Muhammed Rumeyhi
Araştırmacı yazar, Kuveyt Üniversitesi'nde Sosyoloji profesörü...
TT

Kuveyt: Sadece feshetmek çözüm değil!

Kuveyt'teki tartışma kızışıyor ve sosyal dokuyu bozabilecek kadar ısınıyor. Ulusal Meclis'in (2020) bazı üyeleri oturma eylemi düzenlerken, bazı aktivistler de siyasi krizi tartışmak üzere haftalık toplantılar düzenleme çağrısı yapıyorlar. Liderlik, aylar sonra anayasal çözüm niyetini duyurdu. Kuveyt siyasi toplumunun seçkinleri (tabiri caizse) dikey olarak bölünmüş durumda. Gözlemci, genel olarak meclisi feshetme niyetinin açıklanmasından önce öne çıkan talebin (iki başkanının) Meclis Başkanı Sayın Marzuk el-Ganem ile Başbakan Şeyh Sabah el-Halid’in görevi bırakmaları olduğunu görecektir. Bu kutuplaşma nedeniyle üçüncü bir görüşe yer yok.
Birden fazla yerde seçmenin katılımının gerilediği kriz içindeki demokrasilerin aksine Kuveyt'teki siyasi yapı aktif. Son seçimlerin, “Kovid-19” krizi sırasında (Aralık 2020) düzenlenmesine rağmen katılımın yüzde 61'e ulaşması, eski üyelerin yeni üyelerle değişim oranının yüzde 62’ye varması bunun delili. Bu, nispeten yüksek bir katılım ve değişim yüzdesi ve sosyal gerekçeleri bulunuyor; Kuveyt’te seçmen küçük bir kısmı dışında çoğunlukla aşiret, mezhep veya ailenin tercihlerini takip eder, bazıları da (iki tarafı ile eylemci İslam’a) bağlıdır. Sosyal gruplar, seçilen meclis üyesinin vatandaşa ulaşabilecek hizmetlere (özellikle de küçük veya büyük olsun kendisinden istenen hizmetler bağlam ve kararnamelerin dışındaysa) açılan kapı olduğu inancı sebebiyle, seçimlerde oy kullanmak için birbirleri ile yarışırlar. Birçok hayırsever ve hizmet insanını, tabanlarının “işlerini bitirici” olmayı reddederek siyasi arenadan uzak durmaya iten de bu inançtır. Dolayısıyla asıl sorun, kapsamlı bir inceleme gerektiren sistemin performansıdır.
Siyasette kişisellik ne yeni ne de şaşırtıcı. Lakin Kuveyt'te bu meselenin yeniden ele alınması gerekiyor, çünkü sessiz ve endişeli kamuoyuna şu ana kadar açık olan seçenekler sunan programlarla örtüşmüyor. Bağımsız gözlemciler arasında, siyasi arena varsayalım ki, istifa çağrısı yapılan bireylerden arınmış olsa bile, ülkedeki siyasi krizin kişisel değil yapısal olduğuna dair bir kanaat var. Siyasal sistemin yeniden yapılandırılması gündeme getirilmiyor. Ne muhalefetin ne de resmi kurumun gerçekleşmesi halinde, bir kişinin neden görevinden ayrıldığını veya alındığını ya da meclisinin neden feshedildiğini kamuoyuna açıklayan bir literatürü bulunmuyor!
Ülke, hakkında çok şey yazılan görünür bir idari ve gelişimsel gerileme durumundan muzdarip. Nedenlerinden biri, milletvekillerinin atama ve memur alımlarına çeşitli şekilde müdahale etmeleri, özel çıkarların öne çıkmasıdır. Bir diğeri de proje veya vizyon ile irade kaldıracının yokluğudur.
“Kuveyt iyi değil” sloganına katılmayanlar var. Kaldı ki olumsuzlukları ortadan kaldıran en önemli unsurun, yani anayasanın güvence altına aldığı göreli özgürlüklerin varlığı ile Kuveyt aslında iyi. Dikkat çekicidir ki sunulan bu özgürlükler sistemi, geliştirmek ve reforme etmek için kullanılmak yerine, sistemi engellemek için kullanılıyor. Sorunun kişilerde değil sistemde olduğunu kabul etmeyi reddetmek, çıkmazdan kurtulmak için herkesin kabul edeceği bir ortak paydaya ulaşmayı engelliyor. Temel konulardan bazılarının çözümü belki de şu sorunun cevabı; mevcut kaynakları rasyonel ve yetkinlik ile yönetecek, ayrıca yeni kaynaklar yaratacak bir siyasi-idari sistem, etkili bir kamu yönetimi nasıl inşa edilebilir? Yüzeyde görünen, özellikle enerji piyasasının bir yol ayrımında bulunduğu, bürokrasinin ağırlaştığı, yolsuzlukların birçok yerde bulunduğu ve herkesin mağdur olduğu bir zamanda, birçok kişinin bu tür politikaların bırakabileceği feci sonuçları düşünmeden mevcut kaynakları tüketmek için acelesi olduğu.
Yürütme sistemi kadrosu, çözülmeyi reddeden bir bürokrasiden, yasama organının bazı üyelerinden gelen yasadışı baskıdan, ihlallerle mücadelede gevşeklikten kaynaklanan karmaşık koşullarda faaliyet gösteriyor. Bu nedenle, kamu yönetiminin sorunlarını çözerken çoğu zaman verimlilik ve liyakat yerine adam kayırmaya, kalıcılık yerine geçici çözümlere, kapsamlı tedavi yerine ağrı kesicilere başvuruluyor.
Genel olarak demokrasilerin karşılaştığı sorunları okuduğunuzda neredeyse sabit bir kural görürsünüz; başbakanın parlamento ile ilişkisi çoğu zaman iyi değildir. Çok partili ülkelerde bile ikisinin farklı bir gündemi vardır. Veliaht prensin başbakan olduğu dönem dışında Kuveyt için de bu geçerlidir. Ama o dönemde dahi "gerginlikler ve çekişmeler" yok değildi. Bu dönemden sonra, peş peşe göreve gelen başbakanlar ile meclis arasındaki uyumsuzluk aşikâr hale geldi ve bazıları bunun nedenin kişisellik olduğunu söyleyerek bu olguyu basitleştirme yoluna gidiyor.
Toplumun tökezlediği sıkıntılı Batılı demokrasilerde bile bazı yazarların “modellerin savaşı” diye adlandırdığı fikirler ortaya atılıyor. Bazıları, Çin gibi bir totaliter modelin büyük kalkınma ve gelişme başarıları kaydederken, demokratik modelde gelişme ve kalkınmanın bozulduğunu söylüyor. Gelgelelim, bu oldukça seçici bir argüman, çünkü aynı zamanda birçok totaliter ve baskıcı rejim de ekonomik olarak başarısız. Demokratik (temsili) model, insanlar için daha güvenceli ve güven vericidir, kaldıraçları mevcutsa ve seçkinler deneyimlerden yararlanırsa bu model geliştirilebilir.
Özgürlüğün özü insanların seçimleridir ancak bu mutlak değildir, çünkü bu seçeneklerin geçerli ve esnek düzenleyici araçlara sahip olması gerekir.  Bu nedenle Kuveyt'teki siyasi sistem reformu, seçim kanununda radikal bir reformla başlamalı, nitekim birçok çalışma ve araştırmada buna değinildi. Reform ihtiyacı, seçim bölgelerinin sayısı ile sınırlı olmayıp bundan çok daha derindir. Politika, seçenekler arasında yapılan bir seçimdir.  Genellikle seçimleri, rasyonelliği, halka hizmeti, en ucuz ile en başarılı olanı seçmeyi gerektiren programlara dönüştüren araştırmalara, istatistiklere ve deneyim birikimine dayanan bir danışma ekibi tarafından desteklenen liderler tarafından yapılır. Seçimler, kriz zamanında daha acil hale gelir ki, Kuveyt, bugün böyle bir aşamadan geçiyor. Bu durumda, meclisi feshetme duyurusu, kapsamlı bir değişiklik niyetine mi, yoksa daha sonra eski alışkanlıklara dönmek için geçici bir rahatlatmaya mı işaret ediyor?
Bugün Kuveyt'te olasılıkların ucu birden fazla yöne açık. Mevcut sorunlu durum, iç cepheyi zayıflatmakla tehdit ediyor, çünkü içeride kalkınma sorunları birikiyor ve varoluşsal zorluklar şiddetleniyor. Daha da endişe verici olan, pusulanın şaşırılması. Çözüm taleplerinin gerçekten insanların yararına olan ve şu ana kadar dillendirilmeyen sistemde reform çabasını içeren programlara ve çözümlere değil, kişiselliğe odaklanması bunun göstergesi.
Son söz; denetimden sorumlu bazı üyelerin serveti hakkında söylentiler dolaşıyor. Denetim kurumu bünyesinde etkin bir denetim komisyonu henüz olgunlaşmadı. Yokluğu toplumsal güven krizini derinleştiriyor.