Cibril Ubeydi
Libyalı araştırmacı yazar
TT

İran, ABD ve çatışmasızlık durumu

40 yılı aşkın bir süredir devam eden anlaşmazlık ve düşmanlığa rağmen sahne, ABD-İran çatışmasının durumunu açıklamada belirsizliğini koruyor. Her iki taraf da doğrudan olmayan bir çatışma durumunu sürdürdü ve vekalet çatışmaları, İran ile bağlantılı olmakla "suçlanan" kollara yönelik saldırılar, milislerin veya ideolojik olarak İran ile bağlantılı grupların Amerikan üslerine veya hedeflerine yönelik saldırıları, buna karşılık olarak saldırı kaynaklarına düzenlenen Amerikan hava saldırıları ile yetindi.

Savaşın, barışın ve doğrudan çatışmanın olmadığı bir durumdan, vekalet saldırıları yerine doğrudan askeri çatışmaların görüleceği bir duruma mı geçiş yapılacak? Husiler ve diğer Iraklı grupların Irak ve Ürdün sınırlarındaki Amerikan üslerine yönelik saldırılarından ve Amerikan askerlerinin öldürülmesinden sonra bile İran-Amerikan sahnesinde çatışmasızlık durumu hakim olmayı sürdürdü. Son sahne doğrudan çatışma yerine, çatışmasızlık olmaya devam etti.

Gizli sızıntılar, İran'ın bölgedeki bazı kollarına kızgın olduğunu söylüyor; özellikle de Amerikan üslerine yönelik doğrudan saldırıların İran'ı ve bazı ortaklarını zor durumda bırakacak şekilde birkaç asker ve çalışanın ölümüne yol açmasından sonra. Saldırılar Amerikan yönetimini de zor durumda ve caydırıcı bir misillemede bulunma talepleri ile karşı karşıya bıraktı. Kızıldeniz'deki Husi saldırılarına gelince, Iraklı grupların Irak'taki Amerikan üslerine saldırılarından sonra ve hatta öncesinde İran'ı zor durumda bırakan asıl husus olabilir.

ABD'nin nükleer anlaşmadan ayrılması Amerikan politikası için stratejik bir hataydı. ABD, İran'da ekonomik durumun önemli ölçüde bozulmasının, para birimindeki çöküşün, enflasyon ve elektrik hizmetlerinin kesintiye uğramasının İran'daki rejimi değiştireceğini düşündü. Bu, Donald Trump döneminde ABD'nin yaptığı yanlış bir girişimdi ve tam aksi sonuçlara yol açtı, ama yine de aynı Amerikan stratejik politikası kapsamındaydı; İran ile doğrudan askeri çatışma içinde olmamak.

İran, Lübnan, Irak, Suriye ve Yemen'de nüfuzu olmasına rağmen son savaşta kollarını tüketmedi. Bunun nedeni, ABD ile açıklanmamış bir anlaşmaya dayalı olarak savaş çemberini genişletmeme, doğrudan çatışmasızlık durumunu sürdürme, İran'a bağlı sokakları susturacak saldırılarla yetinme, iki taraf arasında savaşsızlık ve barışsızlık denkleminde herhangi bir dengesizliğe yol açmama arzusu olabilir.

İki ülke arasında vekalet ile yürütülen çatışmanın doğrudan bir çatışmaya dönüşebileceğine dair korkular asgari düzeyde, çünkü iki taraf da başlama düdüğü bilinen ama ne zaman ve nasıl biteceği bilinmeyen doğrudan bir savaşa izin verecek bir durumda değiller. ABD’de başkanlık seçimleri kapıda ve Amerikan karar alma merkezlerinde bir kriz durumu yaşanıyor. Dahası ABD'nin merkezi hükümet ile ABD'nin en önemli ve en zengin eyaletlerinden biri arasında bir kriz var. Bahsi geçen eyalet, ABD’den ayrılma ve yeniden Meksika'ya katılma veya bağımsızlığını deklare etme tezahürlerinin görülmeye başlandığı Teksas eyaleti. Karşı taraftaki İran'da da çok yönlü krizler yaşanıyor. Dolayısıyla her iki ülke de (ABD ve İran) ikisini birden yutabilecek ve galibin bile mağlup olacağı bir güreş arenasına girebilecek durumda değil.

İran'da hükümet, çatışma ve bilhassa İran nükleer dosyasında gerilimi tırmandırma politikasıyla sürekli iç ve dış sorunlarından kaçıyor. Bu, dünya ve yoksulluk ile yüksek hayat pahalılığı ile mücadele eden İran halkı için bir başka meydan okuma oluşturuyor. Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi üyesi Ahmed Tevekkuli’nin de teyit ettiği gibi, İran nüfusunun yüzde 60'ı yoksulluk sınırının altında yaşıyor. Dahası İranlı yetkili, "halkın durumunun çok kötü olduğunu" vurguladı ve bir "açlar devrimi"nin patlak vermesine karşı uyardı.

İran ve ABD her zaman savaşa girmenin eşiğinde oldu, sonra mesele karşılıklı saldırılar ile sonuçlanırdı. Bunu geçici bir ateşkes ve sükunet takip eder, bu da kısa süre sonra başka bir saldırı ile bozulurdu.

ABD ile İran arasında düşmanlık hakim olsa da çatışma ve saldırıların ritmi aynı kalmaya devam ediyor. Melodi bozulsa ve bazı müzisyenler çatışmasızlık senfonisinin notasına uymayarak bir ahenksizliğe yol açsalar bile saldırılara verilen karşılıklar İranlı ve Amerikalı şefler tarafından kontrol altında tutuluyor.