarında Cumhurbaşkanı Salva Kiir'in yardımcısı Machar'ı kendisine karşı darbe girişimi planlama suçlamasıyla başladı. Machar, Cumhurbaşkanı ile kendisini birleştiren örgütten yani Sudan Halk Kurtuluş Hareketi'nden (SPLM) ayrıldı ve muhalif Sudan Halk Kurtuluş Hareketi'ni (SPLM-IO) kurdu.
İkisi arasındaki çekişmeler 2013-2025 yılları arasında üç kereden fazla tekrar etti ve her seferinde Riek Machar’ın çıkışı veya Cumhurbaşkanı tarafından görevden alınması, daha sonra komşu ülkelerin, bölgesel ve uluslararası örgütlerin iki adam arasında bir barış anlaşması için arabuluculuk yapması, ancak anlaşmanın kısa sürede ihlal edilmesi aşamalarından geçti. Bu durum defalarca tekrarlandı; 2018 yılında bir barış anlaşması imzalandı, 2020 yılında uygulamaya konuldu ve bir hükümet kuruldu.
Kabile en etkili faktör olduğundan, Salva Kiir, Güney Sudan'daki en büyük kabile grubu olan Dinka'nın desteğine ve yardımına güveniyor. Machar ise en güçlü savaşçılara sahip ikinci büyük kabile olan Nuer kabilesine mensup.
Son kriz, resmi ordu Güney Sudan Halk Savunma Gücü ile Riek Machar'ın mensup olduğu Nuer kabilesinden bir milis gücü olan Beyaz Ordu grupları arasında Nasır bölgesinde çıkan askeri çatışmayla patlak verdi. Söz konusu milis gücü Machar'ın ordusunda yer almıyor ama hükümetle her çatışmasında onun yanında savaştı. Çatışmalar, Nasır Garnizonu Komutanı Tümgeneral Dak'ın, kendisini kuşatma altındaki bölgeden tahliye etmeye çalışan bir BM uçağının düşürülmesi sonucu suikasta uğrama noktasına vardı.
Salva Kiir, olaydan Birinci Cumhurbaşkanı Yardımcısı Machar'ı sorumlu tuttu, onu ağır güvenlik önlemleri altında ev hapsine aldı ve yargılamaya karar verdi. Çatışmanın çözümü için arabuluculuk yapmak üzere başkent Juba'ya akın eden IGAD ve Afrika Birliği'nden arabulucuların, tutuklu Cumhurbaşkanı Yardımcısı Machar ile görüşmesine izin verilmedi.
Bu durum, Cumhurbaşkanı Salva Kiir'in 2020'de imzalanan yetki paylaşımı anlaşması uyarınca atadığı beş kişilik cumhurbaşkanı yardımcıları kadrosunda yaptığı değişikliklerle aynı zamanda meydana geldi. Partisi Halk Hareketi'ni temsil eden Milletvekili James Wani Igga'yı görevden aldı ve yerine gizemli ve güçlü bir adam olan Benjamin Paul Mill'i atadı. Muhalif gruplardan birinin temsilcisi olan Hüseyin Abdulbaki'yi de görevden alarak yerine Josephine Lagu'yu atadı.
Bu atamalar ile ülkedeki siyasi durum arasında güçlü bir bağ olduğu açık. Başkan yardımcılığı görevine atanan Sayın Paul Mill, SPLM'nin tanınmış tarihi liderlerinden biri değil ve faaliyetlerinin çoğu siyasi olmaktan ziyade ekonomi ve yatırım alanında ama Cumhurbaşkanı Salva Kiir'e yakın ve onun güvendiği bir isim. Güney Sudan'da Salva Kiir'in onu kendisinden sonra cumhurbaşkanı olmaya hazırladığına dair yaygın bir inanış var; dolayısıyla Riek Machar'ın görevden alınması ve yargılanması kararı, onu olası başkanlık yarışından uzaklaştırmayı amaçlıyor. Machar, muhalefette olmasına ve cumhurbaşkanının muhtemelen kendisinden seçileceği Dinka kabilesine mensup olmamasına rağmen, SPLM'nin tarihi liderlerinden biri olduğu, siyaset ve yürütme işlerinde geniş deneyime sahip olduğu için cumhurbaşkanlığına aday olması halinde Paul Milll'in kazanma şansını zayıflatabilir.
Güney şu anda siyasi bir iktidar mücadelesi gibi görünen iç savaşın eşiğinde duruyor. Güney Sudan'daki siyasetin güçlü kabile kökenleri göz önüne alındığında, bu mücadele Güney Sudan'ın birliğini tehdit eden kanlı bir etnik çatışmaya dönüşecektir. Bu ise yoksulluk, yolsuzluk ve kıtlık tehlikesi altında olan yeni devlet yapısının kaldıramayacağı bir çatışma ve Sudan'da devam eden savaşla kesişip tüm bölgeyi ateşleyecektir.
